صنایع دستی، آمیزه ای از هنر و صنعت

ساخت صنایع دستی از گذشته های دور وجود داشته، بنابراین نمی توان آن را هنری امروزی به شمار آورد، در آن زمان مردم بدون اینکه بدانند و آگاه باشند، هنر و صنعت زمان خود را درمی آمیختند، چنان که اشیاء زینتی و صنایع دستی به دست آمده از اکتشاف های باستان شناسان، گواه این ادعاست که صنایع دستی در ابتدا برای رفع احتیاجات روزمره انسان ها به وجود آمد و به تدریج رشد و تکامل یافت و امروزه صنایع دستی هر منطقه، نشان دهنده فرهنگ و هنر آن منطقه است؛ طوری که از روی صنایع دستی به دست آمده از اکتشافات های باستان شناسان می توان به تمدن مردم آن دوره و همچنین فرهنگشان و میزان پیشرفته بودن صنعت آن دوره خاص پی برد. با بررسی صنایع دستی در هر کشور یا منطقه می توان با فرهنگ و صنعت مردم، استعدادها، مهارت ها و خلاقیت افراد آشنا شد، این هنر به عنوان نماد فرهنگی و تاریخی هرکشور نیز شناخته می‌شود و از این لحاظ دارای اهمیت است.صنایع دستی هر کشور، اهمیت ویژه ای نیز در نظام اقتصادی آن کشور دارد. البته رونق این هنر در چگونگی بازاریابی آن است و باید روش های سنتی معرفی صنایع دستی را فراموش کرد و از شیوه های امروزی در بازاریابی استفاده کرد.
صنایع دستی هر کشور در جذب توریست نقش عمده ای دارد، جهانگردان برای شناخت تاریخ و فرهنگ هر کشور و هر منطقه به شناخت صنایع دستی آن منطقه می پردازند، البته بیشتر سعی می‌کنند هنرهای سنتی یک کشور را بررسی کنند و از این طریق به تمدن گذشته مردم کشورهای مختلف پی ببرند و تاریخ باستانی آنها را مطالعه کنند، غیر از این می توانند از این طریق از علایق و گرایش‌های مردم سرزمین های مختلف نیز آگاه شوند و از این موضوع در تجارت خود بهره ببرند. این موضوع هم به سود مردم آن کشور است و هم توریست ها و نتیجه آن پیشرفت اقتصادی هر دو گروه از این طریق است.
بررسی آثار صنایع دستی نقاط مختلف از جهات گوناگون برای محققان و مورخان دارای اهمیت است. غیر از شناخت ریشه تاریخی و تمدن باستانی مناطق مختلف، بررسی این آثار برای پژوهشگران از این جهت دارای اهمیت است که می توانند به هنرها و همچنین صنایع موجود در دوره های گذشته پی ببرند و یا اینکه با صنایع امروزی نقاط مختلف جهان آشنا شوند.در مقایسه ای که محققان میان کشورهای رو به رشد و کشورهای پیشرفته انجام داده اند، این نتیجه به دست آمده است که در کشورهای پیشرفته، صنایع دستی، ساخت آن و پرداختن به این هنر به تدریج از میان رفته است و علت این امر نادیده گرفتن جنبه های اقتصادی و تجاری این هنر است.
این کشورها به دلیل اتکائی که به تکنولوژی پیشرفته دارند، این نتیجه به دست آمده است که در کشورهای پیشرفته، صنایع دستی، ساخت آن و پرداختن به این هنر به تدریج از میان رفته است و علت این امر نادیده گرفتن جنبه های اقتصادی و تجاری این هنر است. این کشورها به دلیل اتکائی که به تکنولوژی پیشرفته دارند، از پرداختن و اهمیت دادن به این هنر دوری می کنند و صنایع دستی این کشورها تنها به بازمانده هائی از گذشتگان خلاصه می شود که امروزه آنها را در موزه ها نگهداری می کنند.
در بررسی دیگری که در دورن کشورها صورت گرفته، این نتیجه تا حدودی برعکس است. در کشورهای مختلف به طور کلی در نقاطی که دور از شهرها و ایالات بزرگ است، در گذشته صنایع و هنرهائی وجود داشته که اکنون دیگر نشانی از آنها نیست.
در حالی که در شهرهای بزرگ بیشتر به این هنر توجه می شود و به خاطر اهمیت اقتصادی و تجاری آن، مردم بهای بیشتری به آن می دهند.البته در بررسی که در میان کشورهای جهان انجام شده، نتیجه ذکر شده، یک نتیجه کلی در مقایسه کشورها با هم است و واضح است که این نتیجه گیری ممکن است استثناهائی هم داشته باشد، از جمله این کشورها می توان به ژاپن و چین اشاره کرد. ژاپن با وجود صنعت و تکنولوژی پیشرفته ای که در اختیار دارد، هنوز برای شناساندن خود به مردم کشورهای مختلف از صنایع دستی استفاده می کند و با معرفی صنایع دستی خود، سعی در شناساندن فرهنگ و تمدن گذشته خود دارد و معرفی این تمدن را بسیار مهمتر از معرفی تکنولوژی امروزی خود می بیند و علت آن نیز این است که تکنولوژی روز به خودی خود به مردم شناسانده می شود، اما معرفی تاریخ، فرهنگ و تمدن یک کشور اهمیت بالائی دارد. امروزه مردم سراسر دنیا، ژاپن را نه تنها با نام اکتشافات و اختراعات جدیدش، بلکه با نام فرهنگ و تمدن گذشته اش می شناسند و مردم ژاپن این امتیاز را مدیون هنر و صنایع دستی این کشور هستند.
از این جهت صنایع دستی، هنر ملی یک کشور نیز محسوب می‌شود، چون به واسطه آن، می‌توان سنت‌ها، تاریخ، مهارت‌ها، استعدادها و حتی طرز زندگی مردم را نیز شناخت.عده ای نیز بر این باورند که جنبه اقتصادی صنایع دستی بسیار مهمتر از جنبه فرهنگی آن است، این دسته دیدگاهشان را اینگونه بیان می‌کنند که صنایع دستی از این جهت از نظر اقتصادی بااهمیت‌تر است که برای فرد و کشور سودآور است. چون برای معرفی و همچنین تولید انبوه، سرمایه کلانی لازم ندارد، صنایع دستی هر کشور در خارج از آن کشور طرفداران زیادی دارد، در نتیجه صادرات خوبی خواهد داشت و از این راه می توان درآمد بالائی داشت و ارز فراوانی را وارد کشور کرد.
صنایع دستی هر کشور به اندازه تمدن آن کشور قدمت دارد.
به گفته مورخان در این دوره برای اولین بار انسان ضرورت پیدایش هنر در زندگی روزمره اش را احساس کرد و توانست استعدادهای هنریش را نمایش دهد، این حس هنری که به صورت نظری در انسان وجود داشت در ابتدا به صورت طراحی خطوط هندسی ساده و کم کم به صورت حکاکی روی سنگ ها و تراشیدن چوب و استخوان نمایان شد.
در آن زمان هنوز هنرها به شکل امروزی از هم تفکیک نشده بودند و اکثر هنرها مثل نقاشی و مجسمه سازی نیز جزء صنایع دستی به حساب می آمدند، علتش این بود که هر هنری که با دست بشر به وجود می آمد و نشانگر ذوق هنری و استعداد درونی بشر بود صنایع دستی خوانده می شد.وقتی به تدریج فرهنگ تقریباً معنی امروزی خود را گرفت، تلفیق هنر و صنعت از جنبه های مهم هر فرهنگ محسوب شد و شکوفائی هنر و صنعت در کنار هم و تکثیر و گسترش آن باعث بالا رفتن ارزش های یک فرهنگ و ایجاد خلاقیت و نوآوری در این امر موجب افزایش ارزش های فرهنگی یک ملت شد. اوریسا اولین منطقه ای است که صنایع دستی به شکل امروزی در آنجا به وجود آمد.
مورخان زمان دقیقی را برای این پدیده ثبت نکرده اند، تنها در کتاب ها نام این مکان ثبت شده است. اوریسا نام منطقه ای در هند است که برای اولین بار تولید صنایع دستی به عنوان یک شغل از سوی مردم آن پذیرفته شد و این تنها مکانی بود که به هنر و صنایع دستی احترام می گذاشتند، از آن به نحواحسن استفاده می کردند و برای خلق هنری پویا و حفظ آن می کوشیدند.
طرح های اولیه صنایع دستی که در اوریسا تهیه می شد، الهام گرفته از اسطوره های جهان و افسانه های فرهنگ و تمدن هند بود که بیشتر به صورت نقاشی و مجسمه سازی ارائه می شد. البته تصویر این افسانه ها به تدریج از حالت نقاشی بر روی سنگ و دیوار فاصله گرفت و به صورت نقاشی روی سفال، اشیاء زینتی و شیشه تبدیل شد، مردم این منطقه سعی می کردند بیشتر افسانه های کشورشان را به صورت حماسی به تصویر بکشند.
با آغاز نقاشی روی سفال و اشیاء زینتی، کم کم هنر آن دوره به صنایع دستی امروزی نزدیکتر شد.صنایع دستی با مفهوم امروزی، وفاداری قابل توجهی به تاریخ و فرهنگ گذشته دارد و این مورد را می توان به وضوح در کلیه طراحی ها، سبک ساختار، فرم و رنگ‌هائی که در ساخت صنایع دستی به کار برده می شوند، مشاهده کرد. کلیه این طرح ها و روش ها همگی بومی و طبیعی هستند و سازندگان آنها سعی کرده اند در آثارشان تاریخ کشور را به تصویر بکشند. ولی نه تاریخ و فرهنگ معاصر کشورشان را، چرا که این هنرها تاریخ و گذشته دور هر قوم و ملت است.صنایع دستی در هر کشور و هر ملت، تفاوت های خاصی با هم دارند و هر کدام دارای شاخصه هائی هستند که آنها را از هم متمایز می کند و این شاخص‌ها به تلاش نسل های گذشته هر ملت برای حفظ این هنر بازمی‌گردد، به طوری که در این آثار بتوان جنبه‌های هنر و صنعت را در کنار هم دید و آمیزش این دو را به خوبی درک کرد.

جنبش هنر و صنعت

هر چند که صنایع دستی در ابتدا در کشورهائی به وجود آمده است که تمدن قدیمی‌تری دارند، اما چون در اکثر این کشورها این هنر مورد بی‌توجهی افراد قرار گرفته، کم کم ارزش خود را از دست داده و در خیلی از مناطق صنایع دستی به کلی از‌بین رفته است و شاید امروزه تنها چند نمونه از آنها در موزه‌ها نگهداری شود.کشورهای اروپائی به خصوص انگلیس با گذشت زمان بیشتر ارزش های این هنر را درک کردند و سعی کردند توجه بیشتری به صنایع دستی داشته باشند.
اواخر قرن نوزدهم حمایت بی‌سابقه‌ای از ارزش های هنری و منحصر به فرد صنایع دستی در اروپا صورت گرفته و به دنبال آن جنبشی در انگلیس ایجاد شد که تأثیر به سزائی بر این هنر در دیگر کشورهای اروپائی داشت. البته این جنبش و عقاید صاحبان آن بیشتر از هر جای دیگر، در انگلیس جلوه داشت اما توانست تأثیر عمده‌ای در سایر کشورها و حتی آمریکا داشته باشد.
جنبش هنر و صنعت نام خود را از انجمن نمایش هنرها و صنایع برگرفته بود، این انجمن در سال ۱۸۸۸ به منظور معرفی هنرها و صنایع مرتبط به هم شکل گرفت و فعالیت فراوانی در اروپا داشت و نقش عمده‌ای نیز در شناساندن هنر صنایع دستی به مردم اروپا ایفاء کرد.جنبش هنر و صنعت در ابتدای کار خود بسیار بی‌نظم و بی‌قاعده عمل می‌کرد و عقاید، جریان‌ها و روش‌های گوناگونی را در برمی‌گرفت.
این بی نظمی برای بسیاری از هواداران این جنبش، مشکلی جدی و عمیق بود که از میان برداشتن آن خود خدمت بزرگی به جامعه هنری آن زمان بود. این مشکل غیر از لطمه زدن به کار هنرمندان و صنعتگران، باعث به وجود آمدن عقایدی سطحی از طرف کسانی که در این کار مهارت نداشتند نیز می شد، همچنین بی نظمی موجود در این جنبش، باعث درگیری میان اعضاء جنبش شد و در نتیجه بعضی عقاید که متضاد هم بودند به کلی از بین رفتند در صورتی که ممکن بود این عقاید، تحولی عظیم را در این هنر موجب شوند.
اما برای عده ای دیگر این مشکل، مشکلی سطحی بود که چنان بی اهمیت می نمود که تأثیر چندانی در روند جنبش و اهداف اصلی آن نداشت و این دسته، این مشکل را ناشی از عادت بازگشت به طبیعت می دانستند. البته این جنبش تقریباً در سال ۱۹۱۰ اقتدار خود را در انگلیس از دست داد اما در همین مدت اندک نیز توانست تأثیر فراوانی در کشورهای مختلف اروپائی به خصوص انگلیس و اتریش بگذارد.همچنین در آمریکا، تعداد زیادی از هنرمندان، طراحان و طرفداران دگرگونی های اجتماعی از عقاید این جنبش تأثیر پذیرفتند. یکی از مهمترین این افراد، معماری به نام ”فرانک لویدرایت“ بود که تحت تأثیر این جنبش، مؤسسه انجمن هنر و صنعت را در سال ۱۸۹۴ در شیکاگو بنیان نهاد.