فرش ماشینی گونه ای مصنوعی از قالی است که بر خلاف قالی دستبافت توسط ماشین آلات صنعتی بافته می شود. به دلیل سرعت تولید و همچنین ارزان بودن مواد اولیه نسبت به قالی دستبافت قیمت ارزانتری دارد.
تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در کشورمان نشان میدهد که این محصول در ایران عمری تقریباً ۴۰ ساله دارد. در ابتدای دهه ۵۰ اولین فرش ماشینی تولید داخل در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشینهای مخمل بافی ژاکارد و با الیاف مصنوعی براق و پرز نسبتاً کوتاه و وزن سبک، بافته و روانه بازار گردید. همزمان با آن عدهای از تجار، فرشهایی با همین مشخصات و تا حدی مرغوبتر از کشور بلژیک وارد بازار ایران نمودند و سلیقه ایرانی را با پدیده فرش ماشینی آشنا کردند. با مشاهده استقبال نسبتاً مطلوبی که مردم از فرش ماشینی به عمل آوردند صاحبان گروه صنعتی بهشهر (خاندانلاجوردی) که از کارخانهداران و سرمایهگذاران خوشنام کشور بودند، اقدام به تاسیس شرکت بزرگی به نام شرکت صنایع کاشان (فرش راوند) نمودند که فعالیت آن در زمینه تولیدات مواد مرتبط با فرش و همچنین خود فرش ماشینی بود و اولین محصول آن در سال ۱۳۵۳ به بازار عرضه شد. این محصول با نمونههای قبلی کاملاً متفاوت و شباهتهای زیادی به فرش دستباف داشت که به خصوص نوع پشمی آن فوقالعاده مورد اقبال عمومی قرار گرفت. متعاقب آن شرکتهای دیگری از جمله شرکت شهباف که بعدها به فرش گیلان تغییر نام داد و همچنین شرکتهای فرش پارس و مولنروژ (نقش ایران) و فرش اکباتان تاسیس و به رقابت پرداختند. این امر تا اواخر سال ۵۷ به طور معمول ادامه داشت و شرکتهای بزرگ تولیدکننده فرش با هم در حال رقابت بودند.
در سال۵۷ تعدادی از متخصصان صنعت نساجی و دستاندرکاران صنعت فرش ماشینی و همچنین پارهای از کارخانهداران که تا آن زمان در رشتههای دیگر نساجی فعال بودند به فکر ایجاد واحدهای جدید فرش ماشینی افتادند و کارخانجاتی از قبیل قالی سلیمان، فرش مشهد، فرش شیراز (دناژ)، فرش مازندران، فرش باستان و ستاره کویر و تعدادی دیگر در گوشه و کنار کشور و با ماشینهای مربوط به آن زمان مثل وندویل ALD61 و AL1 و TEXTIMA شروع به کار نمودند و از همین جا سیر تحول فرش ماشینی در بخش خصوصی و توقف یکی پس از دیگری کارخانجات بزرگ موجود تحت پوشش دستگاههای دولتی آغاز شد.
با انتقال تدریجی متخصصان شاغل در کارخانههای بزرگ به کارخانههای نوپا رقابت جدیدی در زمینه تولید فرش ماشینی در میان واحدهای بخش خصوصی در گرفت، ولی تحول اساسی در صنعت فرش ماشینی در کشور از سال ۶۵ شروع شد که این سیر تحول موجب ایجاد بیش از ۱۶۰۰ واحد کوچک و بزرگ تولیدکننده فرش گردید که در حال حاضر مشغول رقابتند.
فرش ماشینی توسط ماشین آلات مختلفی تولید می گردد که میتوان به دستگاه های تکسیما، واندویل ، CRX ، ASR ، VTR و… اشاره کرد. جنس هر فرش نیز می تواند آکریلیک یا BCF ومخلوطی از این دو،یا الیاف جدیدابریشم مصنوعی(پلی استر) باشد. قابل ذکر است که فرش های ۱۰۰% آکریلیک دارای کیفیت و قیمت بالاتری هستند . همچنین فرش ها بر اساس شانه به ۳۵۰ – ۴۴۰ – ۵۰۰ و ۷۰۰ شانه تقسیم می شوند. تراکم فرش ها نیز می تواند براساس نوع ماشین و شانه بین ۷۰۰ تا ۲۰۰۰ باشد.
