موضوع فروشگاههای زنجیره‌ای، علل وجودی و شرایط کامیابی آنها مدتی است که موردتوجه صاحب نظران قرار گرفته است. این مقاله سعی در ارائه یک بررسی جامع پیرامون این موضوع داشته، در رابطه با شرایط و عوامل موفقیت این فروشگاهها به نکات جدیدی اشاره دارد. بحث با تعریف یک فروشگاه زنجیره‌ای شروع شده و پس از آن، علل و اهداف شکل گیری این واحدهای نوین توزیع و همچنین ویژگیها و خصوصیات این فروشگاهها و مزایا و معایب آنها در مقایسه با واحدهای توزیع سنتی بیان شده است .
درادامه، آن دسته از عوامل اجتماعی و شرایط محیطی که در رشد و توسعه فروشگاههای زنجیره‌ای نقش بسزایی ایفا می‌کنند موردبررسی قرار گرفته‌اند. از این عوامل با عنوان عوامل بیرونی نام برده شده است. پس از آن نیز به بحث درمورد نکات و شرایطی پرداخته شده است که دست‌اندرکاران فروشگاههای زنجیره‌ای باید به آنها توجه داشته ودر راستای تحقق آنها گام بردارند.
موضوع فروشگاههای زنجیره‌ای و مساله توزیع، چندسالی است که در کشور مطرح شده است. اگرچه ایجاد این فروشگاهها پدیده جدیدی نیست و سابقه آن به سال ۱۳۲۸ وتاسیس تعاونی مصرف سپه برمی گردد، ولی در سالهای اخیر و بخصوص در دوره سازندگی به دلیل وجود مشکلات فراوان در بخش توزیع کالاها که بیشتر متاثر از دوعامل وضعیت نابسامان اقتصادی و ساختار نامناسب نظام توزیع سنتی است، دولت برآن شد تا با تاسیس فروشگاههای زنجیره‌ای نوین زنجیره‌ای، وضعیت توزیع را در کشور بهبود بخشد و از آشفتگی در بازار جلوگیری کند.
فروشگاههای رفاه، اتکا و شهروند به دنبال این تصمیم ایجاد شدند، ولی علی رغم تلاشهای انجام شده، به علت فقدان بینش کافی نسبت به چگونگی اداره این فروشگاهها و عوامل موثر در موفقیت آنها، این واحدها نیز توفیق چندانی در نیل به اهداف تعیین شده نداشته اند. مجموعه حاضر ضمن معرفی و بیان ویژگیهای یک فروشگاه زنجیره‌ای، شرایط و عواملی را بررسی خواهدکرد که باعث موفقیت و رشد فروشگاههای زنجیره‌ای می‌شوند.
الف ) یک فروشگاه زنجیره‌ای از چندین فروشگاه خرده فروشی تحت مالکیت مشترک و متمرکز تشکیل می‌شود. وظایف و کارکردهای عمده یک فروشگاه زنجیره‌ای ( بازرگانی، تبلیغات، اجاره و…) توسط یک واحد فرماندهی مرکزی یا یک مدیریت مرکزی کنترل می‌شوند.
ب ) فروشگاههای زنجیره‌ای به شبکه‌ای از خرده فروشیهای کوچک و بزرگ اتلاق می‌گردند که کالاهای یکسانی را با مالکیت انحصاری ارائه می‌نمایند.
از آنجا که سیستم توزیع، رابط بین تولید و مصرف است، هرگونه تغییر و تحول اساسی و عمده در یکی از دو بخش تولید و مصرف، به تغییری بنیادی در بخش توزیع منتهی خواهدشد. قرون هیجدهم و نوزدهم میلادی در اروپا مبدا تحولات در روشهای تولید، حمل ونقل و… بوده است. در نتیجه سیستم توزیع نیز از این تغییرات بی ثمر نمانده است، به طوری که روشها و نهادهای مدرن توزیع، به تدریج و در ابعاد متنوع رشد و نموپیدا کرده اند و به صورت جایگزین و یا مکمل روشهای سنتی به فعالیت توزیعی پرداخته اند.
شکل گیری نهادهای مدرن توزیع مرهون بعضی ابداعات و نوآوریها درروشهای توزیع نیز می‌باشد. اقدامات ابتکاری ازقبیل قیمتهای ثابت اعلام شده روی اجناس، ورود و خروج آزاد و آزادی پرسه زنی در مغازه، حق بر گرداندن اجناس و… معامله نقدی و روش سلف سرویسی نمونه هایی از این نوآوریها هستند.
فروشگاههای زنجیره‌ای یکی از این نهادهای توزیع است که پس از پیدایش، مسیری اگرچه غیریکنواخت، اما تکاملی را طی کرده است، به طوری که فروشگاههای زنجیره‌ای کنونی ترکیبی از انواع روشهای نوین توزیع است. اهداف اولیه شکل گیری این فروشگاهها ( البته در شرایط مساعد به وجود آمده پس از انقلاب صنعتی ) عمدتا اقتصادی و به علت وجود حاشیه سود بالا بوده است که افراد، اقدام به تاسیس فروشگاههای زنجیره‌ای می‌کردند. ولی به تدریج این نهاد نوین توزیع نشان داد که علاوه بر سودآوری ( برای صاحبان سرمایه در بخش خصوصی ) برای جامعه نیز مزایای عمده‌ای به ارمغان می‌آورد و این سبب شده که امروزه دولتمردان ساخت و توسعه این فروشگاهها را بیشترتشویق و تبلیغ کرده و یا خود متولی ساخت این فروشگاهها باشند.
