تغذیه بهینه مزرعه‌گندم

الف ـ نحوه مصرف ازت موردنیاز گندم :

ازت یک عامل کلیدی در دستیابی به عملکرد مطلوب در غلات است. گندم معمولاً در دوره رشد خود احتیاج زیادی به ازت قابل جذب دارد. جذب ازت از مرحله نشایی آغاز شده و در مراحل بیشترین رشد و گلدهی به حداکثر می‌رسد. حداکثر بازدهی مصرف از آخرین مصرف کود، در مرحله‌ای از رشد که گیاه هنوز فرصت جذب ازت را دارد بدست‌ می‌آید و باید از مصرف غیر ضروری کود در مرحله‌ای از رشد رویشی که منجر به خوابیدگی گیاه (ورس) و درنتیجه کاهش عملکرد می‌شود اجتناب ورزید .

همچنین با مصرف ازت درزمان مناسب می‌توان از هدر روی ازت از طریق آبشویی و تخریب نیترات جلوگیری نمود. برای پیشگیری از آبشویی ، بهتر است ازت را به دفعات مصرف نمود. بیشترین مقدار کود ازته موجود برای گندم کود اوره حاوی ۴۶ درصد ازت خالص می‌باشد . به دلیل پویایی کود اوره، مصرف آن قبل ازکشت و یا در زمان‌های رشد به صورت سرک و یا در آب آبیاری توصیه می‌گردد و با توجه به حلالیت فراوان اوره بایستی مصرف آن به دفعات صورت گیرد.

نیترات آمونیوم (با ۳۴ درصد ازت ) بسیار محرک بوده و رعایت تقسیط آن بایستی بمراتب بیشتر از اوره باشد . اوره با پوشش گوگردی (با ۴۰ درصد ازت ) یکی از بهترین کودهای ازته با قابلیت جذب آهسته می‌باشد. این کود ضمن افزایش بازیافت‌ کودهای ازته، آب‌های زیرزمینی را نیز از آلوده‌شدن به نیترات ایمن می‌سازد. مصرف کودهای اوره یا نیترات آمونیم در خاک‌های سنگین طی ۳ نوبت و در خاک‌های سبک در ۴ نوبت انجام گیرد.

 

ب ـ نحوه مصرف فسفر موردنیاز گندم :

جذب بیش ازحد نیاز فسفر با کاهش میزان رشد در برخی از گونه‌های گیاهان همراه است. چنین اثرهایی ممکن است به این دلیل باشد که فسفات سرعت جذب و انتقال بعضی از عناصرغذایی کم مصرف مانند روی، آهن و مس را کاهش می‌دهد.

از انواع مهم کودهای فسفره مصرفی متداول در کشور، دی‌آمونیوم فسفات (با ۴۶ درصد فسفر ) و سوپرفسفات تریپل (با ۴۶ درصد فسفر و … ) می‌باشند که تفاوت عمده‌ای بین آنها وجود ندارد . تمام کود فسفره بایستی قبل از کاشت گندم مصرف گردد و به دلیل تثبیت فسفر در خاک و عدم تحرک آن در مقایسه با کودهای ازته بهتر است با بذرکار زیر بذر به فاصله ۵ تا۱۰ سانتی‌متر قرار گیرد. مصرف کودهای فسفره به صورت نواری نسبت به روش‌ دستپاش از اولویت بیشتری برخوردار است، ضمن اینکه مقدار کود مصرف شده به دو سوم مقدار محاسبه شده تقلیل می‌یابد. چنانچه این روش بدلیل عدم وجود تجهیزات کافی عملی نباشد می‌توان کود فسفره را با دیسک درعمق خاک قرارداد.