کارخانجات فرش ماشینی در اکثر شهرهای کشور وجود دارد ولی بسته به امکانات در برخی شهرهای کشور از کثرت بیشتری برخوردار است که می توان به کاشان بعنوان پایتخت فرش ماشینی ایران(منبع) که در این شهر بیش از ۷۰۰ واحد در امر تولید فرش ماشینی فعال است. همچنین تولید فرش ماشینی در شهرهای مشهد، دلیجان، یزد، اصفهان و تهران نیز چشمگیر است.
فرش ماشینی یک محصول سه بعدی است که از بافت سه دسته نخ بهوجود میآید:
۱ – نخ خاب (PILE THREAD): نخ خاب همان نخی است که در سطح فرش دیده میشود. جنس این نخ در فرشهای دستباف پشم، کرک یا ابریشم است و در فرشهای ماشینی معمولا اکریلیک،پلیاستر یا پلیپوپلین میباشد. در فرشهای ماشینی این نخها موازی با نخ تار قرار میگیرد. اگر نخ خاب در روی فرش ظاهر شود به آن خاب نقشه و اگر در سطح فرش ظاهر نشود خاب مرده اطلاق میشود.
۲ – نخ تار (FILLING WARP): نخ تار یا نخ چله استحکام فرش در جهت طول را ایجاد مینماید و جنس آن معمولا از مخلوط پنبه و پلیاستر است.
۳ – نخ پود(PICK):نخ پودموجب استحکام عرضی فرش و نگهدارندهی ریشههای خاب در فرش است. این نخ به همراه نخ تار بافت برزنتی (یا گلیمبافت) فرش را تشکیل میدهند.
منبع: سایت فرش ماشینی
قالیهای تکمیل شده را میتوان به روال ذیل درجه بندی نمود:
بیش از ۱۰ کارت یا ۵ سانتیمتر تکرار سیلندر داشته باشد.
جابجایی نقشه زیاد داشته باشد.
زیردست قالی قابل قبول باشد.
اختلاف طول در مقایسه با استاندارد تا ۳۵ % ± باشد.
مقدار آهار مصرفی در متر مربع قالی در مقایسه با استاندارد قابل قبول باشد.
در صورت وجود اختلاف ارتفاع خاب، حداقل ارتفاع خاب ۴ میلیمتر باشد.
ارتفاع خاب سطح قالی تا ۵۰ % نایکنواختی نشان بدهد.
تیغ خوردگی کم داشته باشد.
بیش از یک سانتیمتر در عرض کسری خاب داشته باشد.
بیش از ۱۰ خط سرتاسری نخ خاب اضافی داشته باشد.
خاب سوختگی زیاد داشته باشد.
بیش از هفت ردیف پارگی نخ خاب سرتاسری داشته باشد.
پارگی و سوراخ نداشته باشد.
بیش از ۱۵ سانتیمتر رفو داشته باشد.
وصله کم داشته باشد.
روزدگی آهار داشته باشد.
بیش از ۵ سانتیمتر پارگی نخ تار داشته باشد.
بیش از ۶ ردیف اشتباه طراحی داشته باشد.
بیش از ۶ ردیف در جاهای مختلف خرابی کارت ساده بافت داشته باشد.
سرتاسر پشت قالی قلاب خوردگی داشته باشد.
ریشه و زیگزاگ عیب کمی داشته باشد.
در مورد نخ اضافی بین دو حاشیه اگر حتی با کمبود یک نخ، نقشه به هم بخورد قالی درجه یک و نیم یا دو میشود.
حداکثر ۵ سانتیمتر یا ۱۰ کارت تکرار سیلندر داشته باشد.
جابجایی نقشه خیلی کم داشته باشد.
زیردست قالی قابل قبول باشد.
اختلاف طول قالی در مقایسه با استاندارد تا ۱۰ % باشد.
مقدار آهار مصرفی در مترمربع در مقایسه با استاندارد قابل قبول باشد.
حداقل ارتفاع خاب ۴ میلیمتر باشد (در صورتیکه اختلاف ارتفاع خاب داشته باشد).