اهم اهداف موردنظردولتها در این رابطه عبارتند از:
فراهم کردن کالاهای موردنیاز جامعه
هدایت و حمایت برای تولید اقلام مهم
حذف واسطه‌های غیرضروری میان تولیدکننده و مصرف کننده
جلوگیری از توسعه بی رویه واحدهای تجاری در فضاهای غیرتجاری
جلوگیری از فروش کالاهای غیراستاندارد
توسعه و ترویج فرهنگ استانداردکردن کالاهای تولید داخلی و استفاده از بارکد ملی
ثبیت قیمت کالا در مناطق مختلف شهری باتوجه به یکسان بودن قیمت انواع کالاهای عرضه شده در کلیه شعب واحدهای زنجیره‌ای
اصلاح الگوی مصرف
بهبود نسبی ترافیک شهری با حذف مسافرتهای درون شهری غیرضروری
هدایت، برنامه ریزی و نظارت بهتر و سهل تر دولت بر توزیع و اقتصاد
مدیریت فروشگاههای زنجیره‌ای
نرم افزار یکپارچه فروشگاهی، در صورتی که صاحب کسب و کار و فروشگاه زنجیره‌ای هستید می‌توانید امکانات و ویژگیهای نرم افزار فروشگاهی را مشاهده فرمایید.
فروشگاههای زنجیره‌ای در مقایسه با واحدهای توزیع سنتی و خرده فروشیها، دارای خصوصیات و ویژگیهای چندی هستند که برخی از آنها عبارتنداز:
۱ – یک فروشگاه زنجیره‌ای که از شعب و فروشگاههای متعدد تشکیل می‌شود، معمولا” در تمام واحدهایش، کالاهای تجاری یکسانی را می‌فروشد .
۲ – خرید فروشگاه در حجم و مقیاس بالایی بوده، لذا می‌تواند در مقایسه باخرده فروشیهای کوچک، کالاها را با قیمت پایین تری به فروش رساند .
۳ – فروشگاههای زنجیره‌ای از انواع مختلف تمرکز کالاها و فعالیتهای مربوط به آنها بهره می‌برند. تمرکز کالاها به چهار گروه به شرح زیر طبقه بندی می‌شوند:
الف ) تمرکز افقی :
عبارتست از افزایش حجم فروش یک کالای خاص در اثر توسعه شعب فروش (وجود شعب متعدد تحت یک مدیریت واحد)
ب ) تمرکز جانبی :
عبارتست از تمرکز انواع مختلفی از یک نوع کالا در فروشگاه
ج ) تمرکز عمودی :
تمرکز وانجام فعالیتهای عمده فروشی در کنار امورخرده فروشی که قیمت تمام شده را برای فروشگاه کاهش می‌دهد. نوع دیگر این تمرکز، ادغام فعالیتهای تولیدی و تکمیلی (نظیر بسته بندی ) است که به علت گستردگی فعالیت و تعدد امور تولیدی تنها در کنار فروشگاههای زنجیره‌ای، امکان پذیر و مقرون به صرفه است .
د) تمرکز مورب :
این تمرکز از تجمع فعالیتهای فرعی ایجاد می‌شود. تبلیغات متمرکز، بازرسی، آمارگیری و تحقیقات متمرکز مثالهایی از این نوع به شمار می‌روند.
۴ – واحدهای زنجیره‌ای نظر به وسعت عمل و قدرت مالی شان می‌توانند از کامپیوترهای پیشرفته برای ثبت و هدفهای دیگر استفاده کنند. این واحدها برای کنترل موجودی ،سفارشات مشتری، پیش بینی فروش، تجزیه وتحلیل اطلاعات و مکانیسم فروش ازمدرنترین تجهیزات و تکنیک‌ها استفاده به عمل می‌آورند. دردسترس بودن اطلاعات جدید و به روز ازطریق کامپیوتر، به آنها این امکان را می‌دهد که به سرعت تصمیمات تعیین کننده و بحرانی را اتخاذ کنند.
۵ – این واحدها درک کرده اند که از شکست در تطابق با شرایط جدید باید عبرت گرفت .به همین منظور آنها دارای بخشهای برنامه ریزی هستند که در این بخشها، کارشناسان مربوطه، سرگرم تجزیه وتحلیل حوادث اقتصادی، عادات مردم، سلیقه‌ها و الگوهای متغیر زندگی هستند. واحدهای زنجیره‌ای به تبع برنامه ریزی درازمدتشان، در تامین نیازهاو حوائج آتیه نسبت به اکثر خرده فروشیها، در وضعیت و آمادگی بهتری قرار دارند.
۶ – حجم بسیار بالای خرید، این واحدها را قادر می‌سازد که از یک موضع قدرت، باتولیدکنندگان و عمده فروشیها، معامله کنند.
۷ – واحدهای زنجیره‌ای به واسطه حجم فروش بالایی که دارند، با سرعت و سهولت بیشتری می‌توانند از بانکها و سایر موسسات اعتباردهنده تقاضای وام کنند.
۸ – وقتی که اجناس و کالاهای مختلف و متعدد در زیر یک سقف کنار هم قرار گرفته باشند. به فروش یکدیگر کمک می‌کنند، یعنی فروش برنامه ریزی نشده و ناگهانی پیش می‌آید که حجم زیادی از فروش فروشگاهها را تشکیل می‌دهد.
۹ – فروشگاههای زنجیره‌ای به علت قدرت اقتصادی و سازماندهی متمرکزشان، درتبلیغات برای محصولاتشان، مزیت منحصربه فردی دارند و قادرند پیامهایشان را ازطریق روزنامه ها، مجلات، رادیو، تلویزیون و… به مصرف کننده برسانند، درحالی که یک واحدخرده فروشی مستقل، دراین خصوص انتخابهای بسیار کمتری دارد.
۱۰ – تداوم حیات اقتصادی فروشگاههای زنجیره‌ای، موکول به توسعه شعب آنهاست ،چرا که برای چنین فروشگاه هایی، حد پایین از توسعه وجود دارد که کمتر از آن حد، این فروشگاهها دوام نمی آورند و متضرر خواهندشد.
۱۱ – فروشگاههای زنجیره‌ای مانند بعضی از کارخانجات بزرگ تولیدی دارای هزینه ثابت قابل توجهی هستند.
۱۲ واحدهای زنجیره‌ای به سرمایه گذاری زیادی برای مکان یابی، تجهیزات و موجودی شعبه‌های جدید و همچنین حفظ و نگهداری شعبه‌های موجود نیازمندند، و لذا مبالغ قابل ملاحظه‌ای را مسدود می‌کنند.
