استخرهای پرورش ماهی از نظرکاربری به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:
این استخرها به شکل اختصاصی جهت تولید و تکثیر آبزیان کاربرد دارند و معمولا آب خروجی از سیستم با عمل تصفیه مجددا وارد سیستم می‌شود و در اشکال مختلف از نظر هندسی ساخته میشوند.
این استخرها و حوضچه‌ها صرفا و به تنهایی جهت پرورش ماهی ساخته نمیشوند. در موارد زیادی استخر کشاورزی احداث می‌شود و در سالهای بعد از ساخت کشاورزان جهت پرورش ماهی اقدام میکنند. در این استخرها آب خروجی از سیستم پرورش آبزی وارد بخش کشاورزی می‌شود و بصورت غنی شده با کود طبیعی به سطح زیر کشت تزریق می‌شود که موجب افزایش حجم تولید و افزایش کیفیت انها می‌شود. تاثیر آبیاری با این آب خروجی در کاشت صیفیجات به سرعت در تولید و کیفیت محصولات دیده می‌شود.
استخرهای بتنی مسلح
استخر پیش ساخته
استخرهای کشاورزی ژئوممبرانی
استخر خاکی
استخر بلوکه چینی
-کاهش چشمگیر هزینه‌های ساخت استخر
– سرعت بالای نصب و قابل جابجایی مکان استخر
– نفوذ ناپذیری صددرصد با لایه داخلی ژئوممبران
– تراکم بالای ماهی در استخر پیش ساخته
– وجود ابعاد مختلف با توجه به نیاز
– قابل استفاده در کنار گلخانه‌ها جهت تامین نیاز آبی از خروجی سیستم پرورشی
– امکان جایگذاری در ارتفاع و همچنین مدفون سازی
– ضمانت ۱۰ ساله
– استخر پرورش ماهی پیش ساخته
این استخرها به عنوان یک سیستم پرورشی تخصصی شناخته نمیشوند اما می‌توان با استفاده از سیستم پرورش ماهی در این استخرها نهایت استفاده از انرا داشته باشیم. همچنین این روش کمک بسیار خوبی برای خاک‌های سطح زیر کشت کشاورزی و باغبانی است.
احداث استخر کشاورزی می‌تواند به روش عایق سازی ژئوممبرانی و یا سازه بتنی اجرا شود ک البته در سالهای اخیر روش بتنی مقرون به صرفه نبوده و ژئوممبران‌ها جایگاه ویژه ای پیدا کرده اند.
جریان ورودی استخر کشاورزی باید از الودگی عاری باشد وقبل از ورود به استخر اصلی از حوضچه ارامش عبور کند تا الودگی‌ها جداشده و وارد استخر نشود و حتی در صورت نیاز در مسیر ورود از سیستم‌های تصفیه آب استفاده شود.
خروجی استخر می‌تواند در کف و یا از بالا و توسط لوله دستگاه پمپاژ باشد که البته وجود توری‌های مخصوص در قسمت‌های ورودی و خروجی ضروری است چرا که باید از خارج شدن ماهی‌ها از استخر جلوگیری کرد.
در مناطقی که آب استخر از طریق چاه‌های حفر شده تامین می‌شود و آبهای زیرزمینی بطور مستقیم با خروج از لوله چاه به سمت استخر هدایت میشوند ماهیان و آبزیان دچار مشکلات فراوان میشوند. دلیل این امر واکنش آب خروجی چاه با کربن دی اکسید و ازت به شکل فوق اشباع داده و آب موجود بسیار بی کیفیت و کم اکسیژن می‌شود. راهکار‌های موجود شامل موارد زیر است:
– قرار دادن پمپ‌های هوادهی و اکسیژن رسانی به آب استخر
– گذاشتن آبفشان‌ها و سیستم‌های پخش آب در هوا
– ایجاد سازه‌های برج هوادهی با توجه به نیاز آب استخر که باید قبل از ورود آب به استخر از این برجها گذر کند.
پس از انجام ضروریت‌های استخر پرورش ماهی در استخر کشاورزی به خرید بچه ماهی مورد نیاز میرسیم.
خرید ماهی بسیار حساس و حائز اهمیت است و بطور قطع باید از مکان‌های مورد اطمینان و با سابقه خریداری شود.
حمل بچه ماهی از محل خرید تا استخر کشاورزی بسیار تخصصی و حائز اهمیت است و باید توسط وسایل نقلیه مخصوص حمل ماهی که دارای کپسول‌های اکسیژن هستند انتقال پیدا کنند.
پس از رسیدن تانکر حمل ماهی باید عمل اداپتاسیون انجام گیرد تا بتوانید ماهی را به استخر وارد کنید. اداپتاسیون به هماهنگ سازی شرایط آبی تانکر و استخر گفته می‌شود که باید به ارامی آب استخر رابه آب تانکر اضافه شود و پس از گذشت مدت کافی از طریق لوله‌های مخصوص ماهی‌ها وارد استخر ذخیره آب شوند.