ارتفاع خاب سطح قالی تا ۵۰ % نایکنواختی نشان بدهد.
تیغ خوردگی کمی داشته باشد.
حداکثر یک سانتیمتر در عرض کسری خاب داشته باشد.
حداکثر ۱۰ خط سرتاسری نخ خاب اضافی داشته باشد.
خاب سوختگی کم داشته باشد.
حداکثر ۱۵ سانتیمتر رفو داشته باشد.
وصله نداشته باشد.
روزدگی آهار کم داشته باشد.
حداکثر ۵ سانتیمتر پارگی نخ تار داشته باشد.
حداکثر تا ۶ کارت در جاهای مختلف خرابی کارت ساده بافت داشته باشد.
حداکثر پشت قالی قلاب خوردگی داشته باشد.
ریشه و زیگزاگ عیب کمی داشته باشد.
تکرار سیلندر نداشته باشد.
اندازه نقشه کامل و بدون عیب باشد.
زیردست قالی خوب باشد.
اختلاف طول فرش در مقایسه با استاندارد تا ۵%± باشد.
مقدار آهار مصرفی در متر مربع قالی مطابق استاندارد باشد.
اختلاف ارتفاع خاب تا ۱۰%± باشد.
ارتفاع در سطح قالی یکسان باشد.
تیغ خوردگی نداشته باشد.
کسری خاب نداشته باشد.
نخ خاب اضافی نداشته باشد.
خاب سوختگی نداشته باشد.
پارگی نخ خاب سرتاسری نداشته باشد.
پارگی و سوراخ نداشته باشد.
حداکثر ۵ سانتیمتر رفوی غیرقابل رویت داشته باشد.
وصله نداشته باشد.
روزدگی آهار نداشته باشد.
پارگی تار نداشته باشد.
اشتباه طراحی نداشته باشد.
خرابی کارت ساده بافی نداشته باشد.
قلاب خوردگی در پشت قالی نداشته باشد.
ریشه و زیگزاگ بدون عیب باشد.
قالیهایی که اختلاف طول آنها از ۲۵%± متجاوز باشد. قالی درجه ۴ شناخته شده (درجه ۴S) و به صورت پادری و پشتی در ابعاد ذیل بریده میشوند:
۷۰×۹۰ سانتیمتر
۵۰×۷۵ سانتیمتر
پشتی در ابعاد:
۷۵×۱۰۰ سانتیمتر
۷۰×۷۰ سانتیمتر
قالیهایی که عرض آنها ۵ سانتیمتر نسبت به استاندارد، کمتر باشد، درجه ۵ (درجه ۵S) شناخته شده و جزء ضایعات محسوب میگردند.
منبع: مجله نساجی کهن
تکرار سیلندر حداکثر دو کارت یا یک سانتیمتر داشته باشد.
اندازه نقشه کامل باشد.
زیردست قالی خوب باشد.
اختلاف طول قالی در مقایسه با استاندارد تا ۵% باشد.
مقدار آهار مصرفی در متر مربع قالی مطابق استاندارد باشد.
اختلاف ارتفاع خاب تا ۲۰% داشته باشد.
ارتفاع خاب سطح قالی تا ۲۰% نایکنواختی نشان میدهد.
تیغ خوردگی نداشته باشد.
کسری خاب در زمینه ساده حداکثر ۳ میلیمتر و در زمینه طرحدار حداکثر ۵ میلیمتر داشته باشد.
خاب سوختگی نداشته باشد.
حداکثر تا ۴ ردیف پارگی نخ خاب سرتاسری داشته باشد.
پارگی و سوراخ نداشته باشد.
حداکثر ۱۰ سانتیمتر رفو داشته باشد.
وصله نداشته باشد.
روزدگی آهار نداشته باشد.
پارگی نخ تار نداشته باشد.
حداکثر تا ۳ ردیف اشتباه طراحی داشته باشد.
حداکثر تا ۳ ردیف کارت در جاهای مختلف خرابی کارت ساده بافت داشته باشد.
حداکثر سطح پشت قالی قلاب خوردگی داشته باشد.
ریشه و زیگزاگ بدون عیب باشد.