۱۳ – فروشگاههای زنجیره‌ای به سطح بالایی از نیروی متخصص نیازمندند.
علاوه بر ویژگیهای فوق، همان طور که قبلا هم اشاره شد، فروشگاههای زنجیره‌ای برای جامعه و مصرف کنندگان نیز آثار و فوائد متعددی به ارمغان می‌آورند که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود:
الف ) فوائد اجتماعی
حذف واسطه‌های غیرضروری میان تولیدکننده و مصرف کننده و کاهش هزینه‌های توزیع
جلوگیری از توسعه بی رویه واحدهای تجاری در فضاهای غیرتجاری
توسعه و ترویج فرهنگ استانداردکردن کالاهای تولید داخلی و استفاده از بارکد ملی
تثبیت قیمت کالا در مناطق مختلف شهری باتوجه به یکسان بودن قیمت انواع کالاهای عرضه شده در کلیه شعب فروشگاههای زنجیره‌ای
بهبود نسبی ترافیک شهری با حذف مسافرتهای درون شهری غیرضروری
کاهش آلودگی هوا و استهلاک وسائط نقلیه
کاهش گردش نقدینگی با استفاده از کارتهای اعتباری
ب ) فوائد بهداشتی
کاهش سطح توزیع (توزیع در مناطق خاص و با نشانی دقیق)
کاهش زمان بین تولید تا توزیع وتوزیع تا مصرف
امکان اعمال نظارت سریع، دقیق و گسترده بر کار فروشگاههای زنجیره‌ای
استانداردبودن کار فروشگاههای زنجیره‌ای
بسته بندی کالا به صورت صحیح
امکان جلوگیری از فروش کالاهای غیراستاندارد
مشخص بودن مسیر توزیع
کاهش عوارض ناشی از سود آنی
نظارت ظاهری سطح فروشگاه و کارکنان
ج ) مزایای ویژه مصرف کنندگان و مشتریان
ورود آزاد و عدم اجبار به خرید و درنتیجه ایجاد آرامش هنگام خرید
عرضه کالا به قیمت ثابت و همراه با اطلاعات کالا نظیر وزن، تاریخ تولید و انقضا و…
فروش اجناس بسیار متعدد در زیر یک سقف. این خصوصیت، در شهرهای بزرگ پرازدحام و دارای ترافیک، شاید از قیمت ارزانتر، برای مشتریان جذاب تر باشد
آزادی انتخاب بیشتر باتوجه به تنوع کالایی
صرفه جویی در وقت
امکان تهیه کالا و خدمات در طول شبانه روز
استفاده ازامکانات و تسهیلات رفاهی درهنگام خرید ( نظیر کارتهای اعتباری، پارکینگ و…)
البته باید توجه داشت که تنوع فوق العاده اجناس در فروشگاههای زنجیره‌ای، ممکن است نیاز کاذب برای مشتریان ایجادکند که نتیجه آن افزایش مصرف و بالارفتن هزینه خانوار است .
در صورتی که صاحب کسب و کار و فروشگاه زنجیره‌ای هستید می‌توانید سیستم‌ها و سامانه‌های مورد نظر خود را مشاهده فرمایید
تا اینجا راجع به اهداف و علل شکل گیری، ویژگیها، و آثار و فوائد فروشگاههای زنجیره‌ای صحبت کردیم در این قسمت به عوامل رشد فروشگاهها می‌پردازیم.
در قسمت قبل برخی ویژگیهای فروشگاههای زنجیره‌ای به اختصار بیان شد. در این قسمت شرایط و عواملی که می‌توانند رشد و توسعه مداوم این نهادهای مدرن توزیع رافراهم کنند، موردبررسی قرار خواهندگرفت. این عوامل را می‌توان از دیدگاه کلی به دودسته عوامل بیرونی و عوامل درونی تقسیم بندی کرد:
در اینجا منظور، بررسی عواملی است که از بیرون، بر شرایط ووضعیت فروشگاههای زنجیره‌ای اثرگذار هستند. به عبارت دیگر، این عوامل در رابطه با اوضاع کشور و جامعه هستند. عوامل مذکور عبارتنداز: اقتصادی، جمعیتی، فنی، تکنولوژیک و سلیقه ای
– عوامل اقتصادی : عوامل اقتصادی را شاید بتوان مهمترین عوامل اثرگذار در رشدو توسعه فروشگاههای زنجیره‌ای دانست. همان طور که قبلا در بیان علل شکل گیری فروشگاههای زنجیره‌ای گفته شد، شرایط حاصل از انقلاب صنعتی و تحولات ایجاد شده در وضعیت تولید و همچنین درآمد سرانه، از عوامل اصلی ایجاد این فروشگاهها بود.تولید در حجم انبوه، وجود شرایط رقابتی در بازار اقتصاد، رشد فزاینده تعداد مراکزتولیدی – صنعتی و خدماتی، افزایش درآمد سرانه و تنوع طلبی، بخشی از اثرات این تحولات ایجاد شده بود.
بنابراین باید گفت در یک کشور زمانی شرایط برای ایجاد، رشد و موفقیت فروشگاههای زنجیره‌ای مهیا خواهدشد که تولید در آن کشور در وضعیت مطلوبی باشد.بدین معنی که کالاها و بخصوص کالاهای اساسی، در حجم انبوه و با کیفیت انبوه و باکیفیت مناسب تولید شوند، و در بازار کالاهای مختلف، شرایط رقابتی (وجودتولیدکنندگان متعدد و قدرتمند و تنوع کالایی ) حاکم باشد.
همچنین وضعیت اقتصاد در آن کشور، باید از یک ثبات و پایداری نسبی برخوردارباشد. وجود تورم و تغییرات مداوم در قوانین اقتصادی – تجاری، توان برنامه ریزی بلندمدت و میان مدت را از بنگاههای اقتصادی به طور اعم و فروشگاههای زنجیره‌ای به طور اخص سلب می‌کند. تجربه نیز نشان داده که در شرایط عدم ثبات اقتصادی وکمبود کالاها، سوءاستفاده کنندگان در بنگاههای توزیع سنتی، بیشترین بهره برداری رامی کنند و درمقابل، فروشگاههای زنجیره‌ای در شرایط مذکور، ناکارآ جلوه خواهندکرد.
