آیا تاکنون برایتان پیش آمده است که هنگام خرید کیف پول چرمی اصل و مرغوب یا پوشیدن پالتویی بی‌نظیر از چرم طبیعی گاو یا استفاده از انواع کیف‌های زنانه و مردانه چرمی و حتی انواع کمربند به این فکر کرده باشید که فرآیند و مراحل تولید چرم چیست؟ این محصول بی‌نظیر، بی‌رقیب و اصیل که رد پای حضور تاریخی آن را می‌توان روی نقاشی‌های دیواری مصر باستان دید چطور تولید می‌شود؟ آیا برایتان جالب است بدانید که طرز تهیه چرم طبیعی چگونه است؟ چطور پوست حیواناتی مانند گاو، بز، گوسفند یا شترمرغ به چرمی تبدیل می‌شود که می‌توان آن را پوشید، به‌عنوان تزئینات یا روکش اتومبیل‌های لوکس استفاده کرد یا در صنایع کشتیرانی و هواپیمایی از آن بهره برد؟
حالا اگر واقعاً دوست دارید با نحوه تولید چرم طبیعی آشنا شوید در ادامه این مقاله با ما همراه باشید. ما به شما در خصوص تاریخچه چرم، فرآیند تولید چرم طبیعی، مراحل رنگ آمیزی چرم و به طور کلی هر مطلب جذابی که در حوزه چرم‌سازی است، اطلاعات مفیدی ارائه خواهیم داد.
چرم یکی از محصولات جانبی، مهم و ارزشمند در صنعت گوشت است. تولید انواع چرم طبیعی از پوست گاو، گوسفند، بز یا شترمرغ باعث شد که پوست‌هایی که پس از کشتار از بقایای حیوانات به جا می‌ماند به یک محصول بسیار مفید و بادوام تبدیل شوند.
فرآیند تولید چرم از پوست حیوانات پروسه‌ای طولانی، پیچیده و بسیار تخصصی است. اغلب کارخانه‌های دباغی چرم طبیعی در جهان متعلق به کسانی است که هنر چرم‌سازی را از پدران یا اجداد خویش آموخته‌اند. یعنی دانش تبدیل کردن پوست به چرم سینه به سینه به آنها منتقل شده است.
گرچه چندین دهه است که با ورود ماشین‌آلات صنعتی به هر کارخانه چرم سازی، تولید چرم طبیعی کمی ساده‌تر از قبل شده اما واقعیت آن است که این کار هنوز به شدت پیچیده و طولانی است و هفته‌ها طول می‌کشد که یک تکه پوست به چرمی تبدیل شود که بتوان آن را در صنایعی مانند پوشاک مورد استفاده قرار داد. در این قسمت سعی کردیم پاسخ کاملی به سوال چرم چیست و چرم از چی درست میشه بدهیم. در ادامه مقاله همراه ما باشید.
چرم یکی از اولین تولیدات انسان بوده است. به این ترتیب صنعت دباغی صنعتی ارزشمند و کهن است که اجداد ما برای محافظت از تن و بدن خود آن را ابداع کرده و رشد داده‌اند.
نقاشی‌های دیواری و مصنوعات یافت شده در مقبره‌های مصر باستان با قدمت ۵ هزار سال قبل از میلاد مسیح نشان می‌دهد که در آن زمان از چرم طبیعی برای ساختن صندل، لباس، دستکش، مشک آب و حتی پیچیدن مردگان استفاده می‌شده است. به همین دلیل به جرئت می‌توان گفت که انسان قرن‌هاست که چرم و کاربردهای مختلف آن را می‌شناسد.
اگر به این موضوع علاقه دارید پیشنهاد می‌کنیم مقاله تارخچه چرم در ایران و جهان را مطالعه بفرمایید.
تولید چرم از پوست گاو در میان رومیان نیز رواج بسیاری داشته است. آنها از چرم برای ساختن کفش، لباس و تجهیزات نظامی از جمله سپر و زین اسب استفاده می‌کرده‌اند.
یافته‌های باستان شناسان نیز ثابت می‌کند که انسان همیشه از چرم برای ساختن ابزار، پوشیدنی‌ها، صندلی و پوشش‌های تخت روان بهره برده است.
صنعتی شدن جهان در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی سبب شد که مصارف چرم خام نیز گسترش پیدا کند. اختراع خودرو نیز روی پیشرفت صنعت دباغی تأثیر شگرفی داشته است. چرا که تقاضا برای تولید چرمهای رنگی، نرم و سبک به‌منظور استفاده تزئینی به عنوان روکش اتومبیل‌های لوکس در این دوره به‌تدریج شکل گرفت. به همین دلیل اغلب کارخانه‌های قدیمی دباغی در جهان فارغ از قیمت دستگاه تولید چرم طبیعی، اقدام به خرید این دستگاه‌ها کردند تا بتوانند میزان تولید خود را افزایش داده و انواع چرم‌ها با کاربردهای مختلف را تولید کنند. البته در این زمان انواع چرمهای صنعتی سوگو و غیره نیز روانه بازار شدند.
اکنون بد نیست به پرسش ابتدایی این مقاله باز گردیم تا بدانیم چرم از چه چیزی تهیه می‌شود و چگونه چرم تولید می‌شود؟ چرا که بی تردید آشنایی با مراحل تولید چرم که بسیار ظریف، پیچیده و طاقت فرساست ارزش این محصول را در نظر ما چندین برابر خواهد کرد.
یک تکه پوست برای این‌که در کارخانه چرم سازی تبدیل به چرم قابل استفاده‌ای شود مراحل ساخت چرم را که مراحل طولانی و پیچیده‌ای است را از سر می‌گذراند. همچنین به دلیل آن که چرم از پوست حیوانات مختلفی ساخته می‌شود، در فرآیند تولید چرمهای مختلف تفاوت‌هایی وجود دارد. به طور مثال شاید تولید چرم از پوست شتر مرغ کمی ساده‌تر از ساختن چرم از پوست گاو باشد.
اما تقریباً هر پوستی برای تبدیل شدن به چرم این مراحل را از سر می‌گذراند:
نخستین مرحله برای تبدیل شدن یک پوست به چرم این است که پوست‌های به جا مانده در کشتارگاه‌ها به شکل دقیقی بررسی شوند تا از میان آنها پوست‌هایی انتخاب شود که در اثر مشکلاتی نظیر گزش حیوانات یا ضربه‌های شدید دچار آسیب‌دیدگی نشده باشند.پوستی که به هر دلیل سوراخ شده باشد برای تبدیل شدن به چرم مناسب نیست.
سلامت پوست‌های انتخابی باید تا رسیدن به کارخانه چرم‌سازی حفظ شود. به همین دلیل در پروسه انتقال پوست به کارخانه تولید چرم طبیعی یا آنها را نمک سود می‌کنند یا پوست‌ها را در یخچال‌های مخصوصی نگهداری می‌کنند.
به محض رسیدن پوست‌های سالم به کارخانه تولید چرم طبیعی، مرحله تمیز کردن پوست‌ها آغاز می‌شود. در این مرحله باید هرگونه گوشت باقی مانده به پوست، مو، پشم، خاک یا نمک نگه‌دارنده با دقت از روی پوست پاک شود.
پوست گاو پس از تمیز شدن بسیار ضخیم است. به همین دلیل باید با دقت چند لایه از روی آن برش داده شود. هرکدام از این لایه‌ها برای تولید نوع خاصی از چرم مورد استفاده قرار می‌گیرند. به طور مثال پوست‌های پرزدار نزدیک به سطح برای تولید چرم نوبوک مورد استفاده قرار می‌گیرند و لایه‌های پایین‌تر برای تولید جیر کنار گذاشته می‌شوند.برش زدن و تراش دادن چرم باعث می‌شود ضخامت چرم برای تولید محصول نهایی تنظیم شود. چرا که هر محصول چرمی نیازمند ضخامت خاصی است. به‌عنوان مثال چکمه‌ها یا زین‌های اسب سواری از چرمهای ضخیم و کمی خشن تولید می‌شوند درحالی‌که برای تولید کیف چرمی، پالتو یا کمربند ضخامت کمتری از چرم مورد نیاز است.
پوست حیوانات یک ساختار پروتئینی دارد. در فرآیند دباغی ساختار پروتئینی پوست روی آن تثبیت می‌شود. تثبیت کردن این ساختار پروتئینی روی پوست باعث می‌شود چرم دوام بیشتری داشته باشد. همچنین زمانی که چرم در معرض مواد شیمیایی یا رطوبت مدام قرار می‌گیرد کمتر تجزیه شده و آسیب جدی نبیند.
پروسه دباغی چرم طبیعی در مراحل تولید چرم فرآیندی پیچیده است. در این مرحله تکه‌های پوست به تدریج و با زحمت زیاد تبدیل به چرم می‌شوند. نکته جالب توجه در خصوص دباغی چرم آن است که این مرحله مهم در فرآیند تولید چرم طبیعی در طول سالیان تغییر چندانی نداشته است. گرچه دستگاه‌های مدرن به کمک آن آمده‌اند اما هنوز هم تجربه حرف اول را در آن می‌زند.
دباغی اولیه با حفظ و متوقف کردن تجزیه پوست، پوست را به چرم خام تبدیل می‌کند. در این مرحله پوست به همراه نمک‌های مخصوصی موسوم به نمک‌های کروم (که جزو مواد چرم سازی است) یا نوع خاصی از یک ماده گیاهی در یک دستگاه خاص قرار داده شده و تا حداقل ۸ ساعت می‌چرخد.
نمک مخصوص، ماده گیاهی خاص و چرخش طولانی، پوست را کوبیده و آن را نرم می‌کنند. پس از آن روغن‌های طبیعی مخصوص و چربی گاو به چرم اضافه می‌شود تا به آن قدرت و در عین حال لطافت بدهند. پس از دباغی، پوست‌ها در دستگاه خاصی قرار می‌گیرند تا رطوبت اضافی موجود در آنها توسط فشاری که غلتکی مخصوص به پوست‌ها وارد می‌کند از بین برود.
بعد از آن که پوست‌ها به تدریج خشک شد، آن را باتوجه‌به ویژگی‌هایی نظیر اشکالات ایجاد شده روی پوست به واسطه گزش سطحی حشرات دسته‌بندی می‌کنند. در این دسته بندی چرمهای آنیلین و نوبوک در بالاترین سطح قرار دارند. درحالی‌که چرم روکش‌دار یا برجسته ممکن است کیفیت کمتری داشته باشند.
پس از دسته‌بندی پوست‌ها بر اساس کیفیت، آنها را در یک پلاستیک مخصوص می‌پیچند تا به طور کامل خشک شوند.
پوست‌ها در این مرحله دارای لبه‌های نامنظمی هستند که باید تراشیده و یکدست شوند. پوست‌های یکدست شده با ضخامت یکنواخت و مشخص برای استفاده در تولید محصول نهایی دسته‌بندی می‌شوند. کناره‌های بریده شده چرم برای استفاده در تولید تسمه و سایر محصولات فرستاده می‌شوند.
در این مرحله اصلاح مجدد روی چرم‌ها انجام می‌شود تا مشخصات فیزیکی آنها متناسب با کاربرد نهایی‌شان اصلاح شود.
چرم با نمک‌های کروم که یکی از مواد شیمیایی چرم سازی است، مواد گیاهی یا ترکیبی از این دو ترکیب می‌شود تا به یک بافت یکدست برسد. سپس پوست‌ها برای بار دوم در دستگاه رطوبت‌گیر قرار می‌گیرند تا خیسی باقی مانده در آنها از بین برود.
در مرحله بعد پوست‌ها در خلأ خشک می‌شوند. البته شاید یک کارخانه تولید چرم طبیعی ترجیح دهد که این کار را در هوای باز یا اتاق گرم انجام دهد.
برای خشک شدن در خلأ، پوست‌ها روی یک سطح صاف و با درجه حرارت کنترل شده قرار می‌گیرند. خشک کردن چرم در خلأ باعث می‌شود چیزی در حدود ۵ درصد از حجم آن کاهش پیدا کند. اما درصورتی‌که چرم‌ها در هوای آزاد خشک شوند، از روی چیزی شبیه طناب آویزان می‌شوند که در اثر مجاورت با باد و نور خورشید به طور طبیعی خشک می‌شوند که در این صورت حجم اولیه آنها تغییر خاصی نخواهد داشت.
پس از این مرحله چرم‌ها برای رنگرزی آماده می‌شوند. برای این منظور چرم‌ها به شیوه خاصی ماساژ داده می‌شوند تا نرم شوند. سپس کار لکه‌گیری روی چرم آغاز می‌شود. پس از لکه‌گیری پوست، روی آن ماده سفید کننده خاصی ریخته می‌شود که پایه مناسبی برای رنگرزی چرم ایجاد کرده و وضوح و یکنواختی خوبی برای پذیرش رنگ نهایی روی آن فراهم می‌کند. پس از این نوبت مرحله رنگ آمیزی چرم است.
در این مرحله به چرم رنگ بخشیده می‌شود. به دلیل مصرف روز افزون چرم در انواع پوشیدنی‌ها و سایر صنایع، اکنون هر کارخانه چرم‌سازی مجهز به انواع رنگ در طیف‌های گوناگون برای رنگ کردن چرم خام است.
مرحله رنگرزی چرم نیز بسیار طولانی است. پوست‌ها در سطل‌های بزرگ رنگ قرار داده می‌شوند و پس از حداقل ۸ ساعت که در آن ماندند به طور کامل بررسی می‌شوند تا صد در صد از رنگ اشباع شده باشند.
شرط کامل رنگ گرفتن چرم این است که هیچ رنگی در سطل باقی نمانده باشد و آب باقی مانده در سطل کاملاً شفاف باشد.
پس از این مرحله پوست یا همان چرمهای رنگ گرفته دوباره در هوا یا خلأ خشک می‌شوند. سپس به این پوست‌های خشک شده بخار زده می‌شود تا دوباره مرطوب شوند و قدرت شکل پذیری، انعطاف و برش داشته باشند و به این ترتیب رنگ‌های مختلف کیف چرم مردانه و زنانه به وجود می‌آید.
اغلب ما پس از شنیدن نام چرم، پوست دباغی شده یک گاو در ذهنمان تداعی می‌شود. در واقع تصور عموم مردم این است که فقط پوست این حیوان مناسب چرم‌سازی است. این در حالی است که چرم از پوست حیوانات مختلفی تهیه می‌شود. از جمله حیواناتی که از پوست آنها برای تهیه بهترین چرم طبیعی استفاده می‌شود می‌توان به گاو، گوسفند، گاومیش، شتر، بز، اسب، خوک، آهو، گوزن، کانگورو، مار، تمساح و حتی فیل اشاره کرد. البته در همه جای جهان بیشتر از پوست گاو، گوسفند و بز برای چرم‌سازی استفاده می‌شود. اما در سال‌های اخیر چرم شترمرغ نیز به جرگه چرمهای پرمصرف و ارزان قیمت پیوسته است که به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد در صنایع پوشاک استقبال ویژه‌ای از آن شده است.
در میان انواع چرم طبیعی که از پوست پستانداران تهیه می‌شود چرم گوزن سخت‌ترین نوع چرم است. این چرم علاوه بر این‌که بسیار با دوام است، نرم و سبک بوده و خاصیت بسیار عجیبی از نظر کشسانی بودن دارد. به همین دلایل است که چرم گوزن یکی از گران قیمت‌ترین انواع چرم در جهان است. از این نوع چرم برای تهیه دستکش‌های خاص، لباس‌های لوکس یا بخشی از تزئینات لباس یا جواهرات استفاده می‌شود.
گراز پستاندار دیگری است که از پوست آن چرم تهیه می‌شود. در برخی از کشورها از پوست بوفالو نیز چرم ساخته می‌شود. چرم بوفالو از انواع چرم گاوی بسیار ضخیم‌تر است. البته چرم بوفالو کمی خشک و خشن است اما مقاومت بسیار بالایی دارد. به همین دلیل این چرم برای ساخت کفش‌های سوارکاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چرم بز نیز در جهان محبوبیت زیادی دارد. چون علاوه بر آن که بسیار انعطاف‌پذیر و بادوام است، قیمت مناسبی دارد و برای ساخت انواع پوشیدنی‌ها اعم از لباس و کفش چرمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاید بد نباشد کمی هم از ویژگی‌های چرم خزندگان بدانید. پوست تمساح، مار، لاک‌پشت و برخی از گونه‌های مارمولک نیز برای تولید چرم مورد استفاده قرار می‌گیرند. جذابیت چرم خزندگان به طرح‌های بسیار خاص و منحصر به فرد آن است. در واقع چرم خزندگان پر از الگوهای متمایز است.
وقتی عملیات دباغی و مراحل تولید چرم طبیعی روی چرم به پایان رسید، چرمهای ضخیم‌تر لایه لایه شده و برش می‌خورند. به همین دلیل یکی از اصلی‌ترین دسته‌بندی‌های چرم بر اساس لایه چرم و کیفیت این لایه‌ها است.
چرم فول گرین بهترین چرم طبیعی است و بالاترین درجه کیفیت را دارد. این چرم حاصل از بین بردن مو و سایر مواد اضافه از خارجی‌ترین لایه پوست حیوان است.
اغلب تکه چرمهای فول گرین هیچ‌گونه ردی از آسیب و خرابی ندارند به همین دلیل این نوع چرم برای تودوزی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
چرم فول گرین همان یکی از بهترین چرمهای طبیعی است که با گذر زمان ظاهر جذاب‌تری پیدا خواهد کرد. به طور کلی فول گرین در میان انواع چرم طبیعی گران قیمت‌ترین آن‌هاست.ا
یکی از بهترین چرمهای طبیعی، چرم تاپ گرین است.اگر پوست حیوان دچار اشکالات سطحی باشد به طوری که نتوان آن را به چرم فول گرین تبدیل کرد، می‌توان با کمی سنباده‌زنی و پرداخت کاری از آن یک چرم تاپ گرین ساخت.
در توضیح چیستی چرم تاپ گرین باید گفت این چرم همان چرم فول گرین است که فقط روی آن کمی کار شده است تا کیفیت بهتری داشته باشد. چرم تاپ گرین از پوست گاو و گاومیش تهیه می‌شود بعضی از کیف‌های مردانه چرم اصل موجود در بازار از این نوع چرم می‌باشند.
به چرمی، چرم اصل یا جنیون گفته می‌شود که از نظر کیفیت کمی پایین‌تر از چرم فول گرین باشد. البته یک فرد عادی هرگز قادر به تشخیص فرق‌های چرم فول گرین با چرم اصل یا جنیون نخواهد بود. شاید تنها فرق این دو نوع چرم با هم در این باشد که چرم اصل چندین سال پس از استفاده، جلا و جذابیت اولیه خود را از دست خواهد داد. در حالی که چرم فول گرین هرچقدر پیرتر که می‌شود، زیباتر می‌شود.
چرم اسپیلیت از یکی از لایه‌های میانی پوست تهیه می‌شود. این لایه ممکن است لایه میانی یا تحتانی اپیدرم باشد. به همین دلیل این نوع چرم بسیار شکننده و شاید کمی ضعیف باشد. ضمن آن که چرم اسپیلیت اغلب ترک‌های زیادی دارد. به همین دلیل است که از چرم اسپیلیت در تولید هر چیزی نمی‌توان استفاده کرد. البته دباغان برای بالا بردن کیفیت این نوع چرم کارهای بسیاری روی آن انجام می‌دهند که سبب افزایش دوام و کیفیت آن می‌شود. مزیت مهم چرم اسپیلیت در ارزان قیمت بودن آن است.
همان‌طور که از نام این نوع چرم پیداست، چرم باند شده در واقع چرمی است که از به هم چسباندن تکه‌های باقی مانده از چرمهای دیگر تهیه می‌شود. به چرم باند شده، چرم احیا شده نیز گفته می‌شود. برای تولید این نوع چرم تکه‌های به جا مانده از ضایعات سایر چرم‌ها که چندان قابل استفاده نیستند ابتدا به شکل خمیر در می‌آیند. سپس طی فرآیند خاصی به هم چسبانده می‌شوند تا یک تکه چرم از آن حاصل شود. چرم باند در واقع چرم است اما شاید به مرغوبیت چرم اصل و یک تکه نباشد. ضمن آن که این نوع چرم به مرور زمان دچار فرسایش می‌شود. به همین دلیل از چرم باند برای تولید لباس یا اکسسوری استفاده نمی‌شود.
از این نوع چرم برای تولید کیف پول‌های و همچنین مبلمان یا روکش اتومبیل‌های لوکس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
