همانطور که می‌دانید اولین قدم برای ساخت سازه‌های مختلف و حتی ساخت قطعات مختلف صنعتی و ساختمانی ارائه طرحی از سازه است تا با استفاده از آن طرح به طور دقیق به ساخت سازه مورد نظر پرداخت و هیچگونه اشتباهی در آن صورت نگیرد و برای ساخت آن از الگوی مشخصی تابعیت کرد از این رو مسئله طراحی پلان معماری و طراحی نقشه ساختمان مهمترین امر در ساخت سازه‌ها محسوب می‌شود و باید این کار بطور دقیق انجام گیرد تا در انتها سازه مورد نظر همانند طرح اولیه شکل گرفته باشد .
توجه داشته باشید که الگو های بکار رفته در ساخت و طراحی نقشه‌ها می‌تواند بسته به نوع زمین و نوع پروژه و نوع کاربری و سایر عوامل مختلف باشد پس با توجه به این تفاسیر مهمترین می‌توان گفت که مهمترین نکته برای طراحی پلان‌های ساختمان توجه به الگو های سازماندهی طراحی پلان است زیرا با استفاده از الگو هایی که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد می‌توانید نقشه‌ای بدون عیب و نقص بدست آورید پس در ادامه به معرفی برخی از روش‌های سازماندهی طراحی پلان ساختمان می پردازیم .
پلان معماری اصطلاحی است که در صنعت معماری و طراحی سازه های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع یک نقشه ساختمان که توسط یک معمار طراحی می شود و شامل اطلاعات مورد نیاز در خصوص سازه مورد نظر است پلان نام دارد. داده هایی که در پلان معماری وجود دارند بسیار حائز اهمیت هستند.
برای مثال اطلاعاتی نظیر موقعیت مکانی سازه و تمام جزئیات مربوط به آن، طرح ساختمان، داده های فنی و تمام آنچه که برای ساخت سازه ضروری است توسط پلان برای مهندس معمار فراهم می شود.
طراحی پلان به صورت مرحله به مرحله انجام می گیرد تا طرحی ایده آل با مشخصات لازم ایجاد گردد. در حال حاضر به دلیل وجود نرم افزارهای بسیار پیشرفته کمتر کسی اقدام به طراحی پلان به صورت دستی می کند زیرا اکثر افراد ترسیم پلان را با نرم افزار اتوکد (AutoCad) انجام می دهند. این نرم افزار با قابلیت ایجاد پلان های دو بعدی و سه بعدی امکان ارائه اطلاعات دقیق تر را فراهم می نماید.
در ترسیم پلان معماری، استانداردهای لازم باید رعایت شوند تا کوچکترین اشتباهی رخ ندهد. نکات بسیار ضروری در تهیه پلان معماری ساختمان به شرح زیر می باشند:
مقیاس ترسیم که میزان کوچک بودن ابعاد نسبت به اندازه واقعی آنها را نشان می دهد باید تعیین گردد.
رعایت تمام جهات جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق، غرب) در پلان الزامی است. اصولاً بالای صفحه ای که پلان در آن ترسیم می شود رو به شمال قرار می گیرد.
نام بخش های مختلف پلان آپارتمان باید با نام انگلیسی مشخص شوند.
مهندس معمار باید تمام طرح های اولیه نظیر سایت پلان، انواع پلان ها، مقاطع و نمادها را در پلان ترسیم نماید.
در ترسیم دیوارها باید به ضخامت، باربر نبودن آن ها و همچنین عریض تر بودن دیوارهای خارجی توجه شود.
در طراحی پلان اندازه و موقعیت درب و پنجره ها باید تعیین گردد.
در پلان باید پله ها و جدا کننده ها مشخص شوند.
یکی از اصول طراحی پلان در معماری الگوی سازماندهی مرکزی است که در آن نقشه مورد نظر شامل یک ترکیب بندی متمرکز و متحد است که تعدادی فضای فرعی در اطراف و داخل فضای متمرکز وجود دارد , وجود فضای متمرکز و متحد اصلی در الگوی سازماندهی مرکزی باعث نظم بخشیدن به نقشه می‌شود و فضا های فرعی همچون اتاق ها می‌توانند بسته به اندازه و نوع فرم و سایر موارد متفاوت باشند . متفاوت بودن فضا های فرعی این امکان را میدهد تا تمامی مجموعه را در قالب فضای اصلی و برابر با مساحت زمین سازنده طراحی کرد.
پلان معماری (Architectural plan ) : برش افقی فرضی واحد ساختمانی در ارتفاع یک سوم یا صد و بیست سانتی متر از سطح به طوری که تمام جزییات را بتوان مشاهده کرد. پلان معماری نقشه ای است که مهندس معمار آن را طراحی کرده و بنا به نوع آن ، شامل اطلاعاتی چون طرح بنا ، مشخصات و داده های فنی ، جزئیات و…. می شود.
انواع پلان های طراحی گروه فنی مهندسی کهن
۱ – پلان مسکونی
۲ – پلان تجاری
۳ – پلان ویلایی
۴ – پلان تفریحی و توریستی
پلان مسکونی : به پلانی می گویند که در یک نقطه ایده آل با توجه به سایت پلان واقع شود.این نوع پلان قالبا برای اسکان دائمی افراد طراحی می شود از این رو شرکت کهن تمام موارد را در روند طراحی مد نظر قرار داده تا پاسخگو به کلیه نیازهای ساکنین باشد.
پلان تجاری: این نوع پلان متعلق به جایی است که ساز و کار کسب و کار و تجارت دارد ، کارفرما ممکن است اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند.
پلان ویلایی: این پلان خود به دو دسته تقسیم می‌شود.
الف) پلان ساختمان ویلایی که ساز و کار مسکونی داشته یعنی پلان ویلایی مسکونی که افراد اسکان دائمی در آن دارند .
ب) پلان ویلایی تفریحی که معمولا سکونت دائمی ندارند ، از این رو خلق اثر و فرم طراحی در این نوع پلان‌ها متفاوت تر از مابقی می باشد .
پلان تفریحی و توریستی: به پلانی میگویند که دارای سایت چند هکتاری و یا سایتی با متراژ چند هزار متری می باشد ، این نوع پلان کاملا متفاوت و خاص بوده که معمولا متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی سرمایه‌گذار می باشد. روند طراحی فضا و شکل گیری فرم و خلق فضا و مکانی متفاوت بسیار مهم است.
پلان معماری تصویری از یک برش افقی فرضی که از دو سوم ارتفاع هر طبقه از ساختمان می گذرد ارائه می دهد. این پلان امکان رویت بخش های مختلف ساختمان را از بالا فراهم می کند. انواع پلان معماری به شرح زیر می باشند:
سایت پلان (پلان موقعیت)
در این پلان، ابعاد و خطوط تراز زمینی که قرار است بنا در آن ساخته شود و همچنین موقعیت بنا از نظر مکانی مشخص می گردد.
پلان طبقات
این پلان فضاهای مختلف ساختمان از قبیل اتاق ها، آشپزخانه، حمام و … را با اندازه های آن ها در هر طبقه نشان می دهد.
پلان مبلمان
در پلان مبلمان، محل قرارگیری اسباب و اثاثیه در فضاهای مختلف مشخص می شود.
پلان بام (شیب بندی)
در این پلان با دید افقی به سازه مورد نظر نگاه می شود و خط شیب بام به طرف آبرو، خرپشته، دیوارهای خارجی و قسمت های نورگیر بالا آمده از بام و … نشان داده می شوند.
انواع پلان سازه
هنگامی که پلان معماری در فاز یک طراحی شد، اکنون پلان سازه در فاز دو ترسیم می گردد. در پلان سازه جزئیات مربوط به اجرای سازه به مهندسین نمایش داده می شود و با توجه به آن نظارت بر ساخت صورت می گیرد. از جمله پلان های سازه ای می توان به موارد زیر اشاره نمود:
پلان فونداسیون
در این پلان موقعیت پی ها در زمین، ابعاد، تعداد و نوع آن ها تعیین می گردد.
پلان تیرریزی
در پلان تیرریزی ابعاد تیرها، محل قرارگیری و نحوه اجرای آن ها در سقف هر طبقه نشان داده می شود. هر طبقه از ساختمان با توجه به شکل سقف خود می تواند یک پلان تیرریزی مجزا داشته باشد.
پلان آکس بندی و ستون گذاری
در این پلان ابعاد و مکان قرارگیری ستون ها و محورهای آن ها مشخص می گردد. در ترسیم این پلان تمام جزئیات مربوط به ستون ها و موقعیت نبشی ها باید تعیین شوند تا بتوان مقاطع ستون ها و نمادها را نیز رسم کرد.
برای طراحی مطلوب ، قبل از هر چیزی باید بدانیم که نیازهای ساختمانی که قرار است طراحی کنیم چیست . قطعا طراحی هر ساختمان با ساختمان دیگر متفاوت است .
جانمایی باکس پله و آسانسور : اولین و مهم ترین گامی که باید در طراحی پلان در مورد آن فکر و آن را در پلان جانمایی کرد، محل باکس پله و آسانسور می باشد. در جانمایی محل باکس پله و آسانسور در پلان باید به عواملی مانند: شکل و عرض و طول و در کل ابعاد زمین، تعداد واحد در هر طبقه و تعداد پارکینگ و انباری و تاسیسات مورد نیاز در همکف و یا زیرزمین در صورت وجود توجه داشت.
ورودی واحد ساختمان : ورودی فضایی است که قسمت خارج منزل را از فضای داخل آن جدا می سازد. ورودی خانه مسئولیت مهم و سرنوشت سازی را برای یک طرح خوب ایجاد می‌کند ابعاد ورودی باید متناسب با سطح خانه و افراد ساکن آن طرح شود و تمام دسترسی ها از این نقطه شروع شده و باید افراد را به شکل منطقی به سمت فضای مختلف هدایت کرد پس وظیفه ورودی ، دعوت ، توزیع ، هدایت میباشد.
جانمایی آشپزخانه و ورودی ساختمان: تصمیم‌گیری در مورد بهترین موقعیت جا نمایی آشپزخونه در پلان یکی از مهم ترین نکاتی است که تا حد زیادی می تواند روی کیفیت طراحی تاثیر گذار باشد. بهتر است آشپزخانه در موقعیتی جانمایی شود که دارای نور و تهویه مستقیم باشد و ترجیحا امکان دسترسی مستقیم به تراس آشپزخانه امکان پذیر باشد. ورودی آشپزخانه باید نزدیک به ورودی اصلی ساختمان باشد و بطور مستقیم با فضای نشیمن ، ناهار خوری و پذیرایی در ارتباط باشد. تجهیزات آشپزخانه طوری طراحی شود که محل میزکار ، عناصر سینک و گاز از تمام قسمت های پذیرایی قابل رویت نباشد.
جانمایی فضاهای خصوصی و عمومی در پلان : جانمایی فضاهای خصوصی در پلان موضوع بسیار مهم و حیاتی محسوب می‌شود بطوری که فضای خصوصی حتما باید جدای از فضای عمومی باشد و دسترسی از فضای عمومی به فضای خصوصی قالبا توسط کریدور و راهروها امکان پذیر باشد تا بطور مستقیم قابل رویت نباشد معمولا ارتباطات بین این دو فضا با واسطه می باشد.
جانمایی اتاق‌خواب ها و حمام نسبت به یکدیگر: در طراحی اتاق‌خواب ها در پلان یکی از اتاق‌خواب ها بزرگتر در نظر گرفته شود مناسب تر است که به این اتاق‌خواب، اتاق‌خواب‌والدین میگویند و قالبا مساحت آن از ۱۵ مترمربع کمتر نیست و البته دارای امکاناتی همچون (اتاق تعویض لباس، سرویس حمام، تراس) باشد ، معمولا برای اتاق‌خواب‌ها باید یک فیلتر ورودی در نظر گرفت و درب اتاق‌خواب بگونه‌ای باز شود که از قسمت مختلف منزل داخل اتاق قابل رویت نباشد. حتی‌المقدور اتاق‌خواب والدین از اتاق‌خواب فرزندان فاصله داشته باشد و حتما همه اتاق‌خواب‌ها دارای کمد با عمق ۶۰ سانتی متر باشد بهترین جانمایی حمام در نزدیک اتاق‌خواب‌ها است در مورد درب حمام هم نکته درب اتاق‌خواب‌ها صدق می‌کند. و در آخر اتاق‌خواب‌ها دارای تراس هم باشد بسیار ایده آل است.
مبلمان کردن پلان : مبلمان کردن پلان باعث می شود تا افراد درک درست از فضاهای داخلی و ارتباط آنها داشته باشند. به ما کمک می‌کند تا بهتر بتوانیم منظور طرح را به کارفرما انتقال دهیم . منظور از مبلمان فضا به حداکثر رساندن کارایی فضاهای داخلی میباشد و البته در این مرحله به جانمایی درست پنجره و منابع نورگیر و چشم انداز هم می‌توان فکر کرد.
کشیدن فضاهای تکرار شونده در طراحی نقشه معماری در یک توالی خطی را الگوی سازماندهی خطی پلان معماری می نامند , هر الگوی خطی دارای فضاهایی است که می‌تواند بصورت مستقیم و یا یک فضای خطی جداگانه به هم متصل شوند. فضاهای تکرار شونده رد الگوی سازماندهی خطی نیز همچون الگوی سازماندهی مرکزی می‌توانند از لحاظ اندازه و فرم و نوع و … مشابه و یا متفاوت باشند . در الگوی سازماندهی خطی نقشه بنا به نوع طراحی سازه می‌تواند بصورت منحنی و یا یک خط راست و یا افقی شکسته باشد.
در الگوی سازماندهی شعاعی در طراحی نقشه معماری به این صورت است که ساختار های خطی بصورت شعاعی حول فضای اصلی و متمرکز کشیده میشوند , سازماندهی شعاعی برابر است با مجموعه عناصر الگوی خطی و الگوی مرکزی که در هم ترکیب شده اند و بصورت شعاعی در می آیند . در الگوی سازماندهی مرکزی درونگرا بوده و تمرکز فقط بر روی فضای اصلی است اما در الگوی شعاعی یک پلان برونگرا بوده و به سمت بیرون گسترش داده می‌شود که بنا به خواست طراح و سازنده طراح و طرح مورد نظر ممکن است میزان گسترش و بزرگی و کوچکی بازو های به بیرون کشیده شده از لحاظ اندازه و بزرگی و … متفاوت و یا متشابه باشند.
در الگوی سازماندهی مجموعه ای فضا هایی که به علت مجاورت فیزیکی و داشتن رابطه در یک مجموعه قرار می‌گیرند این الگو را تشکیل می‌دهند، در الگوی مجموعه‌ای نیز همچون سایر الگو ها می‌توان از فضا های متفاوت و یا یکسان استفاده کرد به شرطی که این فضا های متفاوت و یا مشابه با نظم و تقارن خاصی در این مجموعه قرار بگیرند و موجب بروز بی نظمی نشوند .
قالب این نوع الگو را به راحتی می‌توان تغییر و توسعه داد بطوریکه به هم ریختگی در آن ایجاد نشود .
در الگوی سازماندهی شبکه ای فضا ها و فرم ها با استفاده از موقعیت فضایی و شرایطی که دارند بصورت سه بعدی در یک محدوده و یا فضای سه‌بعدی تنظیم میشوند . قدرت سازماندهی این پلان‌ها ناشی از الگوی پیوسته و منظمی است که در آن بکار رفته است . در این الگو شبکه‌ای از خطوط عمودی و افقی طرح اصلی و نظم در آن را بوجود می آورند و در صورت انجام کارهایی از قبیل برش دادن و اضافه کردن و یا لایه لایه کردن نیز باز هم نظم در این الگو حفظ می‌شود .
