صفر تا صد پرورش شتر

اگر ۲۰ سال پیش به ما میگفتند که پرورش بلدرچین یا شتر مرغ راه بندازید، یا بز نژاد فرانسوی بیارید ایران و پرورش دهید، قطعا گوینده و پیشنهاد دهنده را بی عقل می‌پنداشتیم و پیشنهادش را هم جدی نمیگرفتیم اما امروزه که بحث سودآوری این دام و طیور همه گیر شده با خود میگوییم کاش قبل ازینکه اشباع شود وارد این تجارت ها می‌شدیم!

شترِالان، شتر مرغِ ۲۰ سال پیش است، این پیشنهاد را جدی بگیرید و درباره اش فکر کنید. در این مقاله هم سعی کرده ام تا جایی که بتوانم مطالبی که نیاز است بدانید را جمع آوری کنم و در اختیارتان قرار دهم.

طبق آخرین گزارش سازمان جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۶، نظر به ویژگی‌های بارز این حیوان، بسیاری از دانشمندان معتقد هستند با توجه به مخاطراتی که در آینده دنیا با آن مواجه است بی‌تردید ناجی جان انسان ها در مساله تامین خوراک، شترها هستند!

شتر درغذا خوردن بسیار قانع است و همچنین در برابر بیماری ها مقاومت بیشتری نسبت به بقیه دام ها دارد. وزن شتر در سال سوم پرورش بیشتر از پانصد کیلوگرم می شود. به همین دلیل پرورش دادن و استفاده از گوشت آن بسیار مورد توجه است.

پرورش شتر

در اکوسیستم گرمسیری و نیمه گرمسیری، با مشخصه‌هایی چون گرمای شدید، تبخیر فاحش، بارندگی جزئی آن‌هم با پراکنش نامنظم و اختلاف زیاد درجه حرارت در شبانه‌روز (که گاه به بیش از ۳۵ درجه می‌رسد)، فقدان آب به‌ویژه آب قابل شرب که عرصه را بر ادامه حیات هر موجودی تنگ می‌کند، شتر تنها دامی است که با داشتن خصوصیات بیولوژیکی استثنایی در چنین شرایط دشواری زیست و تولید‏مثل می‌کند و با عادات چرایی خاص خود سبب حفظ و احیای این مراتع می‌شود. این حیوان قادر است در دمای ۴۰ درجه هوا و ۵۰ درجه شن صحرا که حیوان دیگری توان عبور ندارد، مسافر خود را به مقصد برساند. وجود شتر برای صحرانورد، راهبردی برای حضور در صحرا است و بدون او نمی‌توانند ادعای ادامه حیات داشته باشند.

برای توسعه و پایداری مناطق حاشیه‌ای ‌باید به بهره‌برداری منطقی و پایدار و حفظ ‌منابع ‌برای آیندگان توجه داشت. نزدیک نیمی از مراتع کشور در وضعیت بسیار فقیر و فقیر قرار دارند که به خاطر شرایط اقلیمی، عمدتاً در آن‌ها گیاهان شور پسند و نباتات خاردار می‌روید و شتر مهم‌ترین ‌دامی است که ‌با این اقلیم تطابق یافته و تولیدمثل و بازده اقتصادی دارد.

برای شروع بایدبدانیم که واحد شمارش شتر، نفر است؛ در ابتدای سرمایه گذاری میتوانیم با ده نفر شتر، کارمان را شروع کنیم، شتر حیوان بسیار مقاومی است، شما به شتر هیچ کاری نداشته باشید سالم تر میماند البته این شوخی بود اما شبیه واقعیت است، به همین دلیل،آموزش های خیلی تخصصی مثل سایر دام و طیور را در بحث پرورش شتر نیاز ندارید.

هر ۴ نفرشتر ۱۰ متر مربع زمین نیاز دارند و تجهیزات و زیرساخت خاصی هم نیاز ندارید.

نگران فروش شترهایتان نباشید، شتر همیشه مشتری دارد و روی دستتان نمی ماند.

بهترین مناطق برای پرورش شتر نیمه ی جنوبی و شرقی کشور هستند که اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی دارند اما در چهارمحال بختیاری و حتی تبریز و اردبیل هم کسانی هستند که دراین زمینه سرمایه گذاری کرده و موفق هم شده اند.

اگر بخواهید در ابعاد حداقل ده شتر سرمایه‌گذاری کنید به مجوزهای جهادکشاورزی و سازمان دامپزشکی نیاز دارید.

نژادهای مرسوم در ایران عبارتند از:

سیستانی، دو کوهانه، جماز عرب و کلکوهی قمی

متوسط عمر مفید یک شتر ۳۰ تا ۴۰ سال است، شتر به ندرت بیمار می‌شود و هزینه‌های درمانی پرورش شتر نزدیک به صفر است

شتر در پاییز شیرنمی‌دهد اما در فصول شیر دهی ، شیرش کم یاب و پر مشتری است چراکه خواص انحصاری ایی دارد البته به شرطی که بتوانید مشتریان را شناسایی کرده و محصول را به دستشان برسانید وگرنه متضرر میشوید! شیر شتر خواص زیادی دارد اما چون زمان نگهداری آن فقط سه روز است و بعد ازاین مدت فاسد میشود اگر شبکه توزیع فروش روزانه نداشته باشید باید شیر را تبدیل به دوغ کنید و سپس دوغ را به فروش برسانید.

گوشت شتر هم بخاطر خواص متفاوتش طرفداران خودش را دارد، طبع گوشت شتر مثل گوسفند گرم است و انرژی زاست، چربی کمتری نسبت به گاو و گوسفند دارد  و قیمتش هم گرانتر است!

بله، سرمایه گذاری و هزینه نگهداری و تغذیه کمتر و قیمت فروش بیشتر!

پوست و پشم شتر در صنایع نساجی کاربردهای خاص دارد که مشتریانش تضمین شده هستند.

مزرعه پرورش شتر

کوهان شتر مثل دنبه گوسفند مصرف خوراکی دارد و علاوه بر آن با استعمال خارجی در مفاصل و ماهیچه ها خواص تقویتی، رفع درد و درمان دارد. بحثی مطرح شده در حوزه زیان بار بودن شتر برای پوشش گیاهی مراتع که البته صحیح است! افزایش تعداد شترها و چرای بیش از حد در مراتع قطعا باعث از بین رفتن پوشش گیاهی خواهدشد و به همین دلیل لازم است که اگر به صورت حرفه ای قرار است کار کنید حداقل نیمی از خوراک دام تان را با علوفه و نهاده های دامی تامین کنید تا هم در تخریب محیط زیست سهیم نباسید و هم مشمول قوانین و جریمه های جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت از محیط زیست نشوید!

برای یادگیری مباحث تخصصی و زیر و بم شتر داری بهترین راه یک ماه کارآموزی عملی نزد یک شتر دار است، این کار نه تنها هزینه ای ندارد بلکه بهترین راه برای یادگیریست و کتاب، فیلم، مقاله و حتی آموزش های غیر حضوری یا کلاس درسی هیچوقت آن تاثیر آموزش در عمل را ندارند.

شتر نیاز به راه رفتن دارد و محیط بسته و ثابت مناسب شتر نیست، شتر را اگر به شکل ثابت در آخور ببندیم دست و پاهایش ورم کرده، از خوراک می‌افتد و در نهایت ممکن است تلف شود پس اگر در فکر پرورش شتر هستید حتما به چراگاه و فضای پیاده روی اش هم فکر کنید هرچند که اگر فضایتان کوچک هم باشد میشود روش هایی برای پیاده روی شان طبق شکل زیر فراهم کرد که بی حرکت نمانند اما نکته مهم فقط همین است که هرطور شده حرکت روزانه و مداوم داشته باشند.

چراگاه مصنوعی شتر

شتر ها نژادهای مختلف دارند و شما قبل از شروع با توجه به نتایج پایش بازار و علاقه و امکاناتتان باید بررسی کنید که چه هدفی دارید و چه سبک پرورشی را قرار است پیش بگیرید:

پرواربندی برای فروش گوشت

نگهداری برای فروش شیر و فرآئرده های آن

پرورش شترهای تزیینی و مسابقه‌ای

با توجه به انتخاب سبک کار، نژاد و میزان سرمایه مورد نیازتان برآورد می‌شود.

اگر بخواهید ساربان استخدام کنید تا شترها را تیمار کند و به چرا ببرد، حقوق یک ساربان در سال ۹۷ حدود یک تا دو میلیون تومان (بستگی به تجربه و تخصص و خوش نامی ساربان دارد) باید در نظر بگیرید.

شتر داری آن قدر کار پر سودی است که شما حتی با مکان اجاره ای هم برایتان صرف اقتصادی دارد که به این پرورش وارد شوید به شرطی که زیر و بم کار را در کارآموزی یاد گرفته باشید.

بهترین زمان فروش گوشت شتر ، فصل زمستان است، همانطور که قبلا گفته شد طبع گوشت شتر گرم است و به همین دلیل زمستان ها بازار بهتری دارد پس با توجه به توانتان حتی میتوانید در شهریور ماه شتر بخرید و سه ماهه پروار کنید تا در زمستان بفروشید.

درحال حاضر پرورش شتر از لحاظ مدیریتی در کشور به سه شکل صورت می‌گیرد که عبارتند از: پرورش وحشی، پرورش نیمه وحشی و پرورش نیمه بسته.

 

انواع روش پرورش شتر

۱ ـ پرورش وحشی

دراین روش گله شتر بدون ساربان دردل کویر رها می‌شود و صاحب شترها معمولا سالی یک بار و احیانا سالی دوبار به سراغ شترهای خود می‌رود تا دیلاق های تازه بدنیا آمده را داغ بزند و شترهای پیرگله راحذف نموده، به کشتارگاه اعزام نماید و پشم شترها را چیده و روغن منداب بمالد و شترهای بیمار را به روش سنتی متداول درمان نماید. در این روش اصول فنی دامپروری به هیچ وجه رعایت نمی گردد و بالاترین تلفات به گله های وحشی وارد می‌شود زیرا این گله ها در معرض خطر حمله گرگ ها و تصادف باکامیون ها در مسیر جاده ها و هارگزیدگی و … بوده و سالیانه تعداد قابل توجهی ازدیلاق ها و یا شترهای بالغ  از این طریق تلف می‌شوند. در این روش پرورشی عرضه خدمات بهداشتی و دامپزشکی کاری بس دشوار و غیرممکن است.

این روش ارزان ترین روش ممکن شترداری است و درآن شتردار متقبل هیچ گونه هزینه ای نمی گردد.

۲ ـ پرورش نیمه وحشی

در این روش چندین شتردار، یک ساربان استخدام نموده و شترهای خود را به وی می‌سپارند و ساربان همراه با گله به دل کویر می‌رود و همراه گله می‌ماند،و وجود ساربان همراه باگله می‌تواند جلوی بسیاری از خسارت های احتمالی نظیرحمله گرگ ها به دیلاق ها، تصادف با اکامیون ها و یا سرقت شترها را بگیرد. این ساربان ها هم چنین کار پشم چینی، شیردوشی، روغن منداب مالی و درمان محلی شترهای بیمار را انجام می‌دهند، و وجود آنان همراه با گله بسیار مفید و سودمند است.

۳ ـ پرورش نیمه بسته

این روش مختص شتردارانی است که تعداد شترهای آنان اندک است و این شترداران معمولا درحاشیه شهرها ساکن هستند و شترها را همچون گاوها درآغل نگهداری نموده و دربرخی فصول جهت چرا به صحرا فرستاده و در برخی مواقع دیگر اقدام به تغذیه دستی آنان می‌نمایند. هدف این شترداران معمولا فروش شترها به قصابان محلی است تا آنها را کشتار نموده و گوشت آنها را جهت مصرف شهرنشینان عرضه نمایند.