پس از انتقال ماهی‌ها به استخر باید بلافاصله دوره غذایی ماهیان شروع شود.با توجه به نوع ماهی موجود می‌توان از غذاهای اماده پرورش ماهی خریداری شده و یا با تولید غذای دست ساز به پروار سازی ماهیان پرداخت.
تعداد نوبت‌های غذادهی به ماهیان باتوجه به سن و وزن ماهی تعیین می‌شود و می‌تواند از ۳ مرتبه تا ۵ مرتبه در روز انجام شود که بیشترین نوبت غذادهی مرتبط به بچه ماهی‌ها بوده و در روزهای اخر پروارسازی نیز مصرف بالایی دارند.
به طور معمول در ایران برای کسانی که قصد پرورش ماهی در استخر کشاورزی دارند و از حجم بسیار بالایی برخوردار نیستند همان فروشنده ی بچه ماهی در زمان برداشت ماهی و پس از دوره پرواری برای برداشت از استخر اقدام کرده و از کشاورزی خریداری می‌کند.
برای جمع اوری ماهی‌های استخر کشاورزی از نوعی تور مخصوص برداشت استفاده می‌شود که باید از پایین به سطح کف استخر برسد تا ماهی‌ها از تور خارج نشوند و با کشیدن تور به گوشه ماهی‌هارا برداشت کنید.
پس از برداشت ماهی‌ها بلافاصله باید با آب شسته تا الودگی‌های پوستی انها تمیز و سپس در مخلوط یخ گذاشته شود تا ماهی منجمد و منقبض شده و کیفیت گوشت آن کاهش نیابد و سپس با ماشین‌های یخچالی مخصوص به بازار ماهی وارد شود.
در ساخت این استخرها از ورق‌های گالوانیزه ضد زنگ بعنوان پوشش خارجی و از لایه‌های ژئوممبران به عنوان پوشش داخلی این استخرها استفاده می‌شود.
این استخرهای پیش ساخته به شکل دوار با قطرهای ۶متر،۸متر و ۱۰متر ساخته می‌شود و قبل از نصب باید مراحل زیر سازی به شکل زیر طی شود:
جایگذاری لوله پلی اتیلن و دورچینی بلوک (۴۰سانتی و توپر)
شیب بندی با خاک و تراز کردن رینگ بلوک دور و پرس کردن خاک و غلطک زنی
آماده سازی زیر سازی شیب بندی شده برای سیمانکاری
کروم بندی شیب استخر
اتمام کروم بندی و کنترل شیب و تراز بودن
سیمانکاری و شیب دهی نقاط کروم بندی شده
کنترل نقاط سیمانکاری و تراز زیر سازی
خشک کردن زیر سازی و کنترل کیفیت و مقاومت زیرسازی
جانمایی و گچ ریزی
جایگذاری لوله و دور چینی بلوک
شیب بندی با خاک
کروم بندی شیب استخر
زیر سازی آماده نصب
امور فنی پرورش آبزیان
زیست سنجی
برای اینکه پرورش ماهی توجیه اقتصادی داشته باشد لازم است پرورش دهندگان یک سری از اصول‌هارا رعایت کنند من جمله تغذیه و غذادهی صحیح چرا که تهیه غذای مناسب و با کیفیت بیشترین هزینه پرورش را به خود اختصاص می‌دهد.
انجام زیست سنجی بهتر است هر ۱۵ روز یک بار انجام شود تا برنامه غذادهی و پرورش به روز شود.
برای این عمل باید ابتدا چند نمونه از ماهیان را از نقاط مختلف استخر یا اکواریوم صید نمود. سپس مقادیر وزن و طول کل ماهیان به دقت اندازه گیری و ثبت نام شود.بررسی ظاهریی ماهیان نیز از الزامات انجام زیست سنجی است. با توجه به اطلاعات درج شده می‌توان میزان غذای مصرفی ماهیان را در طول شبانه روز تغییر داد.
در زیست سنجی باید به نکات اساسی زیر توجه داشت:
معده ماهی خالی باشد.
هوا خنک باشد.
نیروی کار شاداب در دسترس باشد.
شاخص‌های مورد بررسی شامل اسیدیته، قلیایی، امونیاک، دی اکسید کربن، کلر، اکسیژن محلول، فلزات سنگین، متان، نیترات و درجه حرارت، شوری و کدورت می‌شود.
در آبهای شیرین ph دارای تغییرات و نوسانات شدیدی است زیرا نمک‌های محلول در آبهای شیرین در مقایسه با آب دریا بسیار ناچیز است.در صورت اسیدی بودن آب استخر از کربنات کلسیم برای خنثی کردن ان استفاده می‌کنیم. در ph پایین بیماری اسیدوز و خراشیدگی و خوردگی در آبشش‌ها بوجود می اید و در ph بالا نیز حالت آلکالوز رخ می‌دهد که اثرات منفی فیزیولوژیک بجا می‌گذارد.
غلظت پایین آن مشکلی ایجاد نمی‌کند. منبع اصلی تولید امونیاک در استخرها سوخت و ساز ماهی‌هاست. بنابراین اهمیت تعویض آب در استخرها افزایش می‌یابد.لازم به ذکر است امونیاک را می‌توان با واکنش یونی و با کمک زئولیت از آب حذف کرد.
