پرورش ماهی به صورت مصنوعی در کشور چین آغاز شد وسابقه پرورش در این کشور به بیش از 3هزار سال قبل در منطقه (ین دیناستی) مربوط می‌شود (1137 تا 1400 سال قبل از میلاد) و حدود 460سال قبل از میلاد در منطقه (وارینگ کینگ دام) پرورش ماهی تا حد خوبی توسعه یافته بود. فان لی اولین فردی بود که اصول پرورش ماهیان آب شیرین را تدوین کرد.
با وجود سابقه طولانی پرورش ماهی در استخر، سابقه تکثیر مصنوعی ماهیان کوتاه است. اولین گام در لقاح مصنوعی به وسیله دانشمند آلمانی لدویک یا وبی (۱۷۱۱-۱۷۸۴) برداشته شد.
او از ماهی ماده ونرقزل‌آلای آماده بصورت جداگانه تخم واسپرم به دست آورد وآنها را با هم مخلوط کرد که این اولین لقاح مصنوعی تخم ماهی بود.
در مورد ماهیان پرورشی گرمابی در سال ۱۹۳۰ مولدین آماده از محل‌های تخم ریزی طبیعی صید ولقاح مصنوعی داده شدند. ولی القاء تخم ریزی به مولدین با روش تزریق، در سال ۱۹۳۴ به وسیله زیست شناسان برزیلی آغاز شد وبعد در آسیا واروپا وآمریکای شمالی توسعه یافت.
در سال ۱۹۵۸ مولدین کپور نقره‌ای وسرگنده پرورش یافته در استخرهای خاکی با تزریق عصاره غده هیپوفیز ماهی کپور معولی به صورت مصنوعی تکثیر شدند ودر حال حاضر مولدین ماهیان مختلف با استفاده از هورمون‌های مصنوعی وغده هیپوفیزماهیان در سطح وسیع مورد تکثیر مصنوعی قرار می‌گیرند.
با توجه به قدمت پرورش ماهی در دنیا، این فعالیت در ایران با تکثیر تاسماهیان در سال ۱۳۰۱ وپرورش ماهی قزل‌آلای رنگین کمان از سال ۱۳۳۸ آغاز شده است. رشد اقتصادی و صنعتی وهمچنین لزوم تغذیه جمعیت رو به افزایش وکیفیت برتر پروتئین آبزیان در مقایسه با سایر گوشت‌ها ، موجب افزایش توجه به آبزیان وصید در دریاها ومنابع آبی شد ودر نتیجه کاهش ذخایر آبها را به دنبال داشت. بنابراین برای دستیابی به برابری تولید باتقاضا وبهره برداری مناسب از ذخایر چاره‌ای جز روی آوردن به پرورش آبزیان در محیط‌های قابل کنترل وهمچنین تکثیر انواع ماهیان به منظور رهاسازی وبازسازی ذخایر نبود. بدین منظور شرکت سهامی شیلات ایران اقدام به احداث اولین ایستگاه بررسی تکثیر و پرورش کپور ماهیان پل آستانه در سال ۱۳۴۷-۱۳۴۸ کرد. پس از آن نیز مجتمع تکثیر و پرورش تاسماهیان سد سنگررشت در سال ۱۳۵۰ به بهره برداری رسید. سپس با توجه به استعداد مناطق مختلف گسترش یافت به طوری که در حال حاضر علاوه بر مراکز زیاد متعلق به شرکت سهامی شیلات ایران هزاران مزرعه پرورش ماهی در سطح کشور فعال است.
ماهیان پرورشی باید سریع الرشد بوده ودر دوران پرورش به وزن متعارف مورد انتظار برسند.
متناسب با ذائقه مردم منطقه بوده و بازار پسند باشند. علاوه بر مصرف غذای طبیعی از اقلام غذایی ارزان قیمت ومصنوعی نیز تغذیه کنند.
نسبت به شرایط نامناسب رژیم فیزیک و شیمیایی آب وتغییرات حاصله از آن مقاوم بوده و سازگاری نشان دهد.
در مقابل تورکشی و دستکاری و بیماری‌ها مقاوم باشد.
زندگی در شرایط متراکم وفوق متراکم را به خوبی بتوانند تحمل نمایند.
امکان تکثیر انبوه آنها وجود داشته باشد.
امکان تهیه غذا ودیگر احتیاجات پرورش در منطقه وجود داشته باشد.
پرورش آبزیان به عملیاتی که منجر به رشد آبزیان می گردد اتلاق می‌شود. این فعالیت عبارتست از ایجاد محیط مناسب و شرایط لازم برای تولید مثل آبزیان در محیطی از استخرها و کانالهای آبرسان خروجی و ورودی – زهکشی و تأسیسات آبزی پرورشی که برای پرورش ماهی بوجود آمده است. آبزیان به موجودات گیاهی و جانوری که در آب زیست می نمایند گفته می‌شود و در اینجا منظور از آبزیان ماهیان می باشند که در آبهای دریایی ، رودخانه ، آبگیرهای طبیعی ومصنوعی زندگی می کنند منابع آبی عمدتاً شامل دریاچه ، تالاب ، دریاچه پشت سد خاکی ، دریاچه پشت سد بتونی ، زهکشی و رودخانه‌ها می باشد.
کلیه ماهیانی که در آبهای بالای ۱۴ درجه سانتیگراد رشد و نمو می نمایند و درمحیط‌های مصنوعی:
(آب‌بندان- سدهای ساخته شده استخر و مزرعه…) به منظور تولید گوشت پرورش داده می‌شوند ماهیان گرمابی نامیده می‌شوند . ( مانند ماهی کپور معمولی ،فیتوفاگ ، ماهی آمور و ماهی سرگنده ) کلیه ماهیانی که در آبهای بالای ۶ درجه سانتیگراد الی ۱۹ درجه سانتیگراد رشد و نمو می نمایند و در محیط‌های مصنوعی پرورش می یابند به عنوان ماهیان سردآبی تعریف می‌شوند از جمله این ماهیان ماهی قزل‌آلای رنگین کمان را می توان نام برد جامعه آبزی پروری استان خراسان شامل کل صیادان و بهره برداران از منابع آبهای طبیعی و نیمه طبیعی پرورش دهندگان ماهیان گرمابی وسردآبی می باشند .
ماهیان پرورشی از نظر دمای مورد نیاز جهت پرورش در ایران به دو گروه عمده گرمابی و سردابی تقسیم می‌شود.
این گروه از ماهیان بطور عمده از چهارگونه تشکیل شده که هر گونه دارای رژیم غذایی خاص می باشد. این گروه از ماهیان بیشترین استعداد رشد را در دمای ۲۲ تا ۳۰ درجه سانتی گراد دارند و بصورت توام و معمولا استخرهای خاکی با وسعت بیش از نیم تا یک هکتار پرورش می یابند . زمان مناسب برای پرورش این نوع ماهیان نیمه اول سال می باشد.
مشخصات ظاهری : بدن فشرده ، پشت کمانی شکل ، باله پشتی بلند ، فلس‌ها درشت در قسمت پشت خاکستری تیره یا قهوه ای متمایل به زرد ، جوانب زرد طلایی می باشد . بخش پایینی باله دمی قرمز رنگ می باشد .
عادات غذایی : همه چیز خوار است و عمدتاً از لارو حشرات ، تغذیه می‌کند . غذای دستی این ماهی بیشتر شامل سبوس، غلات و انواع کنجاله‌ها می باشد . به طور کلی این ماهی کفزی خوار است .
پرورش : میزان کشت آن در استخرهای پرورش ماهی ۲۰-۱۵ درصد کل ماهیان است . و طی یک دوره ۶ ماهه می تواند به وزن ۵/۱ تا ۲ کیلوگرم برسد .
مشخصات ظاهری : شکل بدن تقریباً دوکی شکل ، فلس‌ها درشت ، رنگ بدن پشت خاکستری ، شکم خاکستری روشن می باشد .
عادات غذایی : در مراحل لاروی از پلانکتونهای جانوری و به مرور با افزایش وزن از گیاهان آبزی نرم و سپس از همه نوع گیاه آبزی ، جلبک‌های ریسه ای و گیاهان عالی تغذیه می‌کند .
پرورش : میزان کشت آن در استخرهای پرورشی ۵-۱۰ درصد از جمعیت کل ماهیان می باشد .
مشخصات ظاهری : فلس‌ها کوچک ، بدن فشرده ، رنگ بدن سفید نقره ای می باشد .
عادات غذایی : بطور کلی از پلانکتونهای گیاهی تغذیه می‌کند و جزء فیلتر کنندگان می باشد .
پرورش : میزان کشت در استخرهای پرورشی ماهیان گرمابی ۶۰-۷۰ درصد می باشد .
مشخصات ظاهری : سربسیار بزرگ ، بدن از طرفین فشرده ، در پشت و قسمت فوقانی سیاه و روشن طرفین و سطح شکمی سفید نقره ای می باشد .
عادات غذایی : بچه ماهی از زئوپلانکتون‌ها و به مرور از پلانکتونهای جانوری و پلانکتون‌ها گیاهی بزرگ تغذیه می‌نماید . همچنین قابلیت استفاده از بقایای گیاهی پوسیده را دارد .
پرورش : میزان کشت آن در استخرهای ماهیان گرمابی ۷-۳ درصد می باشد .
این ماهیان را می‌توان در محدوده حرارتی ۱۰-۱۸ درجه سانتیگراد پرورش داد. استخرهای بتنی برای پرورش آنها مناسب تر است ، و برای تولید یک تن نیاز به ۱۰ لیتر در ثانیه آب با دمای ۱۰-۱۸ درجه سانتی گراد می‌باشد. گونه پرورشی رایج در ایران قزل‌آلای رنگین کمان است که مشخصات آن به شرح ذیل می باشد:
مشخصات ظاهری : بدن پوشیده از فلس‌های ریز ، وجود یک نوار پهن به صورت رنگین کمان در دو طرف بدن ، وجود باله چربی ، خالهای تیره رنگ روی باله دمی .
عادات غذایی : در محیط‌های طبیعی از لارو حشرات و شکارسایر موجودات آبزی استفاده می‌کند و در استخرهای پرورشی بطور کلی جهت تغذیه آن از غذای کنسانتره استفاده می‌شود .
