مشک یا Musk ماده ایست بسیار معطر و گرانبها و کمیاب و در عطرسازی و داروسازی به کار می‌رود. این ماده از آهوی مشک « با نام علمی Moschus Moschi Ferus» به دست می‌آید.
این ماده یکی از پرفیوم‌هایی ست که به صورت پایه‌ای در نت انتهایی تمامی عطرها کاربرد دارد. دلیل این امر آن است که مشک توان پخش شوندگی به عطر می‌دهد.
مشک‌هایی که امروزه در عطرسازی کاربرد دارند اغلب به صورت شیمیایی ساخته می‌شوند و مشک طبیعی نیستند.
مشک در گذشته نیز همواره به عنوان عاملی جهت معطرسازی استفاده می‌شده است و قدمتی چند هزار ساله دارد.
در حال حاضر دیگر از مشک طبیعی در عطرسازی استفاده نمی شود.
هر کیلو مشک آهوی ختن در حال حاضر قیمتی باورنکردنی را داراست. این مشک بسیار با ارزش است و یقینا از این مشک در عطرسازی استفاده نمی شود.
دلیل دیگر آن نیز می‌تواند این باشد که آهوی ختن در حال انقراض است و کسی اجازه استفاده از آن را ندارد. فقط در یک شکل می‌توان این محصول را بدون کشتن آهو به دست آورد. آن هم زمانی است که این کیسه فراخ و دردآور گشته و آهو خود مایل به انداختن آن داشته باشد.
بوی مشک ختن به این صورت است: رایحه شیرین، اورینتال، بالزامیک، حیوانی، غلیظ و قوی
بعضی گیاهان مانند سنبل ختایی یا وحشی و کرفس وحشی و… خواص درمانی دارند.
از این گیاهان در درمان اختلالات منس و اسپاسم عضلانی استفاده می‌شود.
اسانس این گیاهان به روش تقطیر تهیه شده است.این اسانس بویی مانند مشک دارد که تقریبا آروماتیک و چوبی و خاکی است و بویی شیرین و پودری می‌گیرد.
گیاه ambrette: گیاهی از خانواده پنیرکیان که بویی شیرین، قدیمی، حیوانی، گرم و… دارد، این گیاه بسیار گران قیمت است.
همان‌طور که از نامش پیداست، پدیده‌ای عملی بوده که در دانشگاه اختراع می‌شود. در سه دسته نیترو. پلی سایکلیک و ماکروسایکلیک موجود است که فقط از نوع ماکروسایکلیک آن استفاده می‌شود. در واقع رایحه‌ای شفاف، تمیز، شیرین، میلکی یا خامه ای، سبک، لایت و روشن و تا حدی پودری دارد.
اما از بین این سه دسته، خوشبوترین و اصل‌ترین رایحه همان مشک حیوانیست که اگر در ادکلنی به کار رود، مسلما نمونه حرفه‌ای و به نامی است.
آهوی مشک از آهوی معمولی کوچکتر است و شاخ ندارد. بدنش برنگ قهوه‌ای، دستها از پاها کوتاهتر و دو دندان نیش آن کج و از دهن برآمده است. این نوع آهو در مناطقی همچون تبت، سیبری، شمال غرب چین و برخی مناطق مرکزی آسیا نیز یافت می‌شود. تنها در زمانهای خاصی از سال، مثلا زمستانها می‌توان مشک را از بدن این آهو به دست آورد.
بین ناف و تخمگاه آهوی نر غده‌ای در بخشی کیسه مانند قرار گرفته است که حیوان از آن جهت جلب جنس ماده استفاده می‌کندکه مشک ترشحات آن است مشک تازه برنگ قهوه‌ای مایل به سیاه و به شکل لزج و خمیر گونه روغنی است در حالت خشک شده برنگ قهوه‌ای تیره و بشکل ساییده و لخته‌های شکننده در می‌آید. شکل کامل کیسه مشک(نافه ) گرد است و قطر آن به ۳ تا ۵ سانتیمتر و وزنش به حدود سی گرم می‌رسد.
این ماده که در ابتدا حالتی مایع دارد، پس از گذر زمان ،مقدار این مواد داخل کیسه زیاد شده و به دلیل اینکه آهو را آزار می‌دهد او با کشیدن بدن خود بر سنگ و صخره کیسه را پاره می‌کند و مشک آزاد شده در هوای باز خشک می‌شود.
مشک طبیعی و خشک شده که ارزشی بیش از طلا دارد گاه توسط شکارچیان جمع آوری شده و فروخته می‌شود.
مشک در حالی که آزاد شده باشد به رنگ مشکی یا قهوه‌ای سوخته است اما اگر آهو شکار شود و کیسه از بدنش خارج گردد حالتی غده مانند داشته و اطراف آن پوشیده از مو خواهد بود.
این نوع از مشک رایحه‌ای خشک ، قوی ، تند و غلیظ دارد. رایحه عطر را سنگین می‌کند و حالتی ویژه به آن می‌دهد.
این نوع از مشک به لحاظ رایحه تفاوت بسیاری با نوع اولیه دارد. عطر آن نرم ، تمیز و مثل پوست می‌باشد.
از مشک ( Musk ) به عنوان عطر استفاده می‌شود. از دیگر کاربرد آن، می‌توان به عنوان داروی آرام بخش و یا برای کاهش سردرد و درمان سرما خوردگی و نیز برای تقویت قلب و معده و چشم نام برد. مشک در طول تاریخ بشریت از خوشبوترین و معروفترین عطرها به شمار میرفته و امروزه نیز طرفداران خاص خود را دارد.مشک از کلمهی عربی “مسک” نشات گرفته است. مشک یکی از معدود عطرهایی است که منشا حیوانی دارد.
آهوی مشک حیوانی است رمنده و دارای بینایی و بویایی و شنوایی قوی. در جنگل‌های کوهستانی زیست می‌کند و برگ درخت و علف ومیوه وحشی می‌خورد. معمولاً روز در نهانگاه می‌خوابد و در صبحدم و غروب به گشت و چرا می‌پردازد. در سرزمین چین سه نوع آهوی مشک موجود است. یکی بنام آهوی مشک اصلی، دوم آهوی مشکل اسبی و سوم آهوی مشک جنگلی.
آهوی مشک اسبی از همه بزرگتر است و آهوی مشک جنگلی ازهمه کوچکتر. آهوی مشک اصلی بیشتر در استان‌های شمال شرقی چین زندگی می‌کند، آهوی مشک اسبی بیشتر در استان‌های شمال غربی و جنوب غربی، آهوی مشک جنگلی در استان‌های شمال غربی، جنوب غربی و شمالی و مرکزی چین.
دولت چین برای حفاظت آهوی مشک و سایر حیوانات کمیاب قانونی گذرانده تا مردم به آنها زیان نرسانند. کارشناسان هم موفق شده اند در پرورشگاه‌ها آهوی مشک را اهلی کنند.
چین از کهن ترین و مهمترین کشورهای مشک خیز جهان به شمار می‌آید. نزدیک به دو هزار سال پیش چینی‌ها از مشک در عطر گیری و داروسازی استفاده می‌کردند. در «شن نونگ بن تسائو جینگ»(shennong Bencaojing)قدیمترین کتاب دارونامه دنیا که در سلسله هان (از سال ۲۰۶ قبل از میلاد تا سال ۲۲۰ بعد از میلاد )تألیف شده درباره مشک چنین آمده است : مشک طعم تند و گرم دارد. چیزهای زیانمند و خواب پریشان را دفع می‌کند. داروشناسان دوره‌های بعد اطلاعات بیشتری راجع به مشک بر آنچه در این کتاب آمده افزوده اند. چنانکه امروز مردم به طور کامل و دقیق آن را می‌شناسند. به غیر از کتاب‌های پزشکی و داروسازی در کتاب‌های تاریخی و جغرافیائی و تذکره‌ها نیز گهگاه مطالبی درباره مشک نقل شده است.
پیشینیان در چین مشک را به سه گونه تقسیم کرده بودند. نخست آن که در فصل بهار در نافه آهو (کیسه مشک ) انباشته شده. بر اثر درد و خارش ناشی از آن آهو باسم خود مشک را از کیسه دفع می‌کند. بوی و تأثیر این قسم مشک بسیار قوی است و جایی که افتاده باشد گیاه پیرامون آن نمی روید. این بهترین نوع مشک به شمار می‌رفت و قیمت آن با مروارید برابر بود. دوم آن که پس از شکار آهوی مشک، نافه رابریده جدا می‌ساختند. این قسم مشک نیز ممتاز است. سوم مشکی بود که از اسپرز و جگر لاشه آهوی مرده به دست می‌آوردند. این ماده نیز بوی خوش می‌داد و کاربرد داشت، ولی عطر و اثر آن کم بود. امروز در چین کارشناسان با روش دیگری مشک را به دست می‌آورند. در پرورشگاه هر سال به هنگام پر شدن نافه آهوی نر از ماده مشک، متخصصان با قاشقک مخصوصی مشک را از کیسه در می‌آورند. این کار معمولاً هر سال یک تا دوبار در روزهای خنک تابستان انجام می‌شود و به آهوی مشک زیانی نمی رسد.
گفته اند در باغ سلطنتی سلسله تانگ آهویی بنام آهوی مشک روان (مایع) پرورش داده می‌شد. نافه این آهو پر از آبی می‌شد از مشک معمولی بویاتر. اگر قطره‌ای ازآن را در یک سطل آب می‌ریختند و با آن رخت می‌شستند، آن لباس تا وقتی هم که فرسوده و کهنه می‌شد باز سخت معطر و خوش رایحه بود ،اما بعدها از این نوع آهوی مشک ذکری در میان نیامده است.
در زمان قدیم بخصوص در قرن سوم و چهارم میلادی در میان طبقه اشراف کاربرد مشک رایج بود. آنان در زندگی روزانه از چیزهای مانند بالش، کیسه مشک آگین، مرکب تحریر و بند جامه که با مشک آغشته می‌شد استفاده می‌کردند.
ختن در جنوب غربی استان سین جیانگ(سنجان )واقع است و از دیرباز به صدور یشم و تولیدات ابریشمی معروف بوده است با آنکه در منابع ایرانی امتیاز ختن در داشتن آهوان مشکین و نافه ختن و صدور مشک از آنجاست و همین ارتباط مشک باختن موجب شهرت آن در دنیای قدیم شده که حافظ می‌گوید:«مژدگانی بده‌ای خلوتی نافه گشای/که زصحرای ختن آهوی مشکین آمده جای شگفتی است که هیچ کتابی از منابع چینی به صدور مشک از ختن و مشک خیزی آنجا اشاره نشده است.
چون ختن از مهمترین شهرهای جاده ابریشم بود، کالاهای تجارتی معمولاً نخست در این شهر جمع می‌شد بعد به نواحی غربی مختلف صادر می‌گردید. وضع صدور مشک همینطور بود چون مشک بیشتر از راه ختن وارد ایران می‌شد، ایرانیان آن را مشک ختن می‌خواندند و کم کم گمان می‌کردند که ختن زیستگاه آهوی مشک است