برخی دیگر از عوامل اقتصادی موثر، عواملی هستند که سبب افزایش تقاضای کل برای کالاها و خدمات می‌شوند. این عوامل عبارتند از: رشد درآمد ملی و افزایش درآمدسرانه، توزیع درآمد و سهم درآمدهای حقوق و دستمزد.
افزایش و رشد درآمد ملی و درآمد سرانه نیز از عوامل مهم رشد و توسعه فروشگاههای زنجیره‌ای است، چرا که به طور مستقیم تقاضای کل برای کالاها و خدمات را افزایش می‌دهد. اینکه افزایش و رشد درآمد سرانه، چگونه بین افراد و طبقات مختلف جامعه توزیع و تقسیم می‌شود هم در رشد فروشگاههای زنجیره‌ای تاثیر بااهمیت و قابل توجهی دارد. ازنظر درآمدی، جامعه را به شیوه‌های مختلف رده بندی می‌کنند که تقسیم بندی آنها به طبقات فقیر، متوسط و غنی، یکی از متداولترین آنهاست. چنین گفته می‌شود که از بین سه طبقه مذکور، رشد طبقه متوسط بیش از بقیه، به توسعه فروشگاههای زنجیره‌ای کمک می‌کند.
علت این امر را در این می‌دانند که حجم و تنوع خرید طبقات فقیر، معمولا به خاطر کمبود درآمد، نسبتا کم است و در طبقات غنی نیزحجم مخارج مصرفی پایین و درعوض تقاضای آنها برای کالاهای لوکس و تجملی بسیارزیاد است، اما طبقات متوسط جامعه هم قدرت خرید قابل توجهی دارند و هم تقاضای آنها برای انواع کالاها زیاد است. بخش زیادی از این طبقه را افراد حقوق بگیران تشکیل می‌دهند و آنها هم معمولا خریدهای منظم و مستمری دارند که این نظم و استمرار درخرید، برای فروشندگان ارزشمند است .
عوامل جمعیتی : به طورکلی جمعیت از جنبه‌های مختلف نقش مهمی را دراقتصاد ایفا می‌کند. باید گفت که رشد جمعیت و چگونگی تمرکز آن در شهرها، در رشد وتوسعه فروشگاههای زنجیره‌ای، تاثیر معنی داری داشته است. افزایش نرخ رشد جمعیت افزایش متعاقبی را در تقاضا برای کالاها و خدمات ایجادمی کند و اگر افزایش جمعیت قابل توجه باشد و با تمرکز در شهرها همراه گردد، افزایش تقاضا قابل توجه خواهدبود و لذا فروشگاههای زنجیره‌ای می‌توانند افزایش فروش راتحقق بخشند.
همچنین با افزایش نرخ رشد جمعیت و تمرکز آن در شهرها ازطریق مهاجرت، روابط خویشاوندی و همسایگی و قیود مربوط به آن تا اندازه زیادی گسیخته می‌شود و یکی از کانالهای مهم خرده فروشی سنتی فرومی ریزد. فروشگاههای زنجیره‌ای از این فرصت بیش از همه منتفع می‌شوند، چرا که دیگر مساله رابطه خویشاوندی وهمسایگی و… مانع از جذب مشتریان به این واحدها ) علی رغم مزیتهای آن ) نخواهدشد.
افت شهری یکی دیگر از عوامل اثرگذار در رشد فروشگاههای زنجیره‌ای است. درمحله‌های قدیمی شهرها، تراکم جمعیت کم بوده و در اغلب کوچه‌ها و محله ها، مغازه هاو خرده فروشیهای متعددی وجود دارند که نیاز خانوارهای آن محله‌ها را برآورده می‌سازند. ولی امروزه شهرها شاهد به وجود آمدن و رشد مجموعه‌های مسکونی آپارتمانی (تحت عنوان شهرکهای مسکونی) هستند که درعین اینکه تراکم جمعیتی آنهابسیار زیاد است، دارای تعداد معدودی فروشگاه هستند. لذا در این مناطق شهری ،فروشگاههای زنجیره‌ای از شرایط بهتری برای رشد و توسعه برخوردارند.
تعداد خانوارها و نرخ ازدواج نیز از عوامل مهم جمعیتی است. هرقدر نرخ ازدواج بیشتر باشد، تعداد خانوارها بیشتر است و به تبع آن تقاضا برای کالاها و خدمات، حتی درصورت عدم افزایش جمعیت، چشمگیر خواهدبود. تشکیل خانواده به انبوهی ازکالاهای جدید احتیاج دارد.(۲) صنعتی شدن نه تنها شهرنشینی را رشد داده، بلکه شهرهای حومه‌ای کوچک را نیز ایجاد کرده است. افزایش راه آهن، تراموا و ماشینهای سواری نیز در توسعه این شهرها موثر بوده است. اهالی این شهرها عمدتا مهاجرند و هرروز در رفت وآمد به مرکز شهر و از آنجا به خانه هستند. توجه به این افراد نیز برای توسعه واحدهای زنجیره‌ای موثر است، چرا که اینها فارغ از قیود و روابط سنتی خرید هستند.
این عوامل، هم در پیدایش اولیه فروشگاههای زنجیره‌ای و هم دررشد وتوسعه بعدی آنها بسیار موثر بوده اند و رابطه بسیار تنگاتنگی بین آنها وجود دارد.بنابر ادعای تعدادی از تحلیلگران در این زمینه، پیدایش نهادهای مدرن توزیع، در فقدان دو مورد از مظاهر مهم فنی – اتومبیل و یخچال – نمی توانست تحقق یابد.
برخی از عوامل فنی و تکنولوژیک موثر در ایجاد و رشد فروشگاههای زنجیره‌ای عبارتند از: اتومبیل‌های سواری شخصی – یخچال و دیگر وسایل سردکننده – روشهای عمل آوری و آماده سازی موادغذایی – تکنولوژی بسته بندی محصولات – پیشرفت وسایل حمل ونقل و ارتباطات – دستگاههای پیشرفته محاسبه، شمارش، جمع آوری وتجزیه وتحلیل اطلاعات .
