بیمه اتکایی به مفهوم توزیع جهانی ریسک است. بیمه اتکایی شرکت بیمه را قادر می سازد تا پاسخگوی خسارتهایی باشد که در طول زمان اعتبار قرارداد به وقوع می پیوندد . شرکت بیمه ریسکهای همگون را برای پرتفوی خود جمع آوری می کند ولی اگر اجتماع این ریسکها مازاد بر ظرفیت نگهداری تشخیص داده شود وجود قرارداد اتکایی کمک می کند که این شرکت تعادل مالی خود را حفظ کند و به او اجازه می دهد تا به مشتریان خویش سرویس بهتری ارائه نماید و خسارتهای وارده را به موقع پرداخت کند. بیمه گر اتکایی بیمه گر واگذارنده را در مقابل زیان های سنگین مالی که ممکن است با وقوع خسارتهای بزرگ یا تعداد کثیری خسارت در ابعاد کوچک و متوسط که در یک زمان محدود وارد شوند، حمایت می کند. در حقیقت بیمه اتکایی عبارتست از:
بیمه ریسکی که بیمه گر واگذارنده آن را بیمه کرده است. البته لازم است اشاره شود که از نظر حقوقی ارتباطی بین قرارداد بیمه ریسکی که بیمه گذار و بیمه گر منعقد می کنند با قرارداد بیمه ای که بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی می بندند وجود ندارد و در واقع دو قرارداد جدا گانه محسوب می شود.
بطور کلی هدف اصلی بیمه اتکایی کاهش ریسک از دیدگاه آماری و به حداقل رساندن خسارت برای بیمه گر است، بیمه گران ریسک را به منظور کاهش حجم کل ریسکهایی که تعهد کرده اند واگذار می کنند وظیفه بیمه گر اتکایی حمایت از شرکتهای بیمه واگذارنده در مقابل خسارتهای سنگین و توزیع جهانی ریسک است .
شرکت بیمه مستقیم از بیمه گر اتکایی خود انتظاردارد که :
– قادر به اداره ریسکهای بزرگ باشد تا توانایی شرکت در این زمینه افزایش یابد .
– در نتایج عملیات فنی واگذارنده ایجاد ثبات کند.
– از موسسه واگذارنده در مقابل خسارتهای کلی یا خسارت های سنگین که افزون بر توان مالی شرکت است حمایت کند .
– توزیع جغرافیایی ریسکهای بیمه شده در مقابل خطرهای فاجعه آمیز به مطلوبترین حالت انجام گیرد.
– راهی برای ورود و خروج از بازارهای بین المللی داشته باشد.
– کمک و تسهیلات فنی واداری برای بهبود روشها و سیستمها نظیر کامپیوتر و مشکلات خاص فنی و مدیریتی دریافت کند.
نتیجه برنامه فوق افزایش ظرفیت صدور شرکتهای بیمه و کل بازار بیمه ملی است. بدیهی است که بیمه اتکایی تنها راه حل افزایش ظرفیت صدور شرکتهای بیمه و کل بازار نیست بلکه ظرفیت صدور را می توان از طریق ازدیاد ذخایر و تواناییهای فنی شرکت بیمه افزایش داد. تصمیم برای خرید پوشش اتکایی به منظور حمایت از پرتفوی شرکت بیمه، با هزینه آن و حق بیمه اتکایی و امکان پذیر بودن برنامه مناسب ارتباط دارد. در بازارهای بیمه اتکایی انواع پوشش های بیمه اتکایی مناسب برای پرتفوهای مناسب ارائه می شود .
اصولا قراردادهای اتکایی به دو دسته نسبی و غیر نسبی طبقه بندی می شوند. در اینجا خلاصه ای از تعریف این قراردادها آورده می شود .
– قرارداد اتکایی نسبی : Proportional Treaty
به زبان ساده بر اساس سیستمی است که در آن مبلغ بیمه شده ، حق بیمه و خسارت به نسبت درصدی که از قبل مشخص شده است بین بیمه گر اتکایی و بیمه گر واگذارنده تقسیم می شود.
