حجم بازار ورزش ایران در قیاس با کشورهای خاورمیانه بالاست

اقتصاد علمی است که در همه حوزه ها نقش اصلی را بازی می کند و ورزش نیز از این امر مستثنی نیست. در دنیای کنونی ورزش دیگر یک تفریح و سرگرمی نیست، ورزش یک صنعت پرسود است که توانایی بالایی در جذب سرمایه های خارجی پایدار دارد. ورزش میدان رقابتی نسبتا سالم برای تقابل ملت ها و ابزاری برای انتقال تفکرات فرهنگی است و این بخش اقتصادی ورزش است که این صنعت را پیش می برد. با این تفاسیر جایگاه علم اقتصاد در صنعت ورزش ایران چگونه است؟

صنعتی برجسته از لحاظ سیاسی

ورزش همواره بخش مهمی از جامعه بشری بوده؛ اما امروز بخش مهم تری در اقتصاد وی نیز شده است. حوادث ورزشی تاثیرات شگرفی در اقتصاد کشورها ایجاد می کنند که ردپای این تاثیرات در مراحل گذار آنها به توسعه یافتگی یا ظهور اقتصادی مشهود می باشد. در دنیای معاصر تعداد مدال های المپیک و جام‌های جهانی نمادی از قدرت اقتصادی، سیاسی و عرض اندام ابرقدرت های دنیا در مراحل پیشرفت و توسعه است. به طوری که فضای ورزشی از شاخص های توسعه یک کشور محسوب می شود و از لحاظ سیاسی صنعت محبوب و برجسته ای است که سیاست مداران توجه ویژه ای به آن دارند. تاثیر ورزش در ملل دنیا به نحوی است که کشورهای عضو فدراسیون جهانی فوتبال فیفا FIFA از کشورهای عضو سازمان ملل متحد بیشتر است.

تعریف اقتصاد ورزش

اقتصاد ورزش به بهره‌گیری از تئوری های اقتصادی برای تحلیل فعالیت‌های ورزشی اطلاق می شود یا به بیان دقیق تر اقتصاد ورزش به ارزیابی مسائل و الگوهای تخصیص بهینه منابع در سه بخش عملکرد ورزش، تولیدات ورزش و توسعه ورزش می پردازد. صنعت ورزش به مجموعه فعالیت های مرتبط با تولید، مبادله و بازاریابی کالاها و خدمات ورزشی گفته می شود که در ارتقای ارزش افزوده نقش داشته باشند.

سهم ورزش در بودجه خانوار و مخارج دولت

ورزش در کشورهای توسعه یافته سهم قابل توجهی در مخارج خانوار دارد و در دهه های گذشته در کشورهای در حال توسعه نیز سهم ورزش در مخارج خانوار و بودجه دولت افزایش پیدا کرده است که نشان دهنده اهمیت و تمایل ترجیحات افراد به سمت ورزش است. البته برخی ورزش را ابزاری برای حرکت ملل در مسیر جهانی شدن و عامل مهمی در ایجاد تغییرات فرهنگی می دانند و افزایش بیشتر سهم ورزش در مخارج دولتی و حمایت دولت از بخش خصوصی را خواستارند.

جنبه های مختلف اقتصاد ورزش

۱ – ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم

۲ – تولید کالاها، تجهیزات و مکمل های غذایی در ورزش

۳ – صادرات کالاها و خدمات ورزشی (تجارت بین الملل)

۴ – رونق گردشگری و توسعه بازارهای محلی از طریق حوادث ورزشی

۵ – تبلیغات، انتشارات و حق پخش تلویزیونی

۶ – ایجاد تاسیسات و امکانات گسترده ورزشی

۷ – مسائل فرهنگی و امنیتی

۸ – افزایش رفاه عمومی و سرمایه اجتماعی و انسانی در جامعه

۹ – مدال های دریافت شده در المپیک (شهرت و رقابت بین المللی)

اگر این فرض را بپذیریم که افزایش روحیه ورزشکاری در جامعه منجر به کاهش احتمال ارتکاب جرم می شود، سرمایه گذاری در گسترش ورزش بسیار کم هزینه تر و کارآتر از سرمایه گذاری در مبارزه و جلوگیری از جرم و جنایت می باشد. ورزش خدمتی است که در مناطق محروم نیز تقاضا می شود و می‌توان بعضی ورزش های کم هزینه مانند فوتبال و کشتی یا ورزش های رزمی را در ایران در شمار کالاهای پست در نظر گرفت که افراد در دهک های پایین درآمدی آن را تقاضا و با افزایش درآمد به سمت ورزش‌های پرهزینه حرکت می کنند و همین امر اختصاص یارانه دولتی به ورزش هایی را که می تواند در طبقه پست دسته بندی شوند از لحاظ تئوری های اقتصادی توجیه می‌کند.