در این میان نقش اتومبیل‌های شخصی بسیار بااهمیت است. با رشد صنعتی وافزایش درآمد سرانه، تعداد اتومبیل‌های شخصی شدیدا افزایش پیدا کرد. اتومبیل شخصی، یک وسیله راحتی و یک وسیله رفت و آمد محسوب می‌شود. از یک طرف باوجود این وسیله، خرید از مکانهای مستقل متعدد خرده فروشی بسیار دشوار، و پرهزینه و وقت گیر بوده و ازطرف دیگر در فقدان این وسیله، شاید به جرات بتوان گفت که خریداز فروشگاههای محلی سودمندتر و با صرفه تر است. لذا فروشگاههای زنجیره‌ای بایستی شدیدا مرهون این ثمره پیشرفت صنعتی و اقتصادی باشند.
ساخت وسائل خنک کننده و یخچال‌های پیشرفته و روباز و ایجاد روشهای آماده سازی، عمل آوری و بسته بندی محصولات ازجمله کنسرو، کمپوت و… نیز ازاهمیت ویژه‌ای در این زمینه برخوردار بوده است. استفاده از این وسایل و روشها باعث شدند که بتوان محصولات را به مدت طولانی – بدون فاسد شدن – نگهداری کرد.همچنین پیشرفت اینها، سبب گردید که بتوان حجم وسیع و متنوعی از محصولات را ازطریق روش سلف سرویسی و خودانتخابی عرضه کرد که از مهمترین روشهای عرضه دراین فروشگاهها محسوب می‌شود.
امروزه با وجود وسایل حمل ونقل سریع درون شهری نظیر تراموا و متروی زمینی ،ارتباط بین حومه و مرکز شهرها به راحتی میسر شده است و سفرهای درون شهری به آسانی انجام می‌پذیرد. این ویژگی برای فروشگاههای زنجیره‌ای مفید ارزیابی می‌شود، .همچنین استفاده از آسانسور و پله برقی، در ارائه سرویس بهتر این فروشگاهها موثراست، چرا که سبب تردد راحتتر مشتریان درهنگام خرید می‌شود.
درکنار موارد فوق، نباید از نقش صندوقهای کامپیوتری، پردازشگرهای الکترونیکی ،تکنولوژی خط – نماد (بارکد) و سایر تجهیزات پیشرفته جمع آوری و پردازش داده هاغافل شد. این تجهیزات به فروشگاهها در ارائه سرویس بهتر و سریعتر، تجزیه وتحلیل اطلاعات فروش و… کمک شایانی می‌کنند و توان آنها را در مقابله با وقایع افزایش می‌دهند.
تغییر سلیقه مصرف کنندگان : سلیقه و تمایلات مصرف کننده در تئوری اقتصادخرد یکی از عوامل و متغیرهای مهم در تقاضا برای کالاها و خدمات است و البته اینکه فروشگاههای زنجیره‌ای عادت خرید مصرف کنندگان را تغییر داده و یا اینکه تغییر الگوی خرید مصرف کننده روی تحول فروشگاه موثر بوده، قابل بحث است و شواهد هر دومورد را تایید می‌کند. تغییرات در توزیع خرده فروشی ازطریق تغییر در عادتهای خریدناشی از شیوه مدرن زندگی تسریع یافته است .
امروزه تعداد زیادی از زنان در بیرون ازخانه شاغل هستندو برای خرید روزمره، وقت خیلی محدودی دارند. ایشان دیگر فرصت جروبحث و چانه زنی با فروشندگان را ندارند و درعین حال خواهان تنوع و کیفیت درمحصولات هستند. اگر فروشگاههای سلف سرویسی نیازهای این مشتریان را با قیمت مناسبتر و راحتی بیشتری تامین و عرضه کنند، آنها از خرید در مغازه‌های سنتی امتناع کرده و به این فروشگاهها روی می‌آورند. آنها در این فروشگاهها با انبوهی از اجناس وکالاهای بسته بندی شده و آماده، همراه با تبلیغات و اطلاعات مربوطه و به طور باز وبدون محدودیت در معرض نمایش، مواجه می‌شوند که بسیار جذاب و جالب است .
این عوامل را درحقیقت می‌توان شرایطی دانست که صاحبان سرمایه فروشگاههای زنجیره‌ای باتوجه و عمل به آنها، موجبات موفقیت و پیشرفت این واحدهارا فراهم می‌کند. آنها عبارتند از :
تعیین دقیق اهداف : درابتدا باید رسالت وجودی فروشگاه به روشنی بیان شود.این درحقیقت، علت اصلی شکل گیری واحد زنجیره‌ای را مشخص می‌کند. به عنوان مثال، برای یک واحد زنجیره‌ای با مالکیت خصوصی، احتمالا سودآوری، هدف وجودی است. درجای دیگر، ممکن است دولت برای هدایت، برنامه ریزی و نظارت بهتر به امرتوزیع، به ایجاد فروشگاههای زنجیره‌ای مبادرت کند
پس از آن باید اهداف بلندمدت و میان مدت واحد زنجیره‌ای تعیین شوند. عرصه اصلی فعالیت آن، در عمده فروشی باشد یا خرده فروشی ؟ می‌خواهد مخاطبان اصلیش ،چه قشری از جامعه باشند؟ بیشتر یک فروشگاه لوکس باشد یا ارزان ؟ چقدر مشتری دارد؟ حدود تنوع کالایی آن کدامند؟ آیا در عرصه تولید نیز وارد شود؟ چه مقدار وبه چه صورت ؟ درچه محدوده جغرافیایی فعالیت کند؟ نحوه بکارگیری کارکنان چگونه باشد؟و… سوالاتی از این قبیل، پرسشهایی هستند که سیاستهای فروشگاه درقبال آنها، بایدبه وضوح مشخص شود.
درصورت عدم وجود تصویری شفاف از اهداف، احتمال روزمرگی، اقدامات ناهماهنگ و عدم ثبات در سیاستها بسیار بالا می‌رود. سردرگمی درتعیین اولویتها و عدم امکان ارزیابی عملکرد سیستم، از دیگر مضرات این نقیصه است .
نکته مهمی که در اینجا باید موردتوجه قرار گیرد این است که اصل سودآوری، بایدهمواره مدنظر بنیانگذاران فروشگاههای زنجیره‌ای باشد، چرا که این عامل، معمولامهمترین انگیزه برای به جریان انداختن امور می‌باشد و به مثابه خونی است که باید درپیکره تشکیلات واحدهای زنجیره‌ای جریان داشته باشد .
تشکیلات قابل انعطاف و متناسب: منظور این است که تشکیلات فروشگاههای زنجیره‌ای، براساس شرایط و نیازهای آن طراحی شود. این موضوع باید در سالهای اولیه تاسیس، بیشتر موردتوجه قرارگیرد، چرا که اگر در مراحل اولیه رشد، طراحی تشکیلات واحد زنجیره‌ای به درستی انجام نپذیرد و یا ساختار آن برمبنای الگوی سازمانهای بزرگ طراحی شود، علاوه بر اینکه باعث کندی در انجام امور می‌شود.
هزینه‌های اولیه را بسیاربالا می‌برد و فروشگاه احتمالا درهمان سالهای اولیه دچار ورشکستگی خواهدشد.سادگی نظام سازمانی، حداقل سلسله مراتب عمودی، و تقسیم بندی سازمان به حداکثرنهادهای مستقل اقتصادی (البته با ایجاد یک تعادل نسبی بین مدیریت متمرکز و مدیریت غیرمتمرکز)، اصول کلی سازماندهی در این فروشگاهها هستند .
نکته دیگری که در این باره قابل توجه است این است که انجام تغییرات، در بعدتشکیلاتی و نیروی انسانی، همواره باید درجهت آماده سازی فروشگاه برای رویارویی باشرایط آینده باشد و نه تاثیرگذار از وضعیت حال. این امر به یک پشتوانه قوی ساختارشناسی و انبوهی از تجربه‌های حاصل از گذشته، نیازمند است .
مدیریت کارآمد: از دیگر شرایط موفقیت یک فروشگاه زنجیره‌ای، وجود یک مدیریت قوی و کارآمد در راس آن است. درحقیقت مدیریت کارآمد را می‌توان رکن موفقیت فروشگاههای زنجیره‌ای دانست. مدیریت در تعیین اهداف کوتاه مدت و میان مدت واحد زنجیره‌ای نقش به سزایی دارد و هم اوست که باید سازمان را به سمت اهداف تعیین شده پیش ببرد .
سخن در باب تکنیک‌های مدیریتی و ویژگیهای یک مدیر موفق بسیار است وکتابهای زیادی در این باره به چاپ رسیده است. در این نوشتار، تنها به پاره‌ای از مواردمذکور اشاره می‌شود که در رابط با واحدهای زنجیره‌ای از اهمیت بیشتری برخوردارند:
مدیریت واحد زنجیره‌ای باید علاوه بر آشنایی با علم و هنر مدیریت، به علوم و فنون اقتصادی و بازرگانی تسلط داشته و از توان و تجربه لازم برای مدیریت یک شرکت اقتصادی برخوردار باشد.
دارای نگرش سیستمی بوده و به تجزیه وتحلیل رویدادهای اقتصادی توانا باشد.
در محدوده وظایف و حیطه عملکردش دارای اختیارات لازم باشد.
خلاق و کارآفرین بوده و از درجه ریسک پذیری بالایی برخوردار باشد.
و مورد آخر که صاحبان سرمایه فروشگاههای زنجیره‌ای باید به آن توجه داشته باشند این است که افرادی را برای احراز مدیریت فروشگاهها انتخاب کنند که همسو با اهداف استراتژیک سازمان باشند. به عبارت دیگر باید سعی شود که تمرکز و وحدت در هدفها واصول، نه ازطریق آئین نامه‌ها و دستورالعملها، بلکه با انتخاب صحیح رکن مدیریتی صورت گیرد.
بکارگیری فنون علمی : از آنجا که فروشگاه زنجیره‌ای، یک واحد اقتصادی -بازرگانی است، دو عامل درآمد و هزینه نقش تعیین کننده‌ای در موفقیت آن دارد (حتی اگرسودآوری رسالت اصلی فروشگاه نباشد). از طرفی به لحاظ ساختار و بزرگی، متغیرها وعوامل تاثیرگذار در عملکرد فروشگاه، زیاد و روابط بین آنها پیچیده است. لذا ضروری است که برای اداره فروشگاه از فنون و روشهای علمی استفاده شود و مسائل از زاویه علمی موردبررسی قرار گیرند.
برخی موضوعات و علوم که در فروشگاههای زنجیره‌ای از کاربرد فراوانی برخوردارند عبارتند از: بازاریابی، روانشناسی اقتصادی، بازرگانی، حمل ونقل، مدیریت موجودی، جایابی انبارها و فروشگاهها، بسته بندی (چهار مورد آخر مرتبط با موضوع لجستیک هستند که درمورد آن در قسمت بعد توضیح داده می‌شود). تجزیه وتحلیل آماری، صف و شبیه سازی، چگونگی عرضه کالا در قفسه ها، تبلیغات و نیروی انسانی .
البته باید توجه داشت که بکارگیری روشهای علمی باید همزمان با گسترش عرصه فعالیتها صورت گیرد. نکته دیگر اینکه در اولویت بندی مشکلات فروشگاه و فنون علمی ،فعالیتهایی در اولویت قرار دارند که در کاهش هزینه‌ها و یا افزایش درآمدها (به طورکلی بالارفتن میزان سود) نقش تعیین کننده تر و حساس تری دارند.
مدیریت فروشگاههای زنجیره‌ای
نرم افزار یکپارچه فروشگاهی
در صورتی که صاحب کسب و کار و فروشگاه زنجیره‌ای هستید می‌توانید امکانات و ویژگیهای نرم افزار فروشگاهی را مشاهده فرمایید.
در گذشته تنوع و تعدد کالاها و خدمات محدود و فاصله میان تولیدکننده و مصرف کننده زیاد نبود. درنتیجه توزیع مساله قابل توجهی به حساب نمی آمد و خرده فروشان به راحتی می‌توانستند کالاهای موردنیاز خود را تهیه کنند. ولی امروزه تولید انبوه، فزونی تنوع کالاها و گسترش فاصله میان تولیدکنندگان، عرضه کنندگان و مصرف کنندگان باعث شده است که مساله توزیع به صورت یک امر جدی درآید.
یک واحد زنجیره‌ای از یک طرف باید کالاها را از تولیدکنندگان و منابع عرضه دریافت کرده، و از طرف دیگر باید کالای موردنیاز فروشگاههای موجود در زنجیره را به آنها ارسال کند. بنابراین برای فروشگاه زنجیره‌ای، نظام تامین کالا و یا لجستیک یک موضوع بسیار مهم است به طوری که می‌توان گفت شبکه لجستیک به منزله ستون فقرات فروشگاه است .
براساس مطالعات انجام شده حدود ۱۰ الی ۳۵ درصد از کل درآمد فروش به هزینه توزیع اختصاص می‌یابد که طبعا رقم زیادی است .(۵) بنابراین باید هزینه مذکور تاحدممکن کاهش یابد. البته کاستن از هزینه‌ها نباید به کیفیت و سطح سرویس دهی به مشتری لطمه وارد کند.
در بحث لجستیک، برنامه ریزی حول سه محور اصلی حمل ونقل، موجودی وجایابی (LOCATION ) دور خواهد زد که تصمیمات در این سه شاخه باید در راستای کاهش هزینه‌ها و افزایش سطح سرویس دهی به مشتری (دو شاخص مهم عملکرد توزیع فیزیکی ) اتخاذ شود. به طور خلاصه رسالت لجستیک را می‌توان رسانیدن کالا یا خدمت صحیح به مکان صحیح در زمان صحیح براساس شرایطی که رضایت مشتری را تامین کرده، برای سازمان اعتبار کافی فراهم آورد، قلمداد کرد.
باتوجه به عوامل فوق می‌توان هم فعالیتهای واحدهای زنجیره‌ای در مقوله لجستیک را به شرح زیر دانست :
تعیین خط مشی خدمت به مشتری (تعیین نیازمندیها و سطح خدمات)
مکان یابی فروشگاهها، جایابی و تعیین ظرفیت انباره
تعیین سیاست و انتخاب ناوگان حمل ونقل، تعیین مسیر و ترکیب حمل
تعیین سیاستهای انبارش (STORAGE)
و انبارداری (مدیریت موجودیها)
طراحی بسته بندی مناسب
ذکر این نکته ضروری است که حمل ونقل و موجودی، مهمترین عوامل هزینه زا دربین فعالیتهای لجستیکی هستند و بنابراین توجهی مضاعف را می‌طلبند. فروشگاه زنجیره‌ای در سایه بهره مندی از یک نظام لجستیک کارآ، می‌تواند در عرصه رقابت به موفقیت دست یافته و زمینه رشد خود را فراهم سازد.
امروزه اطلاعات نقشی حیاتی در تصمیم گیریها دارد وبدون استفاده از آن، امکان ادامه حیات برای بسیاری از نهادهای اقتصادی وجود ندارد.برای یک سازمان، سیستم اطلاعاتی به منزله شبکه عصبی است که اگر به موقع وبه درستی اطلاعات را به سطوح تصمیم گیری نرساند، سازمان دچار مشکل و بعضا بحران خواهدشد. همچنین استفاده از روشهای علمی برای بهبود عملکرد سیستم، بدون وجود اطلاعات معنی ندارد.
فروشگاههای زنجیره‌ای نیز از این امر‌مستثنی نیستند. این واحدها تنها درصورتی می‌توانند به موفقیت و جایگاه مناسب در عرصه رقابت دست یابند که بتوانند به خوبی به نیاز مشتریان پاسخ گویند. این خود مستلزم آگاهی داشتن از خواسته‌های مشتریان است و این امر محقق نمی شود مگر با برخورداری از یک شبکه قدرتمند جمع آوری و پردازش اطلاعات.
هر مشتری با ورود به فروشگاه و خرید از آن، داده‌های باارزشی را با خود به همراه می‌آورد. نحوه خرید و چگونگی مراجعه به بخشهای مختلف، ترکیب، نوع و مقدارکالاهای انتخابی نمونه هایی از این اطلاعات هستند. از سوی دیگر با وجود صندوقهای پیشرفته پول و کامپیوترهای قدرتمند، جمع آوری سریع و دقیق داده‌ها به راحتی امکان پذیر است .
با گردآوری و دسته بندی داده‌های فوق و همچنین داده‌های مربوط به وضعیت بازار، تولیدکنندگان و… می‌توان به اطلاعاتی نظیر میزان مصرف کالاهای گوناگون و شناسایی اقلام پرفروش، ترکیب جمعیتی جامعه مشتریان، کالاهای مشابه ومکمل از دید مشتریان، میزان فروش و عوامل موثر بر آن و… دست یافت .
از سوی دیگر با وجود سیستم اطلاعاتی قدرتمند، می‌توان از سیستم‌های لجستیک ،حسابداری، پرسنلی، صف و شبیه سازی فروشگاه به نحو موثر استفاده کرد و اطلاعات قابل توجهی در زمینه عملکرد اجزا مختلف فروشگاه به دست آورد.
با تجزیه وتحلیل تمامی اطلاعات یادشده، نتایج ارزشمندی حاصل می‌شود. ازجمله :
چه کالایی، به چه میزان و در کجا باید چیده شود .
امکانات خدماتی و رفاهی نظیر تعداد کارکنان، صندوقها و… به چه میزان باشد .
سیاستهای موجودی و سفارشات به چه صورت باشد .
اثر تبلیغات، وقایع اقتصادی، بحرانها و… بر فروش چگونه است .
نحوه توزیع کالاها بین فروشگاههای زنجیره‌ای به چه صورت باشد .