سیستمهای مختلفی وجود دارد که نحوه عمل آنها بستگی به اهدافی دارد که مورد نظر می باشد.
قراردادهای نسبی عموما به شکل قراردادهای مشارکت و مازاد سرمایه می باشند.
– قرارداد اتکایی مشارکت :Quota –share Treaty
در قرارداد اتکایی مشارکت بیمه گر واگذارنده نسبتی از کلیه بیمه نامه های صادره در رشته خاصی را خود نگهداشته و بقیه را تا مبلغ معین به بیمه گران اتکایی واگذار می کند.
– قراردادهای اتکایی مازاد سرمایه : Surplus Treaty
در این سیستم شرکت واگذارنده آن بخش از عملیات بیمه ای را که خود نمی تواند و یا نمی خواهد به حساب خود نگهدارد، واگذار می کند .
در این قرارداد بیمه گر واگذارنده موظف است مبلغ معینی طبق جدول ظرفیت ها که به قرارداد ها الحاق شده است و جزء آن به شمار می آید را به حساب خود نگهدارد. همچنین واگذارنده متعهد می شود که سهم ثابتی از عملیات خود را که در شرایط خصوصی مشخص شده است به بیمه گر اتکایی واگذار کند و بیمه گر اتکایی نیز موظف است آن را بپذیرد.
– قرارداد اتکایی غیرنسبی : Non-Proportional Treaty
در این قراردادها مسئولیت واگذارنده و بیمه گر اتکایی بر اساس خسارت تعیین می شود. رایجترین نوع قرارداهای نسبی قراردادهای مازاد خسارت می باشند.
– پوشش اتکایی مازاد خسارت برای هر ریسک: Excess of Loss
این پوشش همیشه حتی به زبان های خارجی به نام انگلیسی آن آورده می شود.
هدف اصلی در این پوشش آن است که بیمه گر واگذارنده نسبت به مازاد مبلغی از خسارت در هر ریسک (خطر بیمه شده ) که خود توان جبران آن را ندارد مورد حمایت قرار گیرد .
– پوشش اتکایی مازاد خسارت برای حوادث فاجعه آمیز :Catastrophe Excess of Loss
این پوشش واگذارنده را در مقابل خسارات بزرگی که از یک حادثه ناشی میشود حمایت می کند. (خسارتهای اتفاقی و فاجعه آمیز مانند سیل، زلزله، طوفان، تگرگ و آتش سوزی های مهیب و گسترده و غیره) .
این نوع اتکائى قدیمىترین شکل قرارداد اتکائى است که هنوز در تمام رشتهها بهویژه درموارد زیر متداول است:
– زمانىکه ظرفیت قراردادهاى اتوماتیک تکمیل شده است.
– ریسک از قراردادهاى اتکائى اجبارى استثناء شده باشد.
– بیمهگر اتکائى ترجیح دهد که ریسکهاى سنگین و بزرگ را جزءِ قراردادهاى اتکائى موجود بهحساب نیاورد.
– بیمهگر در بعضى رشتهها که تعداد بیمهنامهها اندک است ترجیحاً پوشش اتوماتیک تهیه نمىکند.
در بیمهٔ اتکائى اختیاری، موردى تصمیمگیرى مىشود به همین دلیل این نوع اتکائى براى بیمهگر واگذارنده پر هزینه است. بیمهگر واگذارنده باید اطلاعات کافى از ریسک پیشنهادى خود را به بیمهگر اتکائى ارائه کند تا وى با آگاهى کامل از کم و کیف ریسک در موقعیتى قرار گیرد که تصمیم خود دال بر قبولى یا رد پیشنهاد را هرچه سریعتر اعلام کند.
