بهره‌گیری از ابزارها، خود، نشانه‌ای از هوشمندی است، پژوهشگران بر این باورند که کاربرد ابزار می‌‌‌‌تواند عامل محرک بخش‌های ویژه‌ای از تکامل انسان، به ویژه افزایش ادامه دار حجم مغز، تلقی گردد. با توجه به اینکه مغز انسان درصد قابل توجهی از انرژی بدن را مصرف می‌‌‌‌کند، نیاز انسان‌ها در طول زمان و با افزایش حجم مغز به استفاده از غذاهای پرانرژی تر بیشتر شد. افزایش استفاده از ابزار به انسان‌ها این امکان را داد که بتوانند فراورده‌های گوشتی پرانرژی تری را از راه شکار به دست آورند و همچنین بتوانند گیاهان پرانرژی تر را پرورش دهند. پژوهشگران این مساله را مطرح کرده‌اند که انسان‌سایان اولیه از نظر تکاملی تحت فشار بوده‌اند و مجبور به افزایش قابلیت‌های خود برای ساخت و استفاده از ابزار شده‌اند
اینکه انسان‌های اولیه از چه زمانی شروع به استفاده از ابزار نموده‌اند به سادگی قابل تعیین نیست. به دلیل اینکه هرچه این ابزارها ابتدایی تر باشند (مانند سنگ‌های دارای گوشه‌های تیز)، تشخیص دادن اینکه آنها طبیعی هستند یا ساخته‌ی دست انسان، دشوارتر است. شواهدی در دست است مبنی بر اینکه ممکن است جنوبی‌کپی‌ها (۴ می‌‌‌لیون سال پیش) از استخوان‌های شکسته به عنوان ابزار استفاده می‌‌‌‌کرده‌اند ولی این موضوع مورد بحث است.
باید توجه نمود که بسیاری از گونه‌ها ابزار می‌‌‌‌سازند و از آن استفاده می‌‌‌‌کنند، ولی ساخت و استفاده از ابزارهای پیچیده تر حیطه‌ای در تسلط انسان هاست. قدیمی ترین ابزارهای شناخته شده، «ابزارهای سنگی الدوایی» هستند که در اتیوپی پیدا شده‌اند و مربوط به ۲/۶ تا ۲/۵ می‌‌‌لیون سال پیش می‌‌‌‌باشند که این زمان قبل از پیدایش نخستین گونه‌های سرده‌ی انسان است. امروزه هیچ شواهدی در دست نیست که گونه‌هایی ازانسان‌ها ۲/۵ می‌‌‌لیون سال پیش می‌‌‌‌زیسته‌اند. سنگواره‌ای از انسان که در نزدیکی این ابزارها پیدا شده‌است و مربوط به ۲/۳ می‌‌‌لیون سال پیش است، این احتمال را مطرح می‌‌‌‌کند که انسان‌ها این ابزارها را ساخته‌اند. البته این موضوع در حد احتمال است و هنوز شواهد قوی در این مورد وجود ندارد. برنارد وود عنوان کرده‌است که پرامردم تقریباً همزمان با گونه‌های اولیه انسان در دوره‌ی ساخت ابزار الدوایی می‌‌‌‌زیسته‌اند. هرچند که مدرک مستقیمی مبنی بر استفاده‌ی پرامردم از ابزار وجود ندارد، ولی خصوصیات بدنی آنان را میتوان به عنوان شاهد غیرمستقیمی برای قابلیت استفاده‌ی آنان از ابزار در نظر گرفت. با این حال بیشتر دیرین انسان‌شناسان بر این باورند که گونه‌های اولیه‌ی انسان بوده‌اند که ابزارهای الدوایی یافت شده را ساخته‌اند. آنها استناد می‌‌‌‌کنند که همواره سنگواره‌های انسان، و نه پرامردم، در نزدیکی ابزارهای یافت شده پیدا شده‌اند.[۸۶]
در سال ۱۹۹۴ می‌‌‌لادی، «رندال سوسمن» با استناد به وضعیت شست‌ها در دست، این بحث را مطرح کرد که هر دو سرده انسان و پرامردم ابزار می‌‌‌‌ساخته‌اند. او استخوان‌ها و عضلات دست انسان را با شامپانزه مقایسه کرد و دریافت که انسان‌ها دارای ۳ عضله در دست هستند که شامپانزه‌ها از آن بی بهره‌اند. همچنین دست انسان دارای قابلیت‌های بهتری برای گرفتن اشیا نسبت به شامپانزه‌است. سوسمن نشان داد که وضعیت شست دست در انسان‌های امروزی پاسخی تکاملی به نیاز انسان برای ساخت و استفاده از ابزار بوده‌است. او همچنین عنوان داشت که بر این اساس هر دو سرده انسان و پرامردم ابزارساز بوده‌اند.
