جاده راهی است برای رفتن از یک مکان به مکان دیگر است، ولی همیشه مستقیمترین راه نیست. گاهی مانعهای طبیعی نظیر رودخانهها یا تپهها باعث مستقیم نبودن جاده میشوند.
جادههای جدید غالباً مراکز شهر یا نواحی مسکونی را دور میزنند تا از تراکم رفت و آمد یا ایجاد سر و صدا جلوگیری شود. جادههای روستایی املاک شخصی مردم را دور میزنند.
جاده می تواند خاکی، سنگ فرش شده، آسفالت و … باشد. راهها حتی می توانند عمومی یا خصوصی نیز باشند. جاده ها بر خلاف خطوط راه آهن و یا خطوط هوایی، برای استفاده خودروهای شخصی عموم مردم قابل استفاده میباشند و در بخش هایی از آن سازههای چون: پل، تونل، چهارراه و غیره وجود دارد.
تاریخچه جاده ها
اولین جادهها راههایی بودند که مردم و چهارپایان از آنها استفاده میکردند. این جادهها اغلب مسیرهای ناهموار، پرپیچ و خم و باریک بودند. نیاز به جادههای مناسب و هموار از زمان اختراع چرخ حس شد.
سنگفرش
اولین جادههای سنگفرش در میان رودان ( عراق کنونی ) در حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد توسط سومریها ساخته شد. دوهزار سال بعد، رومیها جادههای مناسب و مستقیمی در تمام اروپا و آفریقای شمالی ساختند. آنها به این جادهها نیاز داشتند تا سربازانشان بتوانند به سرعت در پهنۀ امپراتوری روم جابهجا شوند. جادههای رومی با سنگ فرش شده بودند و به سمت پهلویشان شیب داشتند تا آب باران در جاده باقی نماند.
گردنه ها
گردنه ناحیهای از خطالرأس کوه است که کمترین ارتفاع را نسبت به دو قله دو طرف آن دارد. برای گذشتن از یک سمت رشته کوه به طرف دیگر معمولاً باید از گردنهای گذشت.
به سخن دیگر پایینترین نقطه تماس میان خط الرأسهای دو کوه را گردنه میخوانند. در دو سوی گردنه عموماً دو دره از هر دو سوی کوه سرازیر میشوند که به موجب آن گردنه دیسهای همانند زین اسب پیدا میکند.
جاده اصلی
جاده اصلی که با نامهای دیگری مثل محور اصلی، جاده پرتردد، جاده استراتژیک یا جاده محوری هم شناخته میشود به راه یا جاده ای مهم گفته میشود که دو یا چند شهر، ایستگاه، فرودگاه و مانند آن را به هم وصل می کند. وقتی که بین دو نقطه چند راه مختلف وجود دارد، جاده اصلی جاده ای است که استفاده از آن توصیه می شود. جاده های محوری عمدتاً در دوبانده هستند و یا استانداردهای یک آزادراه را دارند.
انواع جاده بر اساس مصالح
شوسه : جادههای خاکی را شوسه می گویند.
آسفالت : جادهای که از مخلوط قیر و سنگریزه (قلوه سنگ) ساخته شده است.
مال رو Dirt road
به راهی که سطح آن آسفالت نبوده و از جنس خاک، سنگ و یا گل باشد Dirt road میگویند که معنی تحت اللفظی آن «راه کثیف» می باشد. این جاده ها مناسب عبور اتومبیل های سبک، عابرین پیاده و یا حیوانات می باشند و اغلب در روستاها به چشم می خورند. این قبیل راهها به سیستم کانال کشی و جمع آوری آب و حاشیه امن (شانه خاکی) مجهز نمیباشند و در زمان بارندگی تقریباً غیرقابل عبور می شوند و نیاز به استفاده از اتومبیل های «آف رود» (Off-Road) دارند. برای همین در برخی از کشورها مثل استرالیا و نیوزیلند به آنها «راههای آب و هوای مساعد» (dry-weather-roads) می گویند.
بیراهه ها یا راه فرعی (کوره راه) Byway
این نوع راهها تقریباً مثل زاههای «مال رو» میباشند، ولی عرض آنها بسیار کم تر بوده و سطح آنها اغلب پوشیده از علف است. این راهها نیز بیش تر در دل روستاها وجود داشته و برای دسترسی محلی مورد استفاده قرار می گیرند.
راههای شوسه جانبی (دسترسی محلی) Frontage road
به مسیرهای کوتاه و اغلب کم عرضی گفته می شود که راه فرعی را به راه اصلی و یا راه اصلی را به مناطق مسکونی و یا خدماتی متصل می کند. این جاده های کوتاه و کم عرض در موازات جاده اصلی می باشند. از مزایای این قبیل راهها این است که در کاهش حجم ترافیک موثر بوده و دست رسی به مناطق مسکونی و خدماتی را آسان تر می کنند. ولی از معایب آنها این است که اگر سرعت و نحوه ورود و خروج خودروها در آنها کنترل نشود، می توانند منجر به رخ دادن تصادفات وحشتناکی شوند.
بزرگراه High way
Highway (بزرگراه) به جاده هایی گفته می شود که عریض بوده و امکان رانندگی در آنها در هر شرایط آب و هوایی و با سرعت های بالا امکان پذیر است. پوشش سطح بزرگ راهها از مرغوبترین نوع آسفالت می باشد (البته استثنا نیز وجود دارد!). محدودیت سرعت در آن ها بستگی به قوانین کشور مربوطه دارد. طولانی ترین بزرگ راه در کشور استرالیا (به نام Highway 1) وجود دارد و طول آن ۱۴,۵۰۰ کیلومتر است.
آزادراه Freeway or Controlled
به بزرگ راههایی که منحصراً برای سرعت های بالا ساخته شده اند Freeway یا همان آزادراه می گویند. در کشور ما آزادراه به معنای واقعی وجود ندارد. در این جاده ها خبری از چراغ های راهنمایی و نیز خروجی و دوربرگردان نیست. اولین آزادراه نیز در سال ۱۹۰۸ و در شهر نیویورک ساخته شد. در کشور آلمان در برخی از آزادراهها (که به آنها Autobahn می گویند)، محدودیت سرعت وجود نداشته و در برخی نیز حداکثر سرعت مجاز ۲۵۰ کیلومتر در ساعت می باشد.
سه بانده ۱+۲
جاده های ۲+۱ دارای ۳ لاین می باشند و دو لاین آن دریک جهت و یک لاین آن در جهت مخالف میباشد و توسط گاردریل یا کابل از هم جدا می شوند. البته ایمنی این نوع جاده ها پایین تر از ۲+۲ها می باشد. از سال ۱۹۹۰ ساخت این جاده ها در کشورهای سوئد و دانمارک رواج یافت.
چهار بانده ۲+۲
برخلاف جاده های ۱+۲، در این راهها ۴ لاین وجود دارد و دو لاین در یک جهت و دولاین نیز در جهت مخالف قرار دارند. این جاده ها شانه خاکی ندارند. چهارراهها نیز در آنها اغلب به صورت پل روگذر و یا زیرگذر می باشند. در ایالات متحده آمریکا در مجموع ۸۰,۰۰۰ کیلومتر جاده ۲+۲ وجود دارد.
جاده زمستانه Winter road
به جادههایی که از جنس برف و یخ بوده و فقط در زمستان قابل استفاده می باشند Winter road یا همان جاده زمستانی می گویند. این راههای یخی اغلب در کشورهای کانادا و یا روسیه که سردسیر هستند وجود دارند و استفاده از آنها برای حمل بارهای سنگین ممنوع است، چون احتمال شکستن یخ و فرو رفتن در آب وجود دارد. این جاده ها در مناطقی که مملو از رودخانه بوده و ساختن راه در آنها هزینه بالایی در بردارد، مورد استفاده قرار می گیرند. سرعت مجاز در آنها حدود ۱۵ کیلومتر در ساعت می باشد و اکثراً تریلی ها در این جاده های یخ زده عبور و مرور کرده و کار حمل سوخت و مواد غذایی به مناطق صعب العبور، در زمانی که شرایط جوی برای پرواز هواپیماها مساعد نیست، را بر عهده دارند.
بزرگراه عوارضی Toll road
به بزرگ راههایی که برای عبور از آنها باید عوارض پرداخت کرد، Toll road می گویند. از این عوارض برای نگهداری و تجهیز خود جاده استفاده می شود و میزان آن را دولت محلی و بر اساس نوع خودرو و کاربری آن تعیین میکند. در گذشته این عوارض دستی اخذ می شد ولی امروزه این کار را اکثراً ربات ها انجام میدهند(البته باز هم استثنا وجود دارد!).
جالب است بدانید که قدمت این نوع جادهها بیش از ۲۷۰۰ سال است و به بابلیان مربوط میشود. و جالب تر اینکه، ایده گرفتن عوارضی، از راهزنان قرن ۱۵ میلادی برگرفته شده است! به امید روزی که در جادههای استاندارد کشورمان صحیح رانندگی کنیم و هیچ صحنه تصادف دلخراشی روحمان را آزرده نکند.
