آتشنشانی یا اطفاء حریق مجموعه اقداماتی است که برای مقابله با آتش بوسیله خاموش کردن، کنترل یا هدایت آتشهای ناخواسته انجام میگیرد. اهداف آتشنشانی حفاظت از سلامت افراد، جلوگیری از آسیب به اموال و حفاظت از محیط زیست است.
آتشنشانی مهارتی بسیار فنی است که احتیاج به دورههای طولانی چه در زمینههای عمومی مانند مقابله با آتش و چه در زمینههای تخصصی مانند عملیات امداد و نجات دارد. به شخصی که به صورت تخصصی به مهارتهای اطفاء حریق آشناست آتشنشان میگویند. در زمان قاجار به آتشنشانی “اطفائیه” و به آتش نشان نیز “اطفائیه چی” گفته میشده است.
آتش نشانی بصورت کلی به دو نوع عامل (به انگلیسی: Active) و غیرعامل (به انگلیسی: Passive) تقسیم میشود. استفاده از مواد نسوز یا کندسوز در تجهیزات، استفاده از دیوارهای جداکننده در ساختمانها یا بکاربردن مواد دیرذوب در بدنه مخازن از روشهای غیرعامل آتش نشانی است.
آتش نشانی به صورت خودکار و غیرخودکار انجام میگیرد.
روشهای آتش نشانی بستگی به نوع آتش دارد. برای مقابله با آتش باید یکی یا بیشتر از عوامل اصلی مثلث آتش یعنی هوا، ماده سوختنی یا حرارت را کنترل کرد. همچنین میتوان آتشنشانی یا اطفاء حریق را به دو گروه دستی و اتوماتیک تقسیم کرد؛ که در نوع اول یعنی دستی، عملیات آتش نشانی به صورت دستی و توسط افراد یا آتش نشانان صورت میپذیرد و در نوع دوم یعنی آتش نشانی اتوماتیک، این عملیات به صورت خودکار و بدون حضور عوامل انسانی صورت میپذیرد.
آتشنشانی هوایی گونهای از عملیات مقابله با آتش است که در آن از مسیر هوا و هواگرد به منظور عملیات اطفاء آتش استفاده میشود. این گونه عملیات بیشتر در آتشسوزیهای جنگلها و مهار آتشسوزیهایی که در مناطقی که از راههای زمینی غیرقابل دسترسی هستند، انجام میشود. در این گونه عملیات از اقسام مختلف هواگرد که توانایی حمل مواد ضر آتش را دارند استفاده میشود ولی هواپیما و بالگرد دو گونه پر کاربرد در این گونه ماموریتها به حساب میآیند.
ایده هواپیماهای آتشنشان نیز به مانند ایده هواپیمای آبنشین به منظور کمک رسانی و اطفاء حریق در مناطقی مطرح شد که به شکلهای گوناگون دسترسی به آنها مشکل است.
ایالات متحده آمریکا نخستین پیشگام در این زمینه بود و با بهرهگیری از الگوی بمبهای ناپالم که برای اولین بار در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفته بود، به طراحی و ساخت بمبهای آبی روی آوردند که بر روی محوطه دچار حریق شده پرتاب شود و باعث خاموش شدن آتش شود؛ ولی به دلیل عدم موفقیت این روش، گزینه دیگری مطرح شد که همانا استفاده از مخازن آب است که پس از پر شدن از آب یا مایعات ضد آتش، با استفاده از هواگرد بر روی محل آتشسوزی پاشیده میشود؛ که این روش موفقیت آمیز بوده و تا به امروز به عنوان روشی استاندارد برای اطفاء حریق هوایی به کار میرود.
