تعاریف و ویژگیها

پشم : پشم عبارتست از نوعی لیف پروتئینی که روی پوست گوسفند می روید و در صنعت قالیبافی به صورت پرز و گاهی تار به کار می رود.

خامه : پشم تابیده شده (نخ پشمی) را در قالیبافی اصطلاحاً خامه می‌گویند. بعضی از پشمهای نرم و ظریف را در قالیبافی کرک می‌گویند که این نامگذاری صحیح نیست زیرا کرک عبارت است از الیاف ظریف و نرم که در روی بدن بز و شتر می روید و مصرف آن برای بافت قالی مناسب نیست.

پنبه : از الیاف غوزک گیاه پنبه به دست می آید و به صورت دستی یا ماشینی متناسب با نیاز چندلا شده و مورد مصرف قرار می گیرد.به طور کلی نخ پنبه ای در سه حالت در قالیبافی به کار می رود:

تار یا چله
پود ضخیم
پود نازک

ابریشم : یکی از مواد مورد نیاز در قالیبافی ابریشم است که از پیله کرم ابریشم بدست می‌آید. در صنعت قالیبافی از ابریشم برای پرز و تار قالیهای ریزبافت استفاده می‌کنند. ابریشم به واسطه نرمی، شفافیت همراه با ظرافت و استحکام فوق العاده ای که دارد یکی از مهمترین و گرانبهاترین الیاف شمرده می شود. با ابریشم قالیهای بسیار ظریف بافته می شود و قالیهای بافته شده از ابریشم بیشتر جنبه تزیینی داشته و در تهیه تابلو از آن استفاده می شود. اکثر قالیهای موزه ای جهان از ابریشم است.

پرز : ساقه گره ها پرز قالی را تشکیل می‌دهند. پرز قالی محل پاخور است و طرح و نقش قالی را نشان می دهد. پرز قالی دارای ویژگیهایی چون جنسیت،  رنگ،  ضخامت،  بلندی،  تاب و تعداد لا می باشد و ارتفاع آن در قالی ها متفاوت است. تمایل پرز قالی را به جهتی مشخص،  خواب قالی می گویند پرز قالی را گوشت قالی نیز می گویند.

طول پرز : به ارتفاع پرزهای فرش گفته می‌شود.

ریشه: ازجفت چله های زیر ورو تشکیل شده که اگر نباشد فرش ازهم گسیخته می شود.

گره زدن: به تابانیدن خامه ها به دور چله جهت بافت فرش، گره زدن می گویند.

رج : رگ یا رج اصطلاحی است که طراحان نقشه فرش برای تعیین نمودن رجشمار نقشه از آن استفاده می کنند. (محاسبه تعداد گره های نقشه) و معادل ۴برابر رجشمارهای فرش می باشد. به طور مثال کاغذ ۱۶۰ رگی معادل رجشمار ۴۰ می باشد.

رجشمار : واحد اندازه‌گیری طول فرش از قدیم می‌باشد میزان تراکم گره های قالی در یک شانزدهم ذرع را رجشمار گویند. اگر واحد طول قدیم تبریز ( ذرع ) ۱۱۲ سانیتمتر درنظر گرفته شود،  تعداد گره ها در ۷ سانتی متر شمارش می شود و اگر واحد طول قدیم اصفهان ( ذرع ) ۱۰۴ سانتیمتر درنظر گرفته شود تعداد گره ها در ۵/۶ سانتیمتر شمارش می‌گردد. بنابر این توجه به اندازه یک ذرع،  مبنای محاسبه رجشمار متغیر خواهد بود. رجشمار یک قالی می تواند معیاری برای ریزبافی و یا درشت بافی باشد. که در مناطق فارسی‌باف معادل ۱۰۴ سانتیمتر و در مناطق کرمانی‌باف ۱۰۸ سانتیمتر و در مناطق آذری‌باف ۱۱۲ سانتیمتر است.

ذرع : واحد اندازه‌گیری طول فرش از قدیم می‌باشد که در مناطق فارسی‌باف معادل ۱۰۴ سانتیمتر و در مناطق کرمانی‌باف ۱۰۸ سانتیمتر و در مناطق آذری‌باف ۱۱۲ سانتیمتر است.

گره ذرعی:  به ۱/۱۶ ذرع و یا به ۱/۴ چارک گره ذرعی می‌گویند که در مناطق فارسی‌باف ۵/۶ سانتیمتر و در مناطق آذری‌باف ۷ سانتیمتر است.

چارک: به ۱/۴  ذرع، چارک گفته می‌شود که در مناطق فارسی‌باف ۲۶ سانتیمتر است و در مناطق آذری‌باف ۲۸ سانتیمتر است.

بهر : به ۱/۶۴ ذرع بهر گفته می شود که در سیستم متریک معادل ۱/۶۲ سانتیمتر می باشد.

متریک: واحد اندازه‌گیری ضخامت خامه پشمی مورد مصرف در قالیبافی است. به عدد طولی خامه پشمی یک لا بر حسب متر که وزن آن یک گرم باشد می‌گویند لذا هر چه عدد متریک بیشتر بشود خامه پشمی یک لا ظریف‌تر می‌گردد. متداولترین اعداد متریک در خامه‌ها ۳ الی ۱۰ می‌باشند.

دنیر: واحد اندازه‌گیری ضخامت الیاف ابریشم است و به وزن ۹۰۰۰ متر لیف ابریشمی بر حسب گرم گفته می‌شود لذا برعکس عدد متریک هر چه عدد دنیر بیشتر شود لیف ابریشمی ضخیمتر می‌گردد. دنیر ۶۰ الی ۱۶۰ در قالیبافی مصرف دارد و ظریفتر از آن (کمتر از دنیر ۶۰) را در پارچه‌بافی استفاده می‌نمایند.

نمره: به تعداد کلافهای ۸۴۰ یاردی (یک یارد = ۴۴/۹۱ سانتیمتر) نخ پنبه‌ای یک لا در یک پوند (یک پوند = ۵۹/۴۵۳ گرم) می‌گویند و معمولا نمره نخ یک لای پنبه‌ای مورد استفاده در قالیبافی ۵، ۱۰، ۲۰ و بعضاً ۴۰ می‌باشد.

مقاط : استفاده از این واحد در منطقه خراسان رایج است و معادل ۱۲۰۰۰ریشه (ایلمک)می باشد که برای محاسبه مزد بافنده و خریدو فروش فرش کاربرد دارد.

قبال : از این واحد در منطقه آذربایجان استفاده می شود معادل ۱۴۰۰۰ریشه (ایلمک)می باشد و برای محاسبه مزد بافنده و خرید و فروش فرش مورد استفاده قرار می گیرد