آغل شتر

آغل شتر از قسمت های زیر تشکیل می‌شود:

۱ ـ جایگاه مسقف

-۲ آبشخور

۳ ـ بهار بند

۴ ـ آخور

۵ ـ انبار علوفه

 جایگاه مسقف:

این محوطه یکی از اساسی ترین مکان های مورد نیاز شتر می‌باشد و جهت این محوطه باید روبه آفتاب ( شرقی غربی یا شمالی جنوبی ) و برخلاف جهت باد باشد. حداقل مساحت آن برای نگهداری بیست شتر باید ۸×۱۵ متر باشد. شترها در این مکان به استراحت پرداخته و عمل نشخوار کردن را انجام می‌دهند. دیواره های این جایگاه باید سیمانی باشد اما کف آن باید با خاک نرم و یا شن و ماسه پوشانده شود و باید توجه داشت که کف آغل نباید به هیچ وجه سیمانی گردد زیرا که این امر باعث صدمه دیدن نرمه کف پای شتر می‌گردد در فصل زمستان می‌توان کف آغل را با لایه نازکی از کاه یا پوشال پوشاند.

 آبشخور :

آبشخور باید در وسط بهاربند ساخته شود و در هنگام ساختن آن باید توجه داشت که شتر به علت ساختار آناتومی بدن خود، گردن درازی دارد و به همین علت در هنگام آب خوردن چنانچه آبشخور کم ارتفاع باشد این امر، باعث می‌شود که حیوان برای خوردن آب با مشکلاتی مواجه گردد، از این رو بهتر است که آبشخور را با ارتفاع مناسب تهیه کرد تا حیوان بتواند به راحتی آب مورد نیاز خود را تأمین کند. آبشخور ها باید تمیز و دور از هرگونه حلزون و یا زالو بوده و  هر چند مدت نظافت شوند.

 بهار بند :

با توجه به این که شتر از دست ها و پاهای بلندی برخوردار است باید دیواره بهار بند را مرتفع و سرتاسری ساخت تا حیوان نتواند به راحتی از بهار بند بیرون آید. بهتر است که دیواره بهار بند به ارتفاع سه متر باشد. برای نگهداری بیست شتر بهار بندی به مساحت ۱۵×۲۴ متر مورد نیاز است.

 آخور :

همان طور که در مورد آبشخور گفته شد، آخور نیز باید مرتفع باشد و ارتفاع آن به یک متر تا یک متر و نیم برسد تا حیوان بتواند به راحتی از آن تغذیه کند. البته باید ارتفاع آخور با توجه به سن ون ژاد و بلندی جدوگاه شترها تعیین گردد و برای بچه شترها باید ارتفاع کمی داشته باشد. هم چنین با توجه به حجم سر شتر عرض آن باید ۵۰ سانتی متر بوده و برای جلوگیری از پخش غذا به اطراف کنار آن را ۲۵ سانتی متر بلند تر از کف آخور ساخت. آخورهای گوشه دار برای شترها مناسب نیستند و بهتر است از آخور هائیی که تا حدودی محدب هستند استفاده شود.

استفاده از گوشت شتر

سالیان دراز است که آدمی از گوشت شتر استفاده می‌کند. در برخی از کشورهای جهان نظیر سومالی وسودان بالاترین میزان مصرف گوشت شتر دیده می‌شود. خوردن گوشت شتر در بسیاری از روایات و احادیث وارد شده است.

استفاده از شیر شتر

بسیاری از جوامع بشری معتقدند که شیر شتر دارای خواص معجزه آسا می‌باشد به همین منظور بسیاری از شتر داران پرورش آن را به منظور تولید شیر و یا ماست و دوغ شتر انجام می‌دهند.

سن بلوغ شتر

شتر از جمله حیواناتی است که دیر بالغ میشود. شتر ماده در سن ۳ سالگی و شتر نر در سن ۴-۵ سالگی به بلوغ جنسی می‌رسد. ولی مناسب ترین سن برای استفاده از شتر سن ۸ سالگی است.

دوره آبستنی شتر

اولین زایش شتر ۳۷۰ تا ۳۹۰روز و در اواخر سن ۴ سالگی و یا در سن ۵ سالگی.

شروع زمان شیردهی شتر

شیردهی شتر از سن ۵ سالگی شروع می‌شود.  از ماه پنجم یا ششم حاملگی ممکن است شیردهی شتر متوقف شود.

عمر اقتصادی شتر

شتر تا سن ۲۰ سالگی می‌تواند حامله شود . در این مدت ۷ تا ۸ کره تولید می‌کند.

 

مراقبت‌های لازم هنگام زایمان شتر

در ماه های آخر دوره حاملگی و مدتی بعد از تولد نوزاد، نباید شتر را وادار به کارکرد. شتر ماده باید از مرتع پر علف و غذای کافی تغذیه کند. از نشانه های زایمان، بزرگ شدن پستان شتر به دلیل جمع شدن شیر در آن است. همچنین ورم کردن آلت تناسلی شتر ماده، حالت به خصوص لگن و فرورفتگی عمیق دو طرف بدن دام از نشانه های نزدیک بودن زایمان شتر است. یک نکته مهم این است که شتر ماده را هنگام زایمان به جایی محکم ببندند، زیرا ممکن است هنگام زایمان از ترس یا ناراختی به اطراف بدود. در نتیجه آسیب های جبران ناپذیری به جنین درون شکم یا به بچه در حال تولد برساند. شتر در حالت نشسته نوزاد خود را به دنیا می آورد. همچنین بیشتر وقت ها به کمک انسان احتیاج ندارد.

جفت به همراه نوزاد و یا تا یک ساعت بعد از آن خارج می شود و ضدعفونی کردن ناف نوزاد بعد از تولد بسیار مهم است. نوزاد شتر به وسیله مادرش لیسیده و خشک نمی شود. بنابراین باید نوزاد را خشک کرد و به طرف پستان مادر راهنمایی کرد. وزن نوزاد شتر به هنگام تولد بیست و پنج تا پنجاه و دو کیلوگرم است. به طور متوسط وزن نوزادها حدود سی و هشت کیلوگرم است.

 نکته های مهم هنگام خریدن شتر

بهترین سن شتر برای خریدن آن، پنج تا هفت سالگی است. کوهان شتر باید حالتی پر داشته باشد و ران های آن قوی و بقیه قسمت های بدن هم عضلانی باشد. دقت کنید که شتر دارای حالتی شاداب و سرزنده داشته باشد. هنگام خرید به نشستن و خوابیدن و راه رفتن شتر توجه کنید.

اگر هرگونه حالت غیر معمولی در شتر دیدید، آن را نخرید. هنگام خریدن شتر با اداره دامپزشکی محل زندگی خود مشورت کنید. زیرا آنها با انجام بعضی آزمایش ها، شما را از سلامت یا بیماری شتر آگاه می کنند. برای جلوگیری از انتقال بیماری به گله، شتر خریداری شده را یک ماه جداگانه نگهداری کنید. پس از این مدت، آن را وارد گله کنید.

مشخصات شتر نر یا لوک

شتر نر که به آن لوک می گویند، اهمیت زیادی در پرورش شتر دارد. یک شتر نر خوب باید به طور کامل خصوصیت های جنس نر را داشته باشد. بدن آن هم تناسب کافی داشته باشد. برای استفاده بهتر از شتر نر درگله این خصوصیت ها مهم هستند. لوک باید دارای سرکوتاه، پیشانی برجسته و درشت باشد. به علاوه گوش های یک لوک خوب باید کوتاه و رو به جلو باشد. سر لوک باید نسبت به قسمت ایستاده گردن زاویه نود درجه داشته باشد. همچنین تا حدودی سر و کوهان در یک ردیف قرار گرفته باشند. شانه و سینه شتر نر هم باید عمیق، قوی و عضلانی باشد. به علاوه جایی که بازو و سینه وصل می شود، از تناسب کافی برخوردار باشد. ران ها و بازوهای یک شتر نر خوب، فشرده و عضلانی است و ساق های آن راست و مستقیم قرار دارند.

رفتارشناسی شتر

شترها بطور کلی رفتاری آرام و هوشی محدود دارند و بردباری، تحمل سختی ها و بی تفاوتی در برابر عوامل جوی نامناسب، از ویژگیهای آنها به شمار می آید. این حیوانات در دشوارترین شرایط آب و هوائی، بی غذائی و بی آبی به کار خود ادامه می دهند و این کار را تا آخرین رمق باقیمانده خود دنبال می کنند. شتر ماده معمولاً آرامتر از شتر نر می باشد.

شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماریها تا حدودی مقاوم تر از سایر دامهاست و کمتر علائم خستگی و ناراحتی از خود بروز می دهد. به همین جهت باید به دقت حیوان را تحت نظر داشت زیرا که در هنگام بیماری نیز بدون هیچگونه اظهار ناراحتی همچنان به کار خود ادامه می دهد و امکان دارد ناگهان از پای بیفتد.

گاهی اوقات، برخلاف آنچه گفته شد، شترهایی را می‌توان یافت که رفتار ناخوشایندی نظیر سرکشی، نافرمانی و لجبازی از خود نشان می دهند. بطور کلی، رفتار شتر در درجه نخست به طریقه نگهداری، پرورش و برخورد با شتر بستگی دارد، بویژه اگر نگهداری شتر توسط افراد کم تجربه انجام شود، پیامدهای ناگواری در پی خواهد داشت، چه اینکه شترها در قبال برخورد محبت آمیز پرورش دهندگان خود رفتار مثبتی خواهند داشت. باید افزود که هرچه در سنین پائینتر به آموزش شتر اقدام شود بهتر است و باعث می شود که شتر رفتار بهتری از خود نشان دهد.

شتر نر،  بویژه در فصل جفتگیری و یا مستی، دوره هایی از رفتارهای عصبی و ناخوشایند از خود بروز می دهد و ممکن است که صداهای بلند و آزاردهنده ای از خود بیرون آورد، هنگامی که حیوان چنین صداهائی از خود در می آورد.

هوشمندی در تجارت

ذهن اقتصادی و هوش مالی یعنی بتوانید نیاز آینده را پیش بینی و در آن راستا سرمایه گذاری کنید، الان میزان شتر نسبت به تقاضا کم است پس میتوانید پرورش شتر راه بیاندازید و اگر بخواهید سود بیشتری ببرید و کسب و کارتان را برای مدت زیادی تضمین کنید، پیشنهاد من به شما راه اندازی واحد فرآوری محصولات شتر اعم از پشم، گوشت و فراورده های لبنی است که در حال حاضر هیچ واحد استاندارد و معروفی در کشور نداریم! یا مثلا در امارات واحد صنعتی و پیشرفته فراوری شیر شتر وجود دارد که حتی بستنی هم از شیر شتر تولید میکند، الان که همه به فکر سلامتی خود و فرزندانشان هستند و ممکن است طعم شیر شتر را نپسندند، تولید و فروش بستنی با شیر شتر شتر که خواص درمانی دارد می‌تواند زندگی شما را زیر و رو کند!

بازار صادرات گوشت شتر را می‌توانید با بسته بندی‌های جذاب در انحصار خود بگیرید ، همسایه‌های جنوبی، شرقی و غربی که استفاده از گوشت شتر را در فرهنگ بومی شان دارند و همسایه های شمالی مثل روسیه هم به دلیل اقلیم سردشان بازار خوبی برای مصرف گوشت شتر دارند و این در حالیست که به دلیل همان سرمای همیشگی خیلی امکانات پرورش شتر ندارند، پس این یک موقعیت عالی ست برای کسی که واقعا بخواهد فعالیت موفقی را شروع کند.