باغ گیاه شناسی ارم شیراز

محدودۀ امروزی باغ ارم در شمال شهر شیراز است و از نظر جغرافیای شهری میتوان گفت که محوطۀ آن از شمال غربی به خیابان دانشجو (خیابان آسیاب سه تایی)، از شمال شرقی به بلوار ارم و سرانجام از راس شمالی به میدان ارم محدود می‌گردد.

تاریخچه باغ ارم شیراز

برطبق نوشته های تاریخی، باغ ارم شیراز یادگاری از دورۀ سلجوقی است. این باغ در دوران حکومت گورکانیان، آل مظفر و آل اینجور نیز مورد استفاده قرار میگرفته است.به نظر میرسد که این باغ در آن زمان متعلق به حاکمان منطقه بوده است و از آنجا که در آن زمان حکومت این منطقه مشابه سیستم فئودالی بوده میتوان مطمئن بود که مورد استفادۀ بزرگان قرار میگرفته است. گفته می‌شود که به احتمال قوی فرمان ساخت این باغ توسط یکی از حکام استان فارس در دوران سلطان سنجر سلجوقی به نام اتابک قراچه داده شده است.

بعد از اتابک قراچه، تا زمان رسیدن شاه شیخ ابواسحاق اینجو مسئولیت این باغ را در دست داشت.از نحوۀ اداره و مالکیت باغ ارم اطلاعات دقیقی در دست نیست. گفته می‌شود شاه شیخ ابواسحاق اینجو در سال ۷۴۲ به حکومت رسید و پانزده سال بعد یعنی در سال ۷۵۷ هجری قمری به قتل رسید. در این زمان سلسلۀ آل اینجور منقرض شد و آل مظفر به حکومت رسیدند. این احتمال وجود دارد که در این زمان باغ ارم شیراز به تملک سلاطین این حکومت در آمده باشد.گفته می‌شود زمانی که آخرین پادشاه این خاندان بنام منصور ، توسط سپاه گورگانیان به قتل رسید،

باغ ارم شیراز در اوج شکوه و آبادی خود بوده است.در نوشته های جهانگردان دوران پادشاهان صفویه و بعد از آنها از این باغ بسیار یاد شده و کسانی که آن را دیده اند باغ ارم را زیبا، آباد و باشکوه وصف کرده اند. این احتمال وجود دارد که در دوران حکومت زندیه مالکیت باغ ارم شیراز به شاهان زندیه داده شده. در این زمان این بنا مانند بسیاری از باغها و بناهای قدیمی شهر شیراز مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و تلاشهایی برای حفظ آن صورت گرفته است.شواهد نشان می دهد که مالکیت باغ ارم در اواخر حکومت زندیه در اختیار سران ایل قشقایی بوده است. این خاندان به مدت ۷۵ سال این باغ را در دست داشتند. پس از آن مالکیت باغ در دورۀ قاجار نیز در دست خان های قشقایی بود. فردی بنام جانی خان قشقایی که در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار ایلخان و ایل بیگی این ایل بود برای سالها باغ ارم شیراز را در تصرف خود داشته و از این باغ به عنوان مرکز حکومت خود در شیراز استفاده کرده است.این فرد و پسرش محمد قلی خان اولین ایلخان های ساکن درباغ ارم شیراز بودند که در طول دوران دسترسی خود در باغ، عمارت زیبایی را بنا کردند.

گفته شده که در سالهای اولیۀ حکومت قاجار، بعضی بزرگان ایل قشقایی که پیش از این مالک باغ ارم شیراز بودند در گوشه ای از این باغ دفن شده اند .البته امروزه هیچ نشانه ای از این قبرها برجای نمانده است.عمارت ساخته شده در دوران فتحعلی شاه به قدری زیبا بود که سالها بعد در دورۀ ناصرالدین شاه نیز هنوز افراد بسیاری را جذب خود می کرد. در این دوران بود که فردی بنام حاج نصیر الملک شیرازی باغ ارم شیراز را از خانوادۀ ایلخان قشقایی خرید و ساختمانی که امروزه در آن قرار دارد را به جای ساختمان قدیمی آن بنا کرد. البته گفته می‌شود که در ساختن ساختمان جدید، اساس و پایۀ بنای قدیمی حفظ شده است.حاج نصیر الملک در سال ۱۳۱۱ ه.ق درگذشت. بنابراین مالک بعدی باغ بنام ابوالقاسم خان نصیر الملک قسمتهای ناتمام ساختمان و تزئینات آن را به پایان رساند.

گونه های گیاهی باغ

داخل باغ ارم شما میتوانید تعداد زیادی درخت زیبای سرو ناز را مشاهده کنید. بیشتر این درختان کهنسال هستند و وجود این درختان قدیمی سروناز یکی از دلایل شهرت باغ ارم در میان جهانگردان خارجی است. بیشتر جهانگردانی که به شیراز سر می زنند در سفرنامه‌ها و یادداشتهای خود از زیبایی این درختان می نویسند یا تصاویری را از آنها پخش می‌کنند. اما درختان سروناز در باغ ارم زیبایی ای ورای تصور دارند . این درختان خیره کننده هستند.

بلندترین درخت سرو ناز در باغ ارم بیشتر از ۳۵ متر ارتفاع دارد. این درخت را بلندترین درخت شهر شیراز می‌دانند. درختی بلند با تنه‌ای استوار و زیبا که شهرت جهانی دارد . بسیاری از جهانگردان خارجی، ایرانیان بازدید کننده و نویسندگان دربارۀ آن تصاویر و مقاله هایی را ارائه کرده اند.گونه های مختلف گیاهی در میان درختان این باغ را به دو دسته تقسیم می‌کنند . درختانی که مثمر هستند یعنی میوه می دهند و درختانی که غیر مثمر هستند و میوه‌ای نمی دهند.

انواع درختان بدون میوۀ باغ ارم عبارتند از: درخت سرو ناز، ارغوان، بیدمجنون، افرا، کاج، بیدسیاه، زبان گنجشک، بیدمشک، اکالیپتوس و سپیدار.انواع درختان میوه دار یا مثمر باغ عبارتند از :نارنج، انار، ازگیل،خرمالو،گردو، بادام،سیب،زردآلو،گلابی و به در میان درختان میوۀ باغ ارم انار رتبۀ اول را دارد و نارنج در مرتبۀ دوم قرار دارد. درختان مرکبات این باغ از نظر سن و اندازه سایر باغهای مرکبات و نارنجستانهای شهر شیراز است.اما درختان دیگر باغ مخصوصا درختان سروناز آن در طول سالها عمر بلند و شکوهمند شده اند و هرسال هم زیباتر از قبل می شوند.

درخت های موجود در باغ ارم

شهرت باغ ارم تنها به درختان و سروهای زیبایش نیست . این باغ به داشتن گلهای زیبایی نیز مشهور است. در ده سال اخیر انواع مختلفی از گل در محدودۀ باغ ارم پرورش داده شده اند. از زیباترین گلهای فعلی در این باغ میتوان از گل رز آن نام برد. زمانی که شهرداری تصمیم به توسعۀ باغ گرفت یک گلستان رز را در قسمت شمال غرب و غرب باغ ارم بنا کرد که بیشتر از۲۵۰ واریتۀ گل رز در آن پرورش داده شده است.

در گلستان رز باغ ارم انواع متنوعی از صدها گل رز که در ایران و کشورهای آسیایی نظیر آن وجود ندارد.شهرت این باغ در میان کشورهای مشرق زمین بسیار زیاد است.در کشورهای آسیایی تنها دو یا سه کشور چنین گلستانی با این تنوع گل در میان دارند.در باغ گل باغ ارم به جز گلهای رز زیبا و مختلف انواع مختلفی از گیاهان و گلها در باغ وجود دارد. گیاهان داخل این باغ به ده گروه تقسیم می‌شود.

۱ – درختچه های زینتی دارای گل های زیبا

۲ – درختچه های زینتی دارای برگ های زیبا

۳ – گل های یک ساله مقاوم به سرما

۴ – گل های یک ساله حساس به سرما

۵ – گل های پیازدار

۶ – بوته های دائمی گل دار

۷ – گیاهان دائمی پوششی و رونده

۸ – گیاهان یک ساله رونده

۹ – گیاهان حصاری

۱۰ – گل های گلخانه ای

آبی که برای آبیاری باغ ارم استفاده می‌شود مانند بسیاری از باغهای اطراف شیراز از نهر اعظم جاری می‌شود. نهر را به جدولهایی که به آن بنا میگویند تقسیم می‌شود.مانند جدول میری که یک پنجم از آب نهر اعظم میباشد.باغ ارم را از این جدول آبیاری می‌کنند.

همچنین داخل باغ دو چاه عمیق آب حفر شده که آب را با کمک پمپ به باغ میرساند و بااستفاده از لوله کشی به گلها و گیاهان باغ آبرسانی می‌کنند. برای مصارف ساختمان داخلی و آب نوشیدنی از آب لوله کشی استفاده می‌شود.این باغ پرشکوه امروزه به عنوان موزۀ گیاهشناسی دانشگاه شیراز نیز استفاده می‌شود و مالکیت آن به مردم ایران بازگشته است. در سفر به شیراز گشت و گزار در باغ ارم را فراموش نکنید.