از دید بیمهگر اتکائی، قراردادهاى اختیارى مزیتهائى بهشرح زیر دارند:
– کلیهٔ پیشنهادها را بهخوبى بررسى و آنهائى را که با خطمشى و تخصص خود سازگار مىبیند انتخاب مىکند، درصد مطلوبى ازآنرا مىپذیرد و بقیه را مىتواند رد کند، بهعبارت دیگر حق انتخاب ریسک دارد.
– امکان انتقال تجربیات خود از ریسکهاى مشابه را به بیمهگر واگذارنده دارد. در نتیجه مىتواند از آن شرکت بهبود شرایط مورد ریسک را بهمنظور کاهش احتمال وقوع خسارتها درخواست کند و در زمینهٔ اقدامهاى نامطلوب هشدار دهد.
– امکان دریافت حق بیمهٔ متناسب با ریسک بیمهشده را دارد (بهصورت درخواست از شرکت واگذارنده که نرخ را بالا ببرد یا اینکه کارمزد اتکائى را کاهش دهد یا اینکه حق بیمهٔ فنى بههمان نسبت افزایش یابد؛ «حق بیمه پس از کسر هزینهها»).
– دارا بودن موقعیت مناسب براى محاسبهٔ میزان دقیق تعهد در هر ریسک و جلوگیرى از تجمع خطر.
– اطلاعیافتن ازنحوهٔ انتخاب و صدور بیمهنامهٔ شرکت واگذارنده. از نظر شرکت واگذارنده نیز این امکان بهوجود مىآید که ظرفیت صدور خود را بدون ایجاد تغییر در قراردادهاى اتوماتیک که قبلاً منعقدشده افزایش دهد. اغلب اوقات نیز بازارى براى واگذارى ریسکهاى خود پیدا مىکند که قبلاً تصور مىرفت که چنین ریسکهائى مطلوب اینگونه بازارهاى اتکائى نیست.
بیمهٔ اتکائى اختیارى معایبى هم دارد که بهدلیل آنها بیمهگر واگذارنده تا حد امکان سعى مىکند واگذارى خود را در این زمینه بهحداقل ممکن کاهش دهد:
– تأخیر در صدور بیمهنامه (بهدلیل یافتن بازار اتکائی) که بیمهگر و بیمهگذار را دچار مشکل مىکند.
– هزینههاى ادارى زیاد.
– از اختیارات و آزادى عمل بیمهگر واگذارنده بهطور محسوسى کاسته مىشود. زیرا او بهتنهائى نمىتواند در مورد حق بیمه و شرایط بیمهنامه با بیمهگذار توافق کند و حتى در صورت بروز خسارت نیز گاهى اوقات دچار مشکل مىشود (بیمهگر اتکائى شرطى در قرارداد منظور مىکند که طبق آن میزان و نحوهٔ پرداخت خسارت باید با مشارکت و موافقت او باشد).
– هرگونه تغییرى در بیمهنامه باید با اطلاع و موافقت بیمهگر اتکائى صورت پذیرد.
– اگر شرکتی، اتکائى اختیارى خود را بهرقیب واگذار کند تنشهائى بهوجود مىآید که منجر به رقابت ناسالم مىشود.
– در بعضى رشتهها مانند حمل و نقل دریائی طرفین دچار مشکل مىشوند زیرا با تفسیرهاى متفاوت درمورد مفاهیم بهکار رفته در قراردادها مواجه هستند.
– در برخى موارد بهدلیل مشکلات ناشى از پیداکردن بازار، هزینههاى بیمهگر واگذارنده افزایش مىیابد.
در پایان ذکر این نکته ضرورى است که عملیات اتکائى اختیارى بهصورت نسبى صورت مىگیرد، یعنى بیمهگر اتکائى درصدى بهنسبت سرمایه از بیمهنامه را مىپذیرد و بههمان نسبت حق بیمهٔ بیمهنامه را دریافت مىکند. اتکائى مازاد خسارت در این مورد در حال حاضر استثناء است.
این نوع اتکائى قدیمىترین شکل قرارداد اتکائى است که هنوز در تمام رشتهها بهویژه درموارد زیر متداول است:
– زمانىکه ظرفیت قراردادهاى اتوماتیک تکمیل شده است.
– ریسک از قراردادهاى اتکائى اجبارى استثناء شده باشد.
– بیمهگر اتکائى ترجیح دهد که ریسکهاى سنگین و بزرگ را جزءِ قراردادهاى اتکائى موجود بهحساب نیاورد.
– بیمهگر در بعضى رشتهها که تعداد بیمهنامهها اندک است ترجیحاً پوشش اتوماتیک تهیه نمىکند.
در بیمهٔ اتکائى اختیاری، موردى تصمیمگیرى مىشود به همین دلیل این نوع اتکائى براى بیمهگر واگذارنده پر هزینه است. بیمهگر واگذارنده باید اطلاعات کافى از ریسک پیشنهادى خود را به بیمهگر اتکائى ارائه کند تا وى با آگاهى کامل از کم و کیف ریسک در موقعیتى قرار گیرد که تصمیم خود دال بر قبولى یا رد پیشنهاد را هرچه سریعتر اعلام کند.
در پوشش اتکائى اجباری، واگذارنده موظف مىشود که مبلغ ثابتى از اتکائى رشتههاى خاصى را به بیمهگر اتکائى پیشنهاد کند و در مقابل بیمهگر اتکائى ناگزیر است که آنرا بپذیرد. اگر رابطهٔ بیمهگر واگذارنده و بیمهگر اتکائى بر مبناء سرمایهٔ بیمه شده باشد، به آن «قرارداد اتکائى نسبی» مىگویند و اگر بر اساس خسارت استوار باشد به آن «قرارداد اتکائى مازاد خسارت» اطلاق مىشود. در قرارداد اتکائى اجبارى بیمهگر اتکائى ناگزیر است که هر آنچه را بیمهگر واگذارنده در چارچوب مفاد قرارداد پیشنهاد مىکند تا میزان تعیینشده بپذیرد. بهعبارت دیگر، بیمهگر واگذارنده در عملیات صدور خود مختار است و مىتواند بیمهنامه را به انتخاب خود با نرخ دلخواه صادر کند و خسارتهاى مربوط را نیز بپردازد. بیمهگر اتکائى نمىتواند هیچگونه دخالتى در عملیات صدور واگذارنده داشته باشد، مگر در موارد استثنائى از قبیل قصور و کلاهبردارى واگذارنده. قرارداد براى بیمهگر اتکائى این مزیت را دارد که حجم کار بیشترى را نصیب خود مىکند.
پیروى از اقبال بیمهگر واگذارنده (وابستگى مالى بیمهگر اتکائى به سیاست مالى واگذارنده): در قرارداد اتکائی، بیمهگر اتکائى دنبالهرو سیاستهاى حرفهاى بیمهگر واگذارنده است. بر اساس مفاد قرارداد، بیمهگر اتکائى متعهد مشارکت در پرداخت خسارتهائى است که واگذارنده بهموجب بیمهنامه یا قرارداد، مسئول جبران آن است. بدین لحاظ مىتوان گفت که بیمهگر اتکائى از اقبال بیمهگر واگذارنده پیروى مىکند. تصمیمگیرى در مورد ریسکهائى که در چارچوب قرارداد اتکائى قرار دارند با واگذارنده است و او براى ارزیابى و تصمیمگیرى آزادى عمل دارد. این اقدامها را مقامات مسئول شرکت باید رسماً انجام دهند یا بهموجب بیمهنامه مشخص شود که بیمهگر واگذارنده مسئول جبران خسارت است و بهتبع واگذارنده، بیمهگر اتکائى نیز مسئول است؛ مگر اینکه ثابت شود که واگذارنده بر خلاف مقررات و مفاد قرارداد منافع بیمهگر اتکائى عمل کرده است. هدف اصلى از گنجاندن این شرط در قراردادهاى اتکائى آن است که واگذارنده ارزیابى و تصمیمگیرى را بر اساس توافق بهعمل آمده انجام دهد.