سرانجام با عمل به پیشنهادات ارائه شده می‌توان امیدوار بود که مشتری کالای دلخواه خود را به راحتی هرچه تمامتر و با قیمت مطلوب خریداری کند، و این یعنی رضایت مشتری و موفقیت فروشگاه .
تمام مزایای فوق در سایه یک سیستم پشتیبانی تصمیم فراهم می‌شود. هرچه سیستم مذکور پیشرفته تر باشد، امکان بهره گیری بهتر و سریع تر از اطلاعات بیشتر می‌شود و توان فروشگاه را در ارائه خدمات بهتر و نیز انجام واکنش سریع نسبت به تغییرات بالاتر می‌برد.
درمورد کارکنان که مهمترین دارایی برای شرکت محسوب می‌شوند، دو عامل آموزش وانگیزه حائزاهمیت است، فردی که برای کار درفروشگاه برگزیده می‌شود، لازم است شناخت کافی نسبت به اهداف، تشکیلات و نحوه عملکرد فروشگاه داشته باشد. همچنین درمورد کاری که باید در شرکت انجام دهدبایستی اطلاعات لازم نظیر نحوه انجام صحیح کار، نیازمندیها و… دراختیارش گذاشته شود. بنابراین باید به فرد آموزشهای لازم در این خصوص داده شود تا بتواند به خوبی ازعهده وظیفه اش برآید.
و اما درمورد انگیزه که پیرامون آن مطالب مفیدی در کتابهای علوم مدیریت گفته شده است، در اینجا تنها به ذکر این نکته بسنده می‌شود که اگر در تک تک کارکنان یک حس مالکیت و یا تعهد نسبت به فروشگاه ایجاد شود، و ازطرف دیگر این باور در بین آنهابه وجود آید که از نتایج فعالیتشان بهره مند می‌گردند، در این صورت می‌توان امیدوار بودکه کارها به نحو مطلوب انجام خواهدشد.
فروشگاههای زنجیره‌ای باید همواره سعی در افزایش حضور خود در صحنه رقابت داشته باشند و موقعیت خود را بهبود بخشند. این به معنی حفظ مشتریان موجود و جذب مشتری بیشتر است. این مهم با خلق موقعیت و استفاده از تکنیک‌های متداول موجود میسر می‌شود. در زیر به برخی از این تکنیک‌ها اشاره شده است :
عرضه و چیدمان جاذب کالا طبق میل، سلیقه و نیاز مشتریان:
توجه همه جانبه به امکانات رفاهی موردنیاز مشتریان اعم از علایم و نشانه‌های موقعیت .
کالا، کتابهای راهنما، امکانات حمل آسان کالا (نظیر چرخهای دستی، نایلون، پارکینگ و… و خدمات سریع و بدون معطلی .
برخورد دوستانه با مشتری به نحوی که در فروشگاه احساس راحتی کند و از گردش درفروشگاه لذت ببرد .
انجام تبلیغات مناسب .
اقدام و استفاده از حراجهای فصلی و مقطعی .
استفاده از راهبرد«کالای ویژه فروشگاه»، بدین معنی که فروشگاه تعدادی از کالاها را باکیفیت عالی، نشان خود فروشگاه و با قیمت بسیار ارزانتر از نرخهای بازار ارائه می‌کند وبا تبلیغ روی این کالاها، مشتریان را به سمت فروشگاه جذب می‌کند. واحدهای زنجیره‌ای در این موارد، یا خود اقدام به تولید آن کالا کرده و یا با اعطای انواع تسهیلات ،مواد و… به مراکز تولیدی، قراردادهای تولید انحصاری منعقد می‌کنند .
استفاده از انبارهای مرکزی به عنوان مراکز عمده فروشی .
فعالیت در سایر عرصه‌های تولیدی – خدماتی سودآور .
استفاده مناسب از حمایتهای دولتی .
نظارت یکی از عوامل بسیار مهم و موثر در کارایی هر سازمان است. همچنین کنترل پیگیر و منظم، اشکالات را در هر سطحی که باشد مشخص کرده وباعث شفاف شدن وضعیت سازمان می‌شود. فروشگاههای زنجیره‌ای نیز شامل این موضوع می‌گردند. بنابراین در این واحدها باید معیارهای کارایی فروشگاه، باتوجه به اهداف، تعریف وتعیین شوند و همواره عملکرد کلیه افراد و سیستم‌های فروشگاه کنترل و نسبت به معیارها، مورد ارزیابی قرار گیرند و نتایج ارزیابی عملکرد نیز درجهت اصلاحات لازم مورداستفاده قرار گیرد.
هریک از عوامل مذکور درجای خود نقش تعیین کننده و موثری در سازماندهی و رشد فروشگاههای زنجیره‌ای دارد، ولی آنچه که مسئولان فروشگاههای زنجیره‌ای باید به آن توجه داشته باشند، این است که قبل از هر برنامه ریزی و اقدام باید ابتدا نقاط ضعف وقوت خود را بشناسند و از وضعیت حال فروشگاه به خوبی آگاهی یابند، تا از این طریق ،ضمن بهره مندی مناسب از امکانات، از بیراهه رفتن و اتلاف وقت و بودجه در امان بمانند.
در این نوشتار ابتدا سعی شد ضمن ارائه تعریفی از فروشگاههای زنجیره‌ای، برخی ویژگیهای عمده آنها از جمله امتیازات و معایبشان در مقایسه با خرده فروشیهای معمولی و همچنین فوائد اجتماعی آنها به اختصار بیان شود. پس از آن به شرح عوامل و شرایطی که در زمینه رشد و موفقیت این نهادهای نوین توزیع را فراهم می‌نمایند، پرداخته شد.
این عوامل در حالت کلی به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم شدند که درمورد هریک به تفصیل مطالبی بیان شد. آنچه درمجموع می‌توان گفت این است که فاصله بین موفقیت یک فروشگاه مطلوب و موفق و وضعیت فروشگاههای زنجیره‌ای فعلی کشور، تاحدودی زیاد می‌باشد و این بدان معنی است که مسئولان باید توجه بیشتری به این نهادها مبذول دارند تا آنها بتوانند در عرصه توزیع کالا، نقش بارز و فعال را ایفا نمایند.