نکته مهم در ارتباط با کشور ایران این است که حجم بازار ورزش و گردش مالی آن در مقایسه با کشورهای حاشیه خلیج و بسیاری از کشورهای دیگر بسیار بالاست، که این امر می تواند از جمعیت و جوان بودن آن، آب و هوای متعادل، وجود فرهنگ ورزش در تمدن اسلام و ایران و … باشد. داشتن یک بازار داخلی با تقاضای گسترده می تواند عاملی برای رونق در بازار ورزش و کسب توانایی رقابت برای تولیدکنندگان کالاها و خدمات ورزشی در عرصه های بین المللی باشد.

بنگاه های اقتصادی

در کشورهای توسعه یافته باشگاه های ورزشی در انواع ورزش ها به صورت یک بنگاه اقتصادی عمل می کنند و حداکثر کردن سود مبتنی بر جذب بیشتر و بهتر طرفداران و حامیان مالی را، هدف فعالیت اقتصادی- فرهنگی خود قرار داده اند و همین امر منجر به تخصیص بهینه منابع در اقتصاد ورزش شده است، اما رقابت در این صنعت و بالطبع ساختار بازار متفاوت می باشد؛ زیرا رقابت دو باشگاه فوتبال با رقابت دو بنگاه تولید کننده لوازم برقی متفاوت می باشد. ساختار بازار در اقتصاد ورزش، «تعادل رقابتی» (Competitive balance) است. با این مفهوم که تیم های ورزشی به طور کلی عملکرد بهتری خواهند داشت اگر تیم های موجود کیفیت مناسبی داشته باشد.

نکته مورد توجه در اقتصاد ورزش وجود اثرات جانبی (Externality) مثبت آن برای جامعه و بخش‌های دیگر اقتصادی است مانند سلامت فیزیکی و روانی جامعه، جذب گردشگر، ارتقای سرمایه اجتماعی (تقویت کارگروهی و نظم پذیری، روحیه رقابت، عِرق ملی، بازی جوانمردانه، ) و… که سرمایه گذاری دولت در این بخش را توجیه می کند. ورزش نه تنها در سطح ملی یک صنعت درآمدزا می باشد بلکه شدیدا می تواند به توسعه اقتصادهای محلی و کوچک کمک کند. تقویت ساختار بازار و قوانین ورزش در سطوح استانی و منطقه ای می تواند به رشد صنعت ورزش و منافع اقتصادی ناشی از آن در این مناطق کمک کند. شاید بعضی از جنبه‌های ورزش مانند هزینه های زیربنایی و زیرساختی در مراحل ابتدایی در کشوری مانند ایران یک کالای عمومی محسوب شود و دچار شکست بازار (Market failure) شده و نیاز به دخالت و حمایت دولت باشد تا با استفاده از بازدهی ها نسبت به مقیاس، واحدهای ورزشی توانایی اداره به صورت خصوصی را در خود ایجاد کنند. در مباحث تجارت بین الملل این موضوع با عنوان «حمایت از صنایع نوزاد» مطرح می شود.

توصیه های اقتصادی به ورزش ایران

۱ – حمایت از صنعت ورزش با در نظر گرفتن نوع و ساختار بازار در این صنعت

۲ – توجه به هزینه مبادله، قوانین و مقررات مربوط به کسب درآمد در ورزش

۳ – توجه به پایه مالیاتی در این صنعت و راهکارهای علمی و جدید در بهره برداری از این پایه مالیاتی گسترده

۴ – احترام به مالکیت معنوی در ورزش

۵ – سهم بانوان از مخارج ورزشی در سطