آسفالت کلمهای فرانسوی است (Asphalt) و به ماده ترکیبی گفته شده که از مخلوطکردن شن، ماسه و قیر ساخته میشود. کاربرد اصلی آسفالت در ساخت جادهها و خیابانها است. آسفالت را با توجه به نحوه ترکیب و اختلاط، به سه دسته آسفالت گرم، آسفالت سرد و آسفالت حفاظتی تقسیم میکنند. در ادامه با مروری کوتاه در تاریخچه آسفالت، انواع مختلف آن وکاربردهای هر کدام را معرفی میکنیم.
همان طور که گفتیم آسفالت کلمهای فرانسوی بوده که علاوه بر بتن آسفالتی به معنای قیر نیز میباشد. البته در زبان فارسی منظور از آسفالت همان بتن آسفالتی است که به طور مختصر آسفالت گفته میشود.
مخلوط آسفالت از سالها پیش مورد استفاده قرار میگرفته و لازم به ذکر است که تاریخچه آسفالت و ساخت اولین جاده آسفالته به سالهای ۶۰۴ – ۶۲۵ قبل از میلاد بر میگردد. جان متکالف (John Metcalfe) اولین کسی بود که اجرای کامل آسفالت در جاده را انجام داد. تکامل و پیشرفت آسفالت همچنان ادامه داشت و در اوایل سال ۱۸۲۰، جادههای مدرن با یک لایه قیر توسط دو مهندس اسکاتلندی به نامهای جان لودون مک آدام و توماس تلفورد ابداع شد. در حقیقت این دو مهندس اسکاتلندی را میتوان مخترع آسفالت مدرن به صورت امروزی دانست. پس از سال ۱۹۰۰ و در قرن بیستم، توجه به کنترلهای آزمایشگاهی افزایش یافت و آزمونهای بیشتری بر روی آسفالت انجام شد؛ افزایش ترافیک در جادهها موجب شد تا به مقاومت بیشتری برای آسفالت نیاز شود و به دنبال راه کارهایی برای جلوگیری از ترک خوردن آن باشند.
اصلاح آسفالت با استفاده از ترکیبات گوگردی، یکی از بهترین روشهایی که برای افزایش مقاومت آسفالت، توسط سالها مطالعه به اثبات رسیده است. همچنین استفاده از مواد چسباننده قویتر مانند اصلاحکنندههای آسفالت و مواد سنتزی برای جلوگیری از ترک خوردن روسازی آسفالت نیز بسیار موثر است.
یکی از دلایل استفاده زیاد از آسفالت قابل بازیافت بودن آن به طور ۱۰۰% است که به عنوان بیشترین ماده ساخت و ساز بازیافت شده به حساب میآید.
آسفالت گرم، آسفالت سرد و آسفالت حفاظتی، سه دسته اصلی آسفالت بر اساس نحوه کاربرد و اختلاط است. هر کدام از این دستهها نیز شامل انواع مختلفی هستند که در ادامه به آنها میپردازیم.
به آسفالتهایی میگویند که قیر و مصالح سنگی به صورت گرماگرم مخلوط شده و همانطور گرماگرم بر روی جاده پخش و سپس متراکم میشوند. این آسفالت شامل قشرهای مختلف آسفالت توپکا (رویه)، بیندر (آستر)، اساس قیری (لایه ای از قیر که زیر آسفالت قرار میگیرد)، ماسه آسفالت و آسفالت متخلخل است که در روسازی راه استفاده میشوند.
از مخلوط کردن سنگدانهها با قیرهای محلول یا قیرآبهها در دمای محیط، آسفالت سرد به دست میآید؛ این آسفالت در همین دما و به صورت سرد پخش و متراکم میشود. سنگدانهها میتوانند در زمان مخلوط شدن با قیرآبه مرطوب باشند، اما در صورت استفاده از قیرهای محلول حتما باید خشک شده باشند. از مزیت آسفالت سرد این است که میتوان آن را در مسافت زیاد حمل و پخش کرد یا آن را در کارگاه انبار نمود و بعدا استفاده کرد.
در صورتی که تمام ضوابط و معیارهای طراحی و محدودیتهای ترافیکی مسیر رعایت شود، کاربرد آسفالت سرد در کلیه لایههای روسازی وجود دارد. برای مسیرهای با ترافیک سبک و متوسط، در قشرهای رویه، آستر و اساس قیری میتوان از آسفالت سرد استفاده کرد؛ برای ترافیکهای سنگین نیز میتوان در اساس قیری از این آسفالت استفاده کرد.
آسفالت حفاظتی به پخش قیر در راههای خاکی، شنی، آسفالتی و بتنی گفته میشود که بلافاصله پس از آن بر روی قیر سنگدانه میریزند. استفاده از مخلوطهای پیش ساخته آسفالتی مانند دوغاب قیری یا میکروسرقیسینگ نیز از روشهای دیگر آسفالت محافظتی است. در این نوع آسفالت از قیرهای محلول، قیرآبهها یا قیر خالص با گرانروی کم استفاده میکنند.
کاربرد آسفالتهای حفاظتی در غیر قابل نفوذ کردن بستر راه، افزایش مقاومت لغزشی و سایشی و ترمیم موقت رویههای آسفالتی یا بتنی موجود است. این روش رویهسازی با سرعت و سهولت بیشتری نسبت به آسفالت گرم اجرا شده و نیاز به ماشین آلات و تجهیزات کمتری نیز دارد؛ این ویژگیها در نهایت باعث میشود آسفالت حفاظتی بسیار مقرون به صرفهتر از آسفالت گرم باشد.
آسفالت محافظتی شامل چهار دسته زیر بوده که هر کدام برای کاربرد خاصی استفاده میشوند:
چیپ سیلینگ (سطحی یک یا چند لایهای)
سیلکوتها (اندودهای آببند)
مخلوطهای آسفالتی قیرآبهای (مانند دوغاب قیری و میکروسرفیسینگ)
غبارنشانی و روغنپاشی راه (جهت تثبیت راه و جلوگیری از گردوغبار)
با اینکه در بسیاری از شهرهای کهنسال ایران از قبیل اصفهان و… خیابانکشی وجود داشته، ولی در پایتخت تا اواسط دوران سلطنت ناصرالدینشاه ـ که سطح شهر تهران و خانهسازی در آن دچار تحول عظیم شد ـ کلمه خیابان میان عناصر معماری در شهرسازی تهران وجود نداشت. بهعبارت دیگر، تهران آن روزگار معابرش را کوچه باغها و گذرگاههای پیچاپیچ و نامنظمی تشکیل میداد که هیچ یک خیابان نام نداشت.
اما با گذشت زمان و رسیدن سالهای میانی پادشاهی ناصرالدینشاه، تهران ناگهان دچار تحولات وسیعی شد؛ جمعیت افزایش یافت و اراضی چند صدساله ساخته شد. سطح شهر گسترش قابل توجهی یافت و معابر جدید بنا شد. این معابر کم و بیش از کوچهها و گذرهای قدیمی تهران، عریضتر و با کمی اغماض به خط مستقیم کشیده شده بودند، گذرگاههای جدید را خیابان نام نهادند و به این ترتیب کلمه خیابان در تاریخ تهران و بهطور کلی عنصر خیابان جزو عناصر معماری شهرسازی این شهر شکل گرفت.
آسفالت در تهران
آسفالت مأخوذ است از کلمه آسفالت (Asphalte) فرانسوی و آسفالتوس (Asphaltos) یونانی با معنای خاک قیردار و مخلوطی از شن و ماسه درشت و ریز و قیر که برای پوشش خیابان و جاده و سطوح دیگر به کار رود. نخستین بار براساس اعلان روزنامه وقایع اتفاقیه شماره ۳۶ به سال ۱۲۶۷ قمری و در دوران صدارت میرزا تقیخان امیرکبیر، برخی کوچههای ارگ تسطیح و سنگفرش شد تا آنها برای عبور کالسکه مناسب و آماده شود؛ کالسکههایی که از فرنگ میآمد یا در کارخانه معیرالممالک ساخته میشد. بعدها در دهههای پایانی سلطنت طولانی ناصرالدینشاه شوسه که طریقی بود برای آمادهسازی سطح معابر بهمنظور عبور راحتتر کالسکه، درشکه، گاری و… وارد عرصه راهسازی پایتخت شد. اما هنوز خبری ازآسفالت نبود.
تا این که سال ۱۳۱۰ خورشیدی فرا رسید. در این سال پیش از ورود ملک فیصل، پادشاه عربستان به تهران، بلدیه پایتخت به تکاپو افتاد و برای نخستین بار آسفالت را که پدیده جدیدی در صنعت راهسازی به شمار میرفت، وارد صحنه خیابانهای تهران کرد. بعدها خیابان باغ شاه (امام خمینی) و خیابان پهلوی (ولیعصر) البته تا حدود کافه بلدیه (تئاترشهر امروز ) و دیگر خیابانها آسفالت شد و به این ترتیب رفتهرفته آسفالت نهتنها وارد خیابانها و معابر تهران که به تمام شهرها و جادههای کشور کشیده شد.
