انسان کهن در ابتدا برای زینت و آراستگی خود از نشانه هایی كه از طبیعت الگو برداری كرده بود كمك می گرفت. اعتقاد بر این است كه در ابتدا مردان خود را می آراستند و با رنگ كردن بدن و یا مجروح كردن خود به شكل های متفاوت جلب توجه می كردند. مجروح كردن بدن در مردان برای تزیین یك امر عادی بوده و گاهی میزان جراحت ها باعث مرگ می شده است. شكافتن پوست و رنگ كردن آن، خالكوبی و... هنوز هم در بین مردان رایج تر از زنان است.
لباس در ابتدا برای تزیین استفاده می شد، به جای نقوشی که برای یک عمر بر بدن نقش بسته بود با استفاده از تن پوش های رنگی، تنوع پیدا کرده و شکلهای متفاوتی به آن می دادند. در بین آراستنی ها هر چه اهمیت پیدا میکرد شکلی به آن داده شده و در قسمتهای مختلف بدن مورد استفاده قرار میگرفت. از استخوان حیواناتی که صید میشدند و تأمین کننده غذا بودند تا گیاهان و سنگها و… در تزیین بدن استفاده می شد. تحقیقات باستان شناسی حاکی از آن است که نخستین زیورهای مورد استفاده بشر دندان ها و پنجه های حیواناتی بوده که صید می کرده است. این قطعه های کشف شده با یک رشته لیف طبیعی به هم متصل می شدند و تشکیل مجموعه ای بدیع را می دادند که بسیار زیبا جلوه میکردند.
قدیمی ترین زیورآلاتی که توسط انسان مورد استفاده قرار می گرفته صدفهایی است که به صورت مصنوعی در آنها سوراخ هایی ایجاد شده است و در غاری واقع در شرق مراکش یافت شده است که قدمت دقیق این صدف ها هنوز مشخص نیست؛ اما به گفته باستان شناسان این صدف های سوراخ شده احتمالا مربوط به ۱۱۰ هزار سال قبل است.
پیش از این قدیمی ترین زیورآلات انسان که به دست آمده بود ۸۲ هزار سال قدمت داشته است. این در حالی است که قدیمی ترین زیورآلاتی که تاریخ دقیق آنها تعیین شده است مربوط به ۴۱ صدف سوراخ شده با قدمت ۷۲هزار سال هستند.
هزاران سال زندگی با سنگ و شکل دادن قطعات سنگی به انسان آموخته بود مقاومت سنگها متفاوت است. شاید سرسختی در انواع سنگ ها بیشتر توجه انسان را به خود جلب می کرد و به دلیل این نگرش انسان به طبیعت، همراه داشتن این قطعات سرسخت را یاوری برای مقاومت خود در برابر ناملایمات طبیعت می دانست. با شناخت تفاوت در مقاومت و پایداری و حرارت دادن این قطعات فلزات کشف شدند و در این میان شناخت فلزات کمک بزرگی برای تغییر رویه زندگی بشر داشت. با پیدایش زیورهای فلزی و به کارگیری طلا، نقره و سنگ های قیمتی، این زیورها بیشتر در ساخت گردنبندها و تاج های سلطنتی، دستبند ها، ادوات جنگی پادشاهان، لباس ها و نیم تاج های زنانه برای بزرگان مورد استفاده قرار گرفت.
بومیان ، قرن ها پیش ، طبیعت را به خود حلقه آویز میکردند . آنها معتقـد بودند طبیعت ، تمام قدرت جادویی خود را در گل و برگ و چوب و سنگ ذخیره کرده و آنهایـی که حلقهای از گل یا نخ یا سنگ به دور گردن و کمر خود میآویزند ، قدرت طبیعت را به بهای رواج زیبایی میخرند . تاریخ بشریـت از تاریخ زیورآلات جدا نیست. گرایش بـه زیبایی و زیباتـر شدن همیشـه در همه جا وجود داشته. با ظهور اولین مدسازان ماقبل تاریخ ( نخستین انسانهایی که به لحاظ آناتومیک میتوان آنها را انسان مدرن نامیـد ) قدرتهای جادویی و نمادین زیورآلات به سراپای تاریخ بشریـت آویخته شد .
حالا هم برخی از مردم با این باور که ارواح شرور از خانه و خانوادهشان دور میشود، نماد دلفین یا اسب تکشاخ را روی سنگ میتراشند و بر سر در خانهشان نصب میکنند . بـرخی مسیحیان برای دفع ارواح بد و خبیث، دوری از گناه ، حمایت در برابر انواع خطرها و دشمنی و نجات زن باردار حین زایمان، شمایل مسیح و حواریون را از طلا و کهربا میسازند و روی میز دعا میگذارند .
گرچه امـروز اغلب طرفداران وسایل زینتی را خانمها تشکیل میدهـنـد ولی هزاران سال پـیـش ، مردها بـودنـد که برای اولیـن بار با برگ درختان ، موهایشان را زیـنـت دادند . ۳ هزار سال پیش از میلاد مسیح ، هنـرمنـدان سرزمین فـراعـنـه اولین کسانی بـودنـد که طلا را کشف کردنـد و چـون چکشخور خوبی داشت ، از آن برای فراعنه تاج و گردن بند ساختند .
۱۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، در یونان باستان ، مرواریدهای زیبا به شکل گل و صدف و پروانه تراش خورد. هزار و ۱۰۰ سال بعد ، یعنی دقیقا ۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح ، یونانیان دست به ساخت زیورآلات چند رنگ زدند و در این میان از زمـرد ، عقیق سرخ ، لعل کبـود و مروارید استفاده کردند. آنها سنگهای رنگی ، شیشه و مینا را هم در کارهای خود به کار بردند .
طلای معـروف ایتالیا ۸ سال پیش از تولد مسیح به بازار آمد و از آن پس ، آوازهی زیبایی آن طلاها سراسر جهان را پر کرد. در قرن ۱۳ میلادی، استفاده از جواهرات در اروپای باستان متداول شد و میشد بـه وفـور لباسهای اشرافی مملو از جواهرات را بـر تـن زنان دید . این در حالی بـود که در فرانسه، به تن داشتنِ کمربند زینتی و جواهرات برای شهروندان ، ممنوع بـود .
با شروع رنسانس در قـرن ۱۴ و کشف راههای دریایـی و سرزمیـنهای جدیـد در آمریکا و استخراج طلا ، استفاده از گردنبند و گوشواره و سنجاق لباس در طبقه اشراف رایج شد. در این عصر، زیورآلات بـرای مراسم مذهبی استفاده میشد و فقط تاجران قـدرت خریـد آن را داشتند .
اما کمکم جواهرات هم مانند تمام چیزهای دیگر فراگیر و همگانی شد. طراحی جواهرات به صورت آنچه امروز میشناسیم، از قرن ۱۶ آغاز شد.
تمام زیورآلاتی که برای اولیـن بار در ایتالیا و فـرانسه ساختـه شده هم اکنـون در مـوزه هنـر لنـدن و لوور پـاریـس نگهداری میشود.
در قرن ۱۷ برای اولین بار حلقـه ، انـگشتـر و زنـجیـر ساعت در فـرانسه ساختـه شد . همـزمان با انقلاب صنعتی در سال ۱۷۸۹ طراحی ، ساخت و فروش جواهرات ممنوع شد و در حدود ۳ سال بعد مجددا رواج پیـدا کرد . آغاز شکوفایی جواهرات در اروپا را باید قرن ۱۹ دانست . وقتی ویکتوریا در سال ۱۸۳۷ ملکه انگلستان شد، جواهرات بیشتر حالتی رمانتیک یا ناسیونالیستی داشتند. با بهسلطنت رسیـدن ملکه ویکتوریـا ، آمریکاییها و انگلیسیها هم دست بـه ساخت جـواهـرات زدند.
ایتالیاییها خریداران اصلی سنگهای گرانبها و مرواریدهای اصلی شرقی بودهاند. تجار ایتالیایی، جواهرات را بـه قیـمـت نازل از شرق میخریـدنـد و بـه گزاف بـه اروپاییان میفـروخـتـنـد . در میـان جواهرات، مرواریدهای سفید هند و ایران ارزش بالایی داشت . ونیزیها کمکم برای آن که فروش و سودشان را بالاتر ببرند به فکر افتادند که سنگهای مصنوعی شبیه مروارید بسازند و بـه قیمت پایـیـنتـر بـه مردم عادی بـفـروشنـد و سرانجام ۱۳۰۰ سال پـیـش ، با مخلوط کردن پـودر شیشه سفید، سفیده تخممرغ و ماده لزج حلزون ، مروارید مصنوعی ساختند .
جواهـرات مردگان با فـوت شاهـزاده آلبرت باب شد. جـواهـرات مـرده ، شامل تمامی سنگهای گرانبهای مشکی میشد که به صورت تاج روی سر مرده قرار میدادند . اطرافیان آنها تا ماهها از هیچ جواهری استفاده نمیکردند .
از سال ۱۹۶۰ بـه بـعـد ، طراحان جواهرات تصمیم گرفتـنـد از روش ها و طرح های سنتی کمی فاصله بگیـرنـد و فانـتـزی تـر بـشونـد . اولیـن کسانـی که مشتـاقـانه بـه سمـت ایـن جواهرات رفتند ، بازیگـران بنام هالیوود بودند که باعث شدند ایـن سبک از جواهر سازی در تمامی جهان رونـق پـیـدا کنـد . امروز هم میتوانیـد انواع و اقسام این جواهرات فانتزی را که مخلوطی از طلای زرد (طلا+ آلیاژ برنز)، طلای سفید (طلا+ آلیاژ نقره) و انواع سنگهای قیمتی است، بیابید.
آثار هنری بسیار ارزشمند و گرانبهائی که موزههای معتبر داخلی و خارجی و مجموعه های خصوصی کلکسیونر های معروف دنیا را در سراسر جهان زینت بخشیده است، بیانگر این حقیقت است که طلاسازان و جواهرسازان ایرانی در ادوار مختلف تاریخ در ساختن اشیاء تزئینی و زیورآلات گرانبها، از مهارت خارقالعادهای برخوردار بوده اند و امروزه هر بینندهای که آنها را در موزههای معروف بین المللی مشاهده می نماید، خلاقیت و توانمندی حیرت برانگیز سازندگان ایرانی این اشیاء را تحسین می کند.
مجسمه مشهور« بز بال دار» ، جامطلای «افسانه زندگی»، جام طلای «مارلیک» و دهها اثر تاریخی دیگر اصیلترین اسناد تاریخ فرهنگی و هنری صنعت گران ایرانی در گذرگاه زمان و کارنامه درخشان پیشینیان ما به شمار می روند. فرهنگ و تمدن ماد را می توان پیشگام سبک های هنری دانست، با تشکیل امپراطوری هخامنشی، روند نزدیکی فرهنگ ها و تمدنهای شرق باستان به نقطه عطف خود رسید. همانند روزگار معاصر طلا، جواهرات و زیورآلات مختلف در روزگاران گذشته بیشتر به منظور کسب حیثیت و اعتبار اجتماعی، ارضای نیازهای روحی و غریزی، تزیین اندام های مختلف بدن و انجام مراسم مذهبی مورد استفاده قرار میگرفته است.
از بررسی نقاشی هایی که قدمت آنها به ده ها هزار سال قبل می رسد و انسان های نخستین بر روی دیوارهای غارها ترسیم کرده اند معلوم می شود که آنها زیورآلات را به کار میبردهاند، زیرا در این نقاشی ها افراد با اشیائی مانند گردنبند و دستبند آراسته شده اند. در ایران باستان لباس یک ایرانی متشخص، مزیّن به گردنبند و بازوبند بوده و فرد، دشنهای نیز در زیر لباس به همراه داشته است. مردها گردنبندی برگردن داشتند که عموماً ازجنس فلز بوده است. دستبندهایی نیز استفاده می شد، مثلاً با نقش دوشیر در حال بلعیدن دو قوچ، یا دو پرنده شکاری اما ساخت زیورآلات در ایران از دوره مادها و از هزاره دوم پیش از میلاد مرسوم و متداول بوده است.
فرهنگ و تمدن ماد را می توان پیشگام سبک های هنری دانست، با تشکیل امپراطوری هخامنشی، روند نزدیکی فرهنگ ها و تمدن های شرق باستان به نقطه عطف خود رسید. هنر فلزکاری ماد و هخامنشی، به دلیل پیوستگی فرهنگی، به صورت دقیق قابل تفکیک نیست. شکوفایی و توسعه اقتصادی، سیاسی به خصوص در دوران هخامنشی، به خلق آثار بسیار با ارزش هنری در تمامی زمینه ها به خصوص در فلزکاری انجامید که نمونه های شاخص آن، از تخت جمشید، پاسارگاد، شوش و همدان، به دست آمده است.
همچنین باید اشاره کرد که در دوره هخامنشیان برای اولین بار در جهان سکه طلا توسط داریوش کبیر در ایران ضرب گردید که به آن داریک گفته می شود. تا آن دوره در دنیای آن روز هنوز سکههای طلا ضرب نشده بود. سکههای رایج از مس، مفرغ و نقره بود و پس از داریوش در کشورهای دیگر هم سکه طلا ضرب شده است.
در عصر ساسانیان نیز مصرف طلا در ایران فراوان بود. براساس نوشته های مورخین سرشناسی نظیر ویل دورانت، گیرشمن، شاردن و دیگران، در ادوار مختلف تاریخی فعالیت های تولیدی وبازرگانی مصنوعات طلا و جواهر و سنگ ها و مواد طبیعی قیمتی رونق فراوانی داشته است و طبقه اشراف و ثروت مندان جامعه عموما از وسایل و اشیاء زینتی گرانبهائی که از طلا وجواهرات ساخته شده بود استفاده می کردند.
از شکوه و عظمت دست ساختههای هنری ایرانیان در روزگاران هخامنشی و ساسانی هرچه گفته شود کم است.پادشاهان این سلسله نظیر هرمز اول، خسرو دوم چنان به ساخت زیور آلات اشرافی و به ویژه تاج و تخت پادشاهی توجه داشتند که حیرت مورخین را برانگیخته است. تئوفیلاکتوس مورخ بیزانسی و ثعالبی مورخ عرب در وصف تاج و تخت پادشاهان مذکور مطالبی نگاشته اند و اعتراف کرده اند که طلا و جواهر سازان ایرانی در عصر خود همواره شهره آفاق بوده اند.