 

ج ـ نحوه مصرف پتاسیم موردنیاز گندم:

با توجه به مصرف بی‌رویه کودهای ازته و فسفره و مصرف اندک کودهای پتاسه، مقدار برداشت پتاسیم از خاک بیشتر از سرعت آزادسازی این عنصر از کانی‌ها بوده است. گیاه گندم درمرحله ساقه‌رفتن بیشتر از سایر مراحل به پتاسیم احتیاج دارد. در این مرحله روزانه ۵/۳ تا ۸ کیلوگرم در هرهکتار پتاسیم جذب می‌نماید. مصرف کودهای پتاسه این نیاز را جبران می‌کند. کمبود پتاسیم مقاومت گیاه را در برابر آفات و بیماری‌ها کاهش می‌دهد. این عنصر سبب افزایش بازدهی کودهای ازته می‌شود. از انواع کودهای پتاسه متداول سولفات پتاسیم و کلرورید پتاسیم به ترتیب با ۵۰ درصد و ۶۰ درصد پتاسیم هستند. تمام کود پتاسه قبل از کاشت مصرف و با دیسک زیرخاک قرارداده می‌شود. در صورتی که پتاسیم موجود در خاک برای رفع نیاز گیاه کافی نباشد و کود پتاسه نیز قبل از کاشت مصرف نشده باشد، مصرف سرک کلرید پتاسیم در یک نوبت در مراحل اولیه رشد گندم توصیه می‌گردد.

 

د ـ نحوه مصرف کودهای ریزمغذی موردنیاز گندم :

کودهای سولفات روی، سولفات آهن،‌ سولفات مس ،‌ سولفات منگنز و اسیدبوریک از کودهای میکرو (کم مصرف)می‌باشند که هر یک از آنها نقش خاص و بسزایی را در زراعت گندم دارند. این کودها بایستی قبل از کاشت مصرف شده و با شخم زیرخاک شوند و یا با غلظت ۲ درهزار در مراحل پنجه‌زنی کامل، اوایل ساقه‌رفتن و حتی در مرحله‌گلدهی محلول‌پاشی شوند. مصرف بر درمناطقی که دارای خاک شور می‌باشند توصیه نمی‌گردد.

 

طریقه مصرف انواع کود‌ها:

کودهای فسفره ، پتاسه و یک سوم کود ازته قبل از کاشت مصرف می‌شود و بقیه کودهای ازته در ۲ نوبت بصورت سرک که اولین قسمت آن در آخر پنجه زدن که پس از خاتمه سرما برای شروع رشد ساقه‌ها مصرف نمود و قسمت دوم آن در مرحله غلاف بستن و تشکیل سنبله با قرار دادن کود اوره سهمیه هر قطعه بصورت تقسیطی در آب آبیاری توصیه می-گردد. مصرف بیش از حد ازت باعث رویش بیش از حد گیاه و برنگ سبز تیره در آمدن برگ‌ها است. زیادی ازت وقتی که مقدار سایر عناصرغذایی کم باشد، دوره رشد گیاه را طولانی تر کرده و رسیدن محصولات را به تأخیر می‌اندازد. همچنین زیادی ازت باعث ورس غلات می‌شود . یکی از عناصری که در افزایش عملکرد و بالابردن درصد تلقیح دانه دارد عنصر روی می‌باشد.

چگونگی تشخیص کمبود عناصر غذایی در گندم : رنگ، شکل، رشد و نمو برگ و سایر اندام هوایی گندم در شرایط کمبود عناصر علایم مخصوص به خود را دارد و علایم کمبود خود را در چند اندام گیاه و مراحل مختلف رشد و نمو نشان می‌دهند. بنابراین با بررسی مجموعه علایم کمبود عنصرغذایی می‌توان با اطمینان بیشتر کمبود عنصرغذایی را تشخیص داد.

الف- عناصر پر مصرف

۱ -کودهای نیتروژنه (سفید یا شکری):

ایـن مـاده غذایـی بـرای رشـد و تولیـد ضـروری اسـت و بـر اسـاس آزمـون خـاک مقـدار نیتـروژن مـورد نیاز بـرای گندم مشـخص می‌شـود. در صورت کمبـود نیتروژن، گنـدم بـه رنـگ سـبز کـم رنـگ درآمـده و بـرگ‌های پاییـن زرد می‌شـوند. در صـورت کمبـود شـدید از نـوک بـرگ‌ها تـا غلاف لکـه‌های نکـروزه ظاهـر میشـوند. مقدار توصیـه شـده کـود نیتروژنه بـرای گندم بر اسـاس آزمون خـاک و توصیه کارشناسـان در سـه مرحلـه بـه مزرعـه داده می‌شـود. یـک چهـارم از کل مقـدار توصیه شـده در مرحلـه آمـاده سـازی بسـتر، یـک دوم از مقـدار باقیمانـده در مرحلـه شـروع سـاقه رفتن و بقیـه در مرحلـه گل دهی بـه مزرعـه داده می‌شـود.

۲ – اوره با پوشش گوگردی:

ایـن کـود حـاوی ۴۰ درصـد نیتـروژن و ده درصـد گوگـرد اسـت. ایـن کـود یکـی از بهترین کودهـای نیتروژنـه بـا قابلیت جذب تدریجـی بـه ویژه برای گندم اسـت. این کـود باید پس از مصرف بـا گاوآهن به زیرخاک برده شـود.

۳ -کود فسفره (سیاه):

فسـفر یکـی از عناصـر اصلـی مـورد نیـاز گنـدم اسـت. فسـفر سـبب مقاومت گیـاه به ورس، زودرس کـردن محصـول و بـه دنبـال آن افزایـش تولیـد بـا کیفیت بالا می‌شـود. کمبود فسـفر منجر به ضعیف شـدن ریشـه گندم می‌شـود. در صورت کمبود شـدید بـرگ‌ها بـه رنـگ قرمـز درآمـده و همچنیـن نقاط تیـره و روشـنی در بـرگ‌های پیر به وجـود می‌آیـد. بـرگ‌های گندمـی که مبتلا بـه کمبود فسـفر اسـت دچـار پیچیدگی شـده و بعضـی اوقـات بـرگ‌های پیر، بـه دور بـرگ‌های جوانتر گیـاه پیـچ میخورند. برگ‌های جـوان گیـاه نیـز بـه طـور دوکـی شـکل ظاهـر شـده و احتمـالا گاهـی اوقـات بـه صـورت تـا خـورده باقـی می‌ماننـد. از کودهای فسـفره می‌توان به سوپرفسفات تریپـل، فسـفات مونوآمونیـم و فسـفات دی آمونیـم اشـاره کـرد، کـه بـر اسـاس آزمـون خـاک و توصیـه کارشناسـان در مرحلـه آماده سـازی بسـتر بـه مزرعـه اضافـه می‌شـوند.

 ۴ -کود پتاسیم:

پتاسـیم هماننـد نیتـروژن و فسـفر یکـی از عناصـر غذایـی گنـدم به شـمار می‌آید و تحمـل گنـدم را نسـبت بـه امـراض، سـرما و خشـکی بیشـتر می‌کنـد. کمبود پتاسـیم همیشـه در مسـن تریـن بـرگ‌ها دیده می‌شـود و باعث کاهـش فاصله میـان گره‌ها شـده و نوک برگ‌ها سـوخته و خشـک می‌شـود. کمبود پتاسـیم بیشـتر در خاک‌های شـنی، مـزارع تحـت چـرای دام‌های پرواربنـدی و مناطق پرباران مشـاهده می‌شـود. از کودهـای مهم پتاسـه می‌توان به سـولفات پتاسـیم و کلرور پتاسـیم اشـاره کـرد که بر اسـاس آزمـون خاک و توصیه کارشناسـان در مرحله آماده سـازی بسـتر به مزرعه اضافه می‌شـوند.

۵ -گوگرد:

گوگـرد باعـث شـادابی گیـاه و افزایـش پروتئیـن در دانـه می‌شـود. کمبـود گوگـرد بـه شـکل زردی روی بـرگ مشـاهده می‌شـود و برخلاف کمبـود نیتـروژن ابتـدا ایـن زردی در بـرگ‌های بـالا شـروع شـده و بـه سـمت بـرگ‌های پایین ادامه می‌یابـد. از کودهای گوگردی می‌تـوان به گوگـرد کشـاورزی اشـاره کرد کـه بـر اسـاس آزمـون خـاک و توصیـه کارشناسـان در مرحلـه آمـاده سـازی بسـتر بـه مزرعـه اضافـه می‌شـود.

۶ -منیزیم:

کمبـود منیزیـم باعـث زرد شـدن بـرگ‌ها بـه خصـوص بـرگ‌های جـوان گنـدم می‌شـود. زردی بـرگ‌های جـوان تبدیـل به لکه‌های تیره و روشـن و بالاخـره منجر بـه سـوختگی برگ می‌شـود.کمبود منیزیم بیشـتر در خاک‌های شـنی اسـیدی و در نواحی با بارندگی زیاد دیده می‌شـود. از کودهای منیزیم می‌توان به سـولفات منیزیم و سـولفات پتاسـیم-منیزیم اشـاره کرد که بر اسـاس آزمون خاک و توصیه کارشناسـان در مرحله شـروع سـاقه رفتن بـه مزرعه اضافه می‌شـود.

 

ب- با عناصر کم مصرف

مصــرف کودهــای ریزمغــذی (کــم مصــرف): کودهــای ســولفات روی، سـولفات آهـن، سـولفات مس، سـولفات منگنـز و اسـیدبوریک از جملـه کودهـای کــم مصــرف هســتند کــه هــر یــک نقــش خــاص و بــه ســزایی در زراعــت گنــدم دارنـد. ایـن کودهـا بایـد قبـل از کاشـت، مصــرف و بــا شــخم زیــر خــاک شــوند و یــا بــا غلظــت دو در هــزار در مراحــل پنجه زنــی کامــل، اوایــل ســاقه رفتــن و حتــی در مرحلــه گل دهــی، محلــول پاشــی شـوند. البتـه مصـرف اسـیدبوریک (بـر) در مناطقـی کـه خـاک شـور دارنـد، توصیـه نمی‌شـود.

-اسـتفاده از کودهـای آلی و زیسـتی در مـزارع گندم

 

نقش مواد آلی در زراعت گندم:

مهمترین نقش مواد آلی در خاک‌های زراعی بهبود وضعیت فیزیکی خاک، آزاد سازی عناصر غذایی متناسب با قابلیت‌های جذب گیاه و نهایتا به عنوان منبع اصلی غذا و انرژی برای موجودات زنده مفید خاک زی است. در صورت حضور ماده آلی به اندازه کافی، فعالیت حیاتی خاک به حد اکثر رسیده و نتیجه این فعالیت بر روی مواد آلی، تولید هوموس  در خاک است که خواص مواد آلی را به بهترین شکل در خود دارد. یکـی از مهـم تریـن منابـع تأمیـن مـواد آلـی در زراعـت گنـدم، اسـتفاده از بقایـای محصـولات زراعتـی کشـت قبلی اسـت که بـا جلوگیـری از آتـش زدن این مواد می‌توان از ایـن مـواد آلـی نهایـت اسـتفاده را کـرد. البتـه لازم بـه ذکـر اسـت بهتریـن شـیوه برگردانـدن کاه و کلـش و بقایـای گیاهـی بـه خـاک، خـرد کـردن آنهـا بـا دسـتگاه سـاقه خـرد کـن یا دیسـک اسـت که پـس از مصرف کـود اوره در حـدود ۵۰ کیلو گـرم در هکتار و بلافاصلـه آبیـاری زمیـن و زیـر خـاک کردن بقایای گیاهی توسـط شـخم انجام شـود.

 

کود آلی :

به کودهایی اطلاق می‌شـود که منشأ طبیعی دارند.

۱ -کودهای حیوانی:

بـه مجموعـه ای از مـواد بسـتری، ادرار و مدفـوع اسـب، گاو، گوسـفند، مـرغ یـا هـر حیـوان دیگـری کـه از محـل نگهـداری آنها به دسـت می‌آید اطلاق می‌شـود. درصد مـواد غذایـی کـود حیوانـی و کیفیـت فیزیکی آن بـه عواملی مثـل نوع حیـوان، کیفیت مـواد بسـتری، میـزان پوسـیدگی کـود، تغذیـه دام، میـزان سـدیم و مقـدار بـذر علـف‌های هـرز، اسـپور بیماری‌ها، لارو و تخم حشـرات، شـن و خاک بسـتگی دارد. درصد نیتروژن کود گاوی بیشـتر از کود گوسـفندی و مرغی اسـت، ولی درصد فسـفر و پتاسـیم کـود مرغـی از کودهای گاوی و گوسـفندی بیشـتر اسـت.

بـه طـور کلی جهت تعیین مقـدار کود حیوانی بـه فاکتورهایی نظیر نوع مواد بسـتری حیـوان، مـادهی آلـی خـاک، نـوع گیـاه کشـت شـده، بافـت خـاک و میـزان بـاران بایـد توجـه داشـت. مثلا بـرای خـاک‌هایی که از لحـاظ مـاده آلی فقیـر باشـند، باید کود حیوانـی بیشـتری مصـرف کـرد. از طرفـی در خـاک‌هایی که بافت سـبک دارند نسـبت بـه خاک‌های سـنگین مصرف کـود حیوانی بیشـتر خواهد بـود و در مناطقـی که بارش بـاران زیـاد اسـت مصـرف کـود بیشـتر خواهـد شـد. بـا توجـه بـه مـوارد فـوق، میـزان مصـرف کـود حیوانـی بـرای زراعـت گندم بیـن ۱۵-۳۰ تـن در هکتار اسـت.

۲ -کود سبز

یکی دیگر از راه‌های افزایش ماده آلی خاک، استفاده از کود سبز در تناوب زراعی است. منظور از کود سبز، شخم زدن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است. اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود حیوانی است. ولـی کـود سـبز عملا مـواد غذایـی به خـاک اضافـه نمی کنـد، بلکـه آنچـه را که طی رشـد خـود از خـاک جـذب کـرده و در خود ذخیره نموده اسـت بـه خاک بر می‌گرداند. امـا در صورتـی کـه از گیاهـان تیـره بقـولات بـه عنـوان کـود سـبز اسـتفاده شـود تمـام نیتـروژن تثبیـت شـده را بـه خـاک برمیگرداند.

۳ -کمپوست

کمپوســت عبــارت از بقایــای گیاهــی و حیوانــی، زبالــه‌های شــهری و یــا لجــن فاضـلاب اسـت کـه تحـت شـرایط پوسـیدگی قـرار گرفتـه باشـند، بـه طـوری کـه مـواد ســمی آنهــا از بیــن رفتــه، مــواد پــودر شــده و شــکل اولیــه خــود را از دســت داده باشـند. بـرای تهیـه کمپوسـت می‌تـوان از بقایـای چوب بـری‌ها، زبالـه شـهری، بقایـای کشـتارگاه‌ها و کارخانـه‌های کنسـرو ماهـی، لجـن فاضـلاب و اجسـاد گیاهان پسـت غیرآونـدی اسـتفاده کـرد.

۴ – کودهای بیولوژیک یا زیستی:

این کودها نسل جدیدی از کود‌های موجود هستند. در حقیقت میکروارگانیسم‌های مفیدی هستند که در تغذیه گیاهان نقش همزیستی داشته و به تثیبت و جذب بهترعناصر کمک می‌کنند.

کودهـای زیسـتی به مـواد حاصل خیز کنندهای گفته می‌شـود کـه دارای تعـداد کافی از یـک یـا چنـد گونـه از میکروارگانیسـم‌های سـودمند خـاک زی هسـتند. کودهـای زیسـتی، ریزاندامگان‌هایی (میکروارگانیسـمهایی) هسـتند که قادرنـد عناصر غذایی خـاک را در یـک فرآینـد زیسـتی تبدیـل بـه مـواد مغـذی همچـون ویتامین‌ها و دیگر مـواد معدنـی کـرده و به ریشـه خاک برسـاند. مصـرف کودهای زیسـتی کـم هزینه تر اسـت و در اکوسیسـتم آلودگـی بـه وجـود نمـیآورد. کودهای زیسـتی مـواد نگهدارنده میکروارگانیسـم‌های سـودمند خاک هسـتند.

۵ -کود ورمی کمپوست:

ورمـی کمپوسـت عبـارت اسـت از کـود آلـی بیولوژیکـی کـه در اثـر عبـور مـداوم مواد آلـی از دسـتگاه گـوارش کـرم‌ها و دفـع ایـن مـواد از بدنشـان بـه دسـت میآیـد. عبـور مـواد از بـدن کـرم باعـث آغشـته شـدن ویتامیـن‌ها و آنزیـم‌ها بـه مخـاط دسـتگاه گوارشـی می‌شـود کـه در نهایت یـک کود آلی و غنی شـده مورد مصرف واقـع می‌گردد.

از ویژگیهـای ورمـی کمپوسـت می‌تـوان بـه مـوارد زیـر اشـاره کرد:

– افزایـش کیفیـت محصـوالت کشـاورزی نسـبت بـه کـود شـیمیایی و نیـز افزایـش کمیـت آنهـا بیـن ۲۰٪ تا ۷۰٪ و مشـکلات مربوط بـه باقی ماندن اثرات کود شـیمیایی را در محصـولات کشـاورزی ندارد.

– برتری ۳ برابر خواص عناصر کلسیم، نیتروژن، فسفر و پتاسیم نسبت به سایر کودها.

– ظرفیت حفظ و نگهداری آب به مقدار ۳ تا۴ برابر وزن کود.

– باعث افزایش ضخامت سـاقه؛ بالا بردن رشـد ریشـه؛ افزایش وزن خشک محصول و بالا بردن میزان گلدهی در تعداد گل‌های کاشـته شـده .

– ترمیم و احیای دوباره در ساختار عالی خاک.

– کاهش فرسایش خاک.

– حفظ ریشه گیاهان در تغییرات دمایی.

– کنتـرل رشـد علف‌های هـرز؛ در زمان کاشـت محصـول با ایـن کـود هیچگونه علف هرزی وجـود نخواهد داشـت.

– قابلیـت اسـتفاده در خـاک زمین‌های کشـاورزی؛گلخانه‌های بـزرگ و کوچـک؛ باغچه‌های خانگـی؛ گلدانهـا.

– قابلیـت اسـتفاده برای انواع درختان میوه؛ انواع سـبزیجات؛ بوته‌های میوه؛ انواع گلها؛ گیاهان دارویی و سـایر محصولات کشـاورزی.

– اسـتفاده از ایـن کـود زمـان نگهـداری عناصـر مفیـد در خـاک را ۶ برابـر افزایـش میدهـد (۱۲ تـا ۳۰ روز).

مقدار مصرف ورمی کمپوست برای کشت گندم بین ۶-۲ تن در هکتار است.

 

علایم کمبود عناصرغذایی در بافت‌های گیاه :

۱ – برگ‌ها سبز کم رنگ یا زرد هستند. نشانه کمبود آهن یا ،منگنز ،یا گوگرد ،روی است.

۲ – برگ‌ها سبز تیره رنگ هستند. نشانه کمبود کلسیم می‌باشد.

۳ – برگ‌های قرمز ،نارنجی هستند. نشانه کمبود فسفر می‌باشد.

۴ – رنگ ارغوانی برگ‌ها را فرا گرفته است. نشانه کمبود فسفر است.

۵ – برگ‌ها ترد و شکننده هستند. نشانه کمبود کلسیم می‌باشد.

۶ – نوک برگ بدلیل مرگ نوک برگ چهار گوش و صاف است. نشانه کمبود کلسیم می‌باشد.

۷ – برگ‌ها کوچکتر یا کوتاهتر هستند. نشانه کمبود منگنز و فسفر می‌باشد.

۸ – برگ‌ها عمودی و راست قرار می‌گیرند. نشانه کمبود کلسیم ،یا ازت ،فسفر می‌باشد.

۹ – برگ‌ها پژمرده هستند یا پژمردگی تمام بوته را فرا گرفته است. نشانه کمبود مس ،یا منگنز و پتاسیم می‌باشد.

۱۰ -کاه گندم سیاه رنگ می‌شود. نشانه کمبود مس است.

۱۱ – ساقه‌ها باریک هستند. نشانه کمبود پتاسیم و روی است.

۱۲ – ساقه‌ها سخت و محکم هستند. نشانه کمبود کلسیم ،یا مس ،منیزیم و یا منگنز و روی است.

۱۳ – ساقه‌ها دراز و باریک هستند. نشانه کمبود مس ،یا منیزیم ،منگنز ،یا ازت ،پتاسیم و روی است.

۱۴ – ساقه‌ها به رنگ ارغوانی می‌باشند. نشانه کمبود فسفر است.

 

علایم کمبود عناصرغذایی با توجه به نمو و الگوهای رشد گیاه :

۱ – گندم رشد کوتاهی دارد. نشانه کمبود گوگرد و پتاسیم است.

۲ – تعدادی بوته گندم رشد ضعیفی نسبت به گیاهان سالم و مجاور خود دارند. نشانه کمبود منگنز ،روی است.

۳ – عدم ظهور یا مشکل ظهور برگ‌های جوان از غلاف نشانه کمبود مس است.

۴ – ساقه‌های گندم به شکل پهن یا باد بزنی هستند. نشانه کمبود مس می‌باشد.

۵ – رسیدن گندم به تأخیر می‌افتد. نشانه کمبود مس یا پتاسیم است.

 

علایم کمبود عناصرغذایی با توجه به تولید گل یا دانه:

۱ – کاهش تولید پنجه نشانه کمبود آهن ،منگنز ،روی است.

۲ – تولید بیش از اندازه پنجه نشانه کمبود مس و گوگرد است.

۳ – عقیم ماندن پنجه‌ها یا خشک شدن پنجه‌ها نشانه کمبود مس ،یا آهن ،منیزیم ،یا منگنز ،ازت یا ، فسفر ،پتاسیم یا روی می‌باشد.

۴ – عدم رشد لوله گرده ،کاهش تولید گرده ، گرده‌های مرده نشانه کمبود مس می‌باشد.

۵ – تولید خوشه‌های کوچکتر ، کمتر و با تعداد دانه کم نشانه کمبود منیزیم یا فسفر یا پتاسیم یا گوگرد یا روی است.

۶ – تشکیل خوشه‌های سفید و پوک نشانه کمبود مس است.

۷ -‌تولید دانه‌های ابلقی و لکه دار نشانه کمبود ازت است.

۸ – کاهش مقدار پروتیین دانه نشانه کمبود ازت و گوگرد است.

۹‌-کاهش عملکرد دانه گندم نشانه کمبود آهن،کلسیم ،یا منیزیم ،منگنز ،یا ازت و گوگرد است.

علایم کمبود عناصرغذایی با توجه به تشکیل نکروز و مرگ بافت:

۱ – تشکیل زخم‌های نکروزه یا بافت مرده قهوه ای رنگ نشانه کمبود روی است.

۲ – تشکیل زخم‌های زرد‌–‌سفید بین‌رگبرگ‌های برگ‌های جوان نشانه کمبود منگنز است.

۳‌-‌تشکیل‌لکه‌های نکروزه یا بافت مردگی در برگ‌های پیر نشانه کمبود منیزیم است.

۴ – تشکیل لکه‌های نکروزه یا بافت مردگی روی غلاف برگ نشانه کمبود روی است.

۵ – زخم نکروزه یا بافت مردگی در بین رگبرگ‌های برگ نشانه کمبود منیزیم است.

۶ – پیچ خوردن یا لوله شدن بافت‌های مرده برگ نشانه کمبود مس یا کلسیم است.

۷ – مرگ جوانه مرکزی در بوته‌های گندم نشانه کمبود منگنز است.

۸ – مرگ جوان ترین برگ قبل از ظهور کامل از غلاف برگ نشانه کمبود منگنز است.

۹ – مرگ بافت حاشیه برگ نشانه کمبود پتاسیم است.

۱۰ – مرگ بافت میانی برگ نشانه کمبود روی است.

۱۱ – مرگ بافت پایه برگ نشانه کمبود منگنز است.

۱۲ – مرگ گیاه قبل از رسیدن آن نشانه کمبود منگنز است.

۱۳ – مرگ گیاه قبل از افتادگی اندام هوایی نشانه کمبود مس است.

۱۴ – جمع شدن برگ‌های مرده در اطراف پایه گندم نشانه کمبود ازت یا فسفر می‌باشد.