این سوال که انیمیشن چیست و به چه روشهایی تولید میشود، از جمله سوالاتی است که پاسخ به آن میتواند ما را با تاثیر بزرگ هنر پویانمایی در تحول دنیای نمایش دیجیتال آشنا کند. در دنیای بازاریابی دیجیتال امروز، جایی نیست که صنعت انیمیشن و پویانمایی پا نگذاشته باشد و در آن عرصه تحول ایجاد نکرده باشد. آموزش، سرگرمی، تبلیغات و بازاریابی همه و همه پیشرفت خود را مدیون صنعت انیمیشن سازی هستند.
این سوال که انیمیشن چیست و به چه روشهایی تولید میشود، از جمله سوالاتی است که پاسخ به آن میتواند ما را با تاثیر بزرگ هنر پویانمایی در تحول دنیای نمایش دیجیتال آشنا کند. در دنیای بازاریابی دیجیتال امروز، جایی نیست که صنعت انیمیشن و پویانمایی پا نگذاشته باشد و در آن عرصه تحول ایجاد نکرده باشد. آموزش، سرگرمی، تبلیغات و بازاریابی همه و همه پیشرفت خود را مدیون صنعت انیمیشن سازی هستند.
برای آشنایی بیشتر برای اینکه متوجه شویم انیمیشن چیست بهتر است ابتدا تعریفی از انیمیشن و ساختار آن داشته باشیم، سپس در ادامه پیشینه این صنعت را در جهان و ایران بررسی کنیم و در پایان انواع انیمیشن را مرور کنیم تا جایگاه آن را بهتر درک کنیم.
انیمیشن چیست ؟ انیمیشن گونهای از قصهگویی و داستان پردازی است با این تفاوت که از تصاویر مختلف و توالی آنها کمک میگیرد تا بتواند داستان خود را در توهم حرکت روایت کند. در واقع انیمیشن صنعت خلق تصاویر برای ایجاد توهم حرکت است. نظریههای علمی میگویند چشم انسان میتواند یک تصویر را در ۱۶/۱ ثانیه در ذهن ما ثبت کند از این رو وقتی تصاویر مختلف پی در پی برای ما به نمایش درمیآیند، مغز آنها را به صورت یک تصویر متحرک دریافت میکند
حرکت عبارت از تغییرمکان جسم از نقطه ای به نقطه ای و یا از حالتی به حالت دیگر است. این چگونگی را هنر و صنعت سینما، از موجودات زنده فیلم برداری می کند و فیلم زنده نام دارد که در بحث ما نیست، ولی فیلم برداری از اشکال و اجسام طبیعی و یا مصنوعی را با روش خاص تحت برنامه ریزی بسیار دقیق، فیلم انیمیشن می گویند.
بعد از این مقدمه و تعریف از ساده ترین شکل که یک نقطه است و نزدیک ترین وسیله که یک کتاب است. تمرین حرکت را شروع می کنیم. از حاشیه یک کتاب یا دفترچه را در دست چپ بگیرید.
آخرین برگ زیرین آن را ورق بزنید، در گوشه سمت چپ یک نقطه سیاه بگذارید، ورق دوم را روی آن بیاورید؛ نقطه سیاه اول را کم رنگ در زیر برگ می بینید، نقطه دوم را کنار آن متمایل به راست بگذارید، ورق سوم را روی آن بیاورید؛ نقطه سیاه دوم را کم رنگ زیر این برگه می بینید؛ نقطه سوم را کنار آن متمایل به راست بگذارید، ورق بزنید، نقطه بگذارید، ورق بزنید.
همان طور با فاصله بسیار کم تا آخرین برگ دفترچه نقطه بگذارید. بعد، دفترچه را روی دست چپ گذاشته و با دست راست از آخرین برگه با سرعت و پشت سرهم ورق (بُر) بزنید؛ می بینید که نقطه از سمت چپ به راست حرکت می کند. اگر چند بار تکرار کنیم این حرکت را به خوبی می بینیم. ما می توانیم طرح های دیگر را در دفترچه های دیگر تمرین کنیم.
پویانمایی یا انیمیشن (Animation) نمایش سریع و متوالی تصاویری از اثر هنری دوبعدی، یا موقعیتهای مدلهای واقعی، برای ایجاد توهم حرکت است. حرکت روان تصاویر متحرک در انیمشینها، ناشی از یک خطای باصره است که به دلیل پدیدهٔ ماندگاری تصاویر پدید میآید. رایجترین روش برای نمایش انیمشن، سینما یا ویدئو است.
دیمی ترین نمونههای تلاش برای بدست آرودن توهم حرکت در طراحی ایستا را میتوان در نقاشیهای عصر حجر غار ها پیدا کرد، در جائیکه حیوانات با چندین شکل پای رویهم افتاده مجسم شده اند، که آشکارا کوششی برای رساندن احساس حرکت است.
فنـا کیستـوسکـوپ، پـراکسینـو سکـوپ و زئـوتـروپ همچنین کتاب چرخنده، قدیمی ترین اسبابهای انیمیشن محبوب اختراع شده در طول سده ۱۸۰۰ هستند. شخص خاصی به عنوان مخترع هنر فیلم انیمیشن وجود ندارد، چرا که افراد بسیاری پروژههای متعددی که میتوان به عنوان گونههای مختلف انیمیشن مطرح کرد را تماما در زمانهای یکسانی انجام میدادند.
فیلمساز فرانسوی جورج ملیس که سازنده جلوههای ویژه فیلمهایی مانند سفری به ماه بود، تکنیکهای بسیاری در کارش استفاده میکرد- که یکی از آنها نگه داشتن جرخش فیلم دوربین، و تغییر کوچکی در صحنه و سپس دوباره به جرخش در آوردن فیلم دوربین بود. این بسیار شبیه به ایدهای است که بعدها انیمیشن استاپ-موشن شد. ملیس به طور اتفاقی به این تکنیک دست یافت. هنگامی که او اتوبوسی را در حال رد شدن از جلوی دوربین میگرفت، دوربین خراب شد. موقعیکه دوربین تعمیر شد، درست زمانیکه ملیس شروع به فیلم گرفتن کرد، تصادفاً یک اسب از جلوی دوربین رد شد. نتیجه آن بود که در فیلم به نظر میرسید که اتوبوس به یک اسب تبدیل میشود.
استوارت بلکتون شاید اولین فیلمساز آمریکایی باشد که تکنیکهای استاپ-موشن و انیمشن طراحی دستی را استفاده کرد. ادیسون او را با فیلمسازی آشنا کرد. او با اولین کارش مورخ ۱۹۰۰ که کپی رایت داشت، پیشگام این ایده ها در دوران قرن بیستم شد. بسیاری از فیلمهایش، از میان آنهاطراحی سحر آمیز (۱۹۰۰) و فکاهی صورتهای متغیر مسخره (۱۹۰۶) نسخههای فیلم روزمره از بلکتون “هنرمند درخشان” بود، و نسخههای اصلاح شده مورد استفاده ملیس قدیمی ترین تکنیکهای استاپ موشن برای ساختن سری هایی از طراحیهای روی تخته سیاه بود که به نظر میرسند که حرکت میکنند و خود را تغییر شکل میدهند. فکاهی صورتهای متغیر مسخره به عنوان اولین فیلم انیمیت شده واقعی ثبت، و بلکتون به عنوان اولین انیماتور واقعی شناخته شده است.
هنرمند فرانسوی دیگری به نام ایمل کال ، شروع به طراحی سلسله کارتون هایی کرد. او در سال ۱۹۰۸ فیلمی با نام Fantasmagorie به معنای تخیلات متغیر را ساخت. این فیلم شامل تعداد زیادی طراحی ساده سرگردان است که به هم تبدیل میشوند، مانند بطری شراب که به یک گل تبدیل میشد. همچنین قسمتهایی از تصاویر زنده وجود داشت، جایی که دست انیماتور وارد صحنه میشد. این فیلم با طراحی هر فریم روی کاغذ ایجاد شده بود و هر فریم با نگاتیو فیلم گرفته میشد، که به تصویر، ظاهر تخته سیاه را میداد. بدین ترتیب Fantasmagorie اولین فیلم انیمیشن سنتی (طراحی دستی) محسوب میشود.
در ادامه موفقیتهای بلکتون و کال، هنرمندان متعدد دیگری شروع به تجربیاتی در انیمیشن کردند. از جمله وینزور مکی که یک کارتونیست موفق روزنامه بود. او انیمیشنهای پرجزئیاتی ساخت که نیازمند تیم هنرمندان و توجهی طاقت فرسا به جزئیات بود. هر فریم یک طراحی روی کاغذ بود که همواره میبایست که پس زمینه و شخصیتهای انیمیشن هردو دوباره طراحی و انیمیت شوند. برجسته ترین فیلمهای مکی عبارتند از نموی کوچولو (۱۹۱۱) ،جریت دایناسور (۱۹۱۴) و غرق شدن لوسیتینیا (۱۹۱۸).
تولید فیلمهای انیمیشن کوتاه، که عموما “کارتون” نامیده میشوند، در طول دهه ۱۹۱۰ به یک صنعت بدل شد، و کارتونهای کوتاه برای نمایش در فیلمهای سینما تولید شدند. موفق ترین تولید کننده قدیمی انیمیشن جان رندولف ری بود، کسی که همراه با ارل هرد انیماتور، سل انیمیشن (انیمیشن روی طلق) را پایه گذاری کرد که در باقی دهه بر صنعت انیمیشن حکمفرما بود.
اینکه اولین انیمیشن جهان کی و کجا ساخته شد، مشخص نیست اما میتوانیم اولین نشانههای آن را در دوران نوسنگی، وقتی انسانهای اولیه، تصاویر موردعلاقه خود را بر دیوارهی غارها و روی اشیاء حک میکردند، پیدا کنیم.
جوزف پلاتو اولین ابزار ساخت انیمیشن را که مبتنی بر اصل پایداری بینایی بود اختراع کرد. بعد از آن ویلیام جورج هورنر در سال ۱۸۳۴ میلادی اولین پروژکتور تصویری را با عنوان چرخ شیطان ساخت که به نوبه خود، اولین نوآوری در صنعت فیلمسازی محسوب میشود.
در نهایت جیمز استوارت بلکتون که او را به عنوان پدر انیمیشن آمریکایی میشناسند، موفق شد در سال ۱۹۰۰ با استفاده از تکنیک stop move انیمیشن The Enchanted Drawing را بسازد، یک فیلم صامت و سیاه و سفید که در آن، نقاشی و تصاویر روی تخته سیاه با استفاده از فیلم با ۲۰ فریم در ثانیه ضبط شده بود.
اما ساخت انیمیشن به معنای امروزی و مدرن آن، تقریبا برای اولین بار توسط کارگردانی فرانسوی به نام جرج ملیس در فیلم ( سفر به ماه ) آنهم با تکنیک توقف ضبط دوربین و تغییر محتوای قاب تصویر و سپس ضبط دوباره آن و تکرار این روند که تقریبا همان تکنیک استاپ موشن ( Stop Motion ) در انیمیشن و پویانمایی است ، انجام پذیرفت.
در سال ۱۹۰۸ میلادی هنرمند دیگری از فرانسه به نام امیل کول با نقاشی کردن فریم به فریم تصاویر بروی کاغذ نقاشی و سپس عکس گرفتن از تک تک فریم ها اثری دو دقیقهای با ۷۰۰ فریم تولید کرد به نام (Fantasmagorie) که کاراکترهای اصلی آن یک دلقک و مرد نجیبزادیای بودند.
از آن زمان تا به امروز انیمیشن و پویانمایی راهی پر از فراز و نشیب را گذراند و دارای چندین مکتب گردید که مهمترین آنها مکتب زاگرب ، مکتب دیزنی و مکتب انیمه و یا مانگا میباشد.
انیمیشن و پویانمایی در این مسیر طولانی با بسیاری از مسایل و مشکلات دست و پنجه نرم کرد که مهمترین آنها بحران اقتصادی دهه ۳۰ آمریکا بود و در آن برهه از زمان بسیاری از کمپانیهای فیلمسازی و انیمیشن و پویانمایی دچار ورشکستگی و تعطیلی گردیدند.
از آن زمان تا به امروز صنعت انیمیشن و پویانمایی با روند رشد فناوری و تکنولوژی همسو بوده و پیشرفتهای بسیاری را داشته است.
در این روند رشد تکنیکهای انیمیشن و پویانمایی نیز افزایش داشته که مهمترین آنها با آمدن تکنولوژی کامپیوتری شکل گرفت از جمله تکنیکهای انیمیشن و پویانمایی کامپیوتری میتوان به انیمیشن ۳ بعدی (۳D) و ۲بعدی وکتور (۲D Vector) و جلوههای ویژه تصویری (Video Special Effects) اشاره کرد.
انیمیشن و پویانمایی کاربردهایگوناگونی دارند، از قبیل: تیزرهای تبلیغاتی،برنامههای علمی آموزشی، جلوههای ویژه یا انیمیشن ترکیب شده با فیلم، ساخت انیمیشن برای سرگرمی کودکان و نوجوانان، ساخت محیطهای شبیهسازی شده واقعی، ساخت بازیهای کامپیوتری و…
در انیمیشن و یا پویانمایی با چند عنصر اصلی سر و کار داریم که به تعریف آنها میپردازیم.
فریم و یا قاب تصویر به تک تصویری ثابت که توسط هنرمند و یا ابزار، ایجاد شده که با پخش این فریم ها در پس هم تصویر متحرک دیده میشود.
در انیمیشن، بازیگران اصلی از ابتدا مشخص هستند و آنچه در هر تصویر متفاوت است، تنها جزئیات رفتار هر یک از بازیگران است. تفاوتهایی که حین حرکت مشخص میشوند و از مجموع آنها یک داستان جدید روایت میشود. بنابراین آنچه در انیمیشن روایت میشود، رفتارهای یک آیتم است که در نهایت میتوانند موقعیت مشخص و تعریف شدهای را از آیتم موردنظر برای ما به اجرا بگذارند. ساخت هر ثانیه از انیمیشن به ۲۴ فریم نیاز دارد. فریمها کوچکترین اعضای تشکیل دهندهی یک تصویر هستند که تعداد آنها میتواند در نوع اجرا و سبک انیمیشن تاثیر بگذارد.
بنابراین، در انیمیشن این تصاویر هستند که داستان میگویند. بازیگران و آبجکتهای یک انیمیشن هرگز گم نمیشوند بلکه در هر تصویر، تنها جزئیات دقیقتری از رفتار هر کدام به نمایش درمیآید. بنابراین تفاوتها در هر فریم و جزئیاتی که بر روی آنها تاکید شده است، در انیمیشن حرف اصلی را میزند. همیشه این ایده یا سناریو است که میتواند به ما در ساخت انیمیشن کمک کند.
عنصر حرکت هزاران سال است که هنرمندان را فریفته است، از نقاشیهای غاری که بیش از ۲۵ هزار سال قدمت دارند گرفته، تا به طور مثال مطالعات عکاسی ادوارد مایبریج در مورد تحرک انسان و حیوان اواخر دهه ۱۸۰۰. بدین صورت میتوانیم تلاشهایی را که منجر به پیدایش تکنیکهای مختلف در انیمیشن معاصر شدهاند را ردیابی کنیم .
تکامل کارتون و انیمیشنها چنان که امروزه آنها را میشناسیم، بدون در نظر گرفتن آنچه که پشت صحنه تکنولوژی رخ داده است، و منجر به شکلگیری سبکها و تکنیکهای مختلف و امروزی شده است، ممکن نیست. مشخصا چند دستگاه وجود دارد که بخشی از تاریخ اولیه انیمیشن را شامل میشوند و به قرن نوزدهم بر میگردند و در زیر به چند نمونه اشاره خواهد شد (رستم نژاد، ۱۳۹۸).
صفحه مقوایی که بین دو تکه نخ کار گذاشته شده و روی یک وجه آن یک قفس و روی دیگری یک میمون نقاشی شده است (این وسیله دارای طرحهای دیگر نیز میباشد ، پرنده و میمون صرفاً برای مثال است ) . وقتی نخ ها را تاب میدهید ، تصاویر در هم ادغام میشوند و به نظر میرسد پرنده درون قفس است .
دستگاه اول فناکیستوسکوپ نام دارد که در سال (۱۸۳۱)، توسط جوزف پلاتو دانشمند و دانشجوی سابق هنر اختراع شد. این دستگاه یک دیسک چرخان با ۱۶ تصویر است که هر کدام از تصاویر کمی با دیگری متفاوت هستند و برای تماشا تنها یک نفر میتواند در یک زمان این حرکت را مشاهده کند. با چرخاندن اهرم این دستگاه، تصاویری که از یک نقطهی خاص مشاهده میشوند، به صورت انیمیشن دیده میشوند. اکثر تصاویری که در این دستگاه طراحی میشوند، صحنههایی از رقص زوجین، دوشیزه و یا سوارکاری اسب میباشد.
دستگاه بعدی زوتروپ نام دارد، که توسط ویلیام جورج هورنر، در سال (۱۸۳۴) طراحی شده است. نام دیگر این دستگاه دادالوم یا چرخ شیطان انتخاب شده بود، زوئتروپ در آمریکا به عنوان اسباب بازی به فروش میرفت ، نوارهای بلند کاغذی با طرحهای مختلف که درون استوانه ای شیار دار جا داده میشوند ، با چرخاندن استوانه و نگاه کردن از میان شیارها به نظر میرسد طرحهای نوار کاغذی در حال حرکت هستند .
گرچه که تا سال (۱۸۶۰) که این دستگاه توسط سازندگان آمریکایی و انگلیسی مورد استفاده قرار گرفت، به شهرت نرسیده بود پس از آن این دستگاه به چرخ زندگی تغییر نام یافت و مورد استفاده قرار گرفت .
کینتوسکوپ دستگاهی بعدی که برای مشاهده فیلمها طراحی شده بود. این دستگاه توسط توماس ادیسون در سال (۱۸۸۸) توصیف شده بود، اما به طور گسترده توسط ویلیام کندی توسعه یافت .
دستگاه پراکسینوسکوپ انیمیشنی پس از زوتروپ در فرانسه، توسط چارلز امیلرناد اختراع شد. همانند زوتروپ نوارهایی از تصاویر در قسمت داخلی این دستگاه، در قالبی استوانهای قرار گرفته بود، به طوری که با چرخاندن این استوانه و تابیدن نور پروژکتور از حفرهای، تنها یک نفر قادر به مشاهده تصاویر متحرک میشد.
در سال ۱۸۶۸ ابداع شد .دسته ای نقاشی شده از تصائیر متوالی که مانند کتاب به هم چسبیده اند .همان کاری که بعضی از ما در کنار لبه کتابمان انجام میدادیم.
آنچه را که ما امروزه به نام انیمیشن استاپموشن میشناسیم، حاصل شکستن اتفاقی دوربین شعبدهباز و جادوگری فرانسوی، به نام جرج ملیس میباشد. به طوری که در جامعه فرانسه او را به نوعی پیشگام انیمیشن فیلم در آغاز قرن بیستم میشناسند. جیمز استوارت بلکتون، فیلمساز آمریکایی اولین نفری از که انیمیشن استاپموشن، که توسط ملیس کشف شده بود، انیمیشن دستی خلق کرده است. او را به نوعی پدر انیمیشن آمریکا میشناسند. وی کارتونیست روزنامه بود و اولین انیمیشن را با نام “حالات خندان از چهرههای خنده دار” را در سال (۱۹۰۶) خلق کرد. ناگفته نماند که شش سال قبل از این انیمیشن یعنی در سال (۱۹۰۰) با عنوان “طراحیهای مسحورکننده”، توسط کمپانی ادیسون موشن ساخته شده بود .