در استخرها و کانالهای بتنی دراز، منبع تولید دی اکسیدکربن ناشی از سوخت وساز ماهی‌ها است که به طورمداوم توسط گیاهان آبزی و یا تعویض آب از استخر خارج و حذف میگردد.
دی اکسید کربن از حلالیت بالایی در آب برخوردار است، در آب به حالت محلول درمی‌آید و واکنش نشان داده و مخلوطی از دی اکسیدکربن، اسید کربنیک و یونهای غیرسمی بی کربنات و کربنات را به وجود می‌آورند.
مقدار نسبی دی اکسید کربن موجود در آب به هر یک از اشکال فوق از طریق pH آب تعیین میگردد. اثرات زیان آور دی اکسید کربن برای ماهیان سردآبی در غلظت‌های بالاتر از ۲۰ میلی گرم در لیتر آغاز میگردد.
برای ماهیان آزاد باید کمتر از ۲۰ـ۱۰ میلی‌گرم در لیتر باشد.
فراهم نمودن اکسیژن محلول در پرورش ماهی ضروری می‌باشد. اکسیژن از طریق انتشار غیرفعال از هوا وارد آب می‌شود. مقدار اکسیژن محلول در آب ثابت نیست چون عوامل مختلفی از قبیل درجه حرارت آب، اختلاف ارتفاع، فشار جو، غلظت نمک و مصرف کنندگان اکسیژن در استخر که شامل باکتریها، زئوپلانکتونها و گیاهان آبزی می‌باشد، به طور دائم تغییر می‌کند.
ماهی‌ها چون خونسرد هستند در یک محدوده حرارتی قادر به رشد می‌باشند. درجه حرارت‌های خارج از این محدوده و یا تغییرات سریع درجه حرارت در داخل این محدوده، شرایط محیطی کشنده یا استرس زا را برای ماهی‌ها ایجاد می‌کند.
حداکثر و حداقل درجه حرارتی که ماهی‌ها قادر به تحمل آن می‌باشند نیز به صورت ژنتیکی تعیین می‌شود، اگر چه عوامل جنبی دیگری مانند طول مدت زمان لازم برای سازگاری ماهی، میزان اکسیژن و نوع یونهای محلول در آب نیز در این میان مؤثرند.
مقادیر تقریبی حداکثر و حداقل درجه حرارت برای ماهی قزل آلای رنگین کمان در محدوده ۲۶ /۰ درجه، برای کپور ۳۰ـ۰ درجه و گونه‌های تیلاپیا ۳۸ /۱۰ درجه سانتیگراد متفاوت می‌باشد. در صورتی که اختلاف درجه حرارت بیشتر از ۱۰ درجه سانتیگراد باشد، باید به ماهی اجازه داد تا در طی یک دوره زمانی ۲ ساعته یا بیشتر، با آب گرمتر یا سردتر سازش یابد. بهترین محدوده درجه حرارت در پرورش قزآلا بین ۱۲ تا ۱۶ درجه سانتیگراد است که هر چه درجه حرارت افزایش یابد، ماهی رشد سریعتری خواهد داشت. به طور مثال درجه حرارت ۱۳ درجه سانتیگراد نسبت به ۱۲ درجه سانتیگراد بهتر است. در آب‌هایی که دمایی کمتر از۱۲درجه سانتیگراد دارند می‌توان در آن ماهی قزل آلا پرورش دارد ولی دوره بهره‌برداری طولانی‌تر می‌شود.
در استخرهای پرورش ماهی کیفیت آب موجود بسیار حائز اهمیت است و هرگونه آلودگی موجود در آب ورودی استخر می‌تواند صدمات و بیماری‌های گوناگونی به ماهی‌های استخر انتقال داده و موجب عفونی شدن آبزی و همچنین از بین رفتن گله ماهی‌ها شود خسارت مالی فراوانی وارد کند.
آب ورودی و موجود در استخر پرورش آبزیان نیازمند اکسیژن کافی جهت مصرف آبزیان دارد که کمبود آن موجب تلف شدن و افزایش طول دوره پرواری می‌شود و زیاد بودن آن موجب کاهش این دوره و افزایش سرعت پروار شدن و بهره وری می‌شود.
دمای آب استخر یکی از اصلی ترین نکات پرورش آبزیان است که تغذیه، رشد و سلامتی آنها به طور عمده به آن وابسته است. با توجه به نوع آبزیان دمای مورد نیاز آنها متفاوت است که در بخش انواع آبزیان پرورشی به آن می پردازیم.
آبزیان پرورشی نیازمند تغذیه مناسب و کافی جهت رشد و پروار شدن به موقع و جلوگیری از ایجاد مشکل هستند. در پرورش آبزیان و بخصوص ماهی‌ها حجم و دفعات روزانه تغذیه با توجه به سن و اندازه ماهیان تعیین می‌شود و بطور عمومی در پرورش ماهی نوزاد تا ۵ بار در روز و برای ماه‌های منتهی به پرواری روزی ۳ بار غذا داده میشوند.