با توجه به شواهد موجود، ابزار سنگی نخستین بار ۲/۶ می‌‌‌لیون سال پیش توسط انسان‌های ماهر استفاده گردید. این ابزار که به ابزارهای سنگی الدوایی موسوم هستند، از قسمت کردن سنگ‌های گرد توسط ضربه ساخته شده‌اند.. ساختن این ابزار آغاز دوره‌ی پارینه‌سنگی، یا عصر حجر قدیم تلقی می‌شود و پایان آن در آخر عصر یخبندان، حدود ۱۰/۰۰۰ پیش در نظر گرفته می‌شود.
عصر پارینه‌سنگی به سه دوره‌ی دیرینه‌سنگی (اوایل عصر پارینه‌سنگی که حدود ۳۵۰/۰۰۰ تا ۳۰۰/۰۰۰ سال پیش پایان می‌‌‌‌یابد)، می‌‌‌ان‌سنگی (می‌‌‌انه‌ی عصر پارینه‌سنگی که تا حدود ۵۰/۰۰۰ تا ۳۰/۰۰۰ سال پیش طول می‌‌‌‌کشد)، و نوسنگی تقسیم می‌شود.
دوره‌ی بین ۷۰۰/۰۰۰ تا ۳۰۰/۰۰۰ سال پیش، به نام دوره‌ی اشولی نیز نامی‌‌‌ده می‌شود، زمانی که انسان کارورز تبرهای دستی بزرگی از جنس چخماق و کوارتزیت می‌‌‌‌ساخت. این تبرها در اوایل دوره‌ی اشولی ظاهری نخراشیده داشتند ولی بعدها به مرور زمان با پرداخت به وسیله ضربه زدن به لبه‌های تراشه‌های سنگی شکل ظریف تری به خود گرفتند. از ۳۵۰/۰۰۰ هزار سال پیش، روش پرداخت دقیق تر سنگ‌ها شروع به توسعه یافتن کرد به طوری که با وارد کردن یک سری ضربات متوالی به سنگ‌ها، ابزارهایی برای خراش دادن، برش زدن و حتی سوزن ساخته شدند.[۸۷] از ۵۰/۰۰۰ سال پیش به این طرف، ابزارهای ظریف تر و تخصصی تری (مانند چاقو، تیغ و کفگیر) توسط نئاندرتال‌ها و انسان‌های مهاجر کرومانیون ساخته شد. در این دوره آنها همچنین شروع به ساخت ابزارهایی از استخوان نیز نمودند.
در دو دوره باستان و قرون وسطی، مصریان باستان , چینی‌ها مسلمانان و رومی‌‌‌ان پیشرفت هایی را به دست آورده اند. با گذشت از عصر حجر وارد عصر برنز می‌‌‌شویم که نمونه ای از پیشرفت انسان در شهرنشینی است. قدیمی ترین مکانی که برنز در آن تولید شده را میتوان ایران دانست که محل فعلی آن عراق است البته دیگر باستان شناسان عقیده دارند قدیمی ترین برنز ساخته شده در شمال قفقاز بوجود آمده است.نمونه ای از ابزار این عصر را میتوان در عکس زیر مشاهده کرد.
با گذشتن از عصر برنز حال به عصر آهن می‌‌‌رسیم در این عصر استفاده گسترده ای از آهن در همه نقاط جهان شروع شد که اولین مکان را خاور نزدیک , هندوستان و یونان باستان بوده. سه عصر یاد شده علاوه بر اینکه ابزاری جدید بوجود اورده که باعث راحت تر شدن زندگی شده است شیوه زندگی و فرهنگ را نیز تحت تاثیر قرار داده است. برای مثال در این دوره شهرها به صورت قلعه روی تپه ساخته می‌‌‌شد که تاثیر زیادی در قابلیت دفاع به ساکنین می‌‌‌داده. این قلعه ها به نام تپه باستانی hill fort شناخنه می‌شوند در ادامه قلعه old oswestry از قلعه های بریتانیا را میتوان مشاهده کرد.
نمونه ای از ابزار های جنگی سر نیزه های ساخته شده با آهن است.
در ادامه این پیشرفت ها به اختراع باروت توسط چینی ها می‌‌‌رسیم که هم در جنگ و آتش بازی استفاده می‌‌‌شده است. اسماعیل بن رزاز جَزَری در این دوران اختراعاتی داشته که به پدر علم مهندسی رباتیک معروف است. یوهانس گوتنبرگ با اختراع دستگاه چاپ باعث تغیر در صنعت چاپ آن دوران شده است .در جدول زیر ادامه تحولات ابزار در تاریخ آورده شده است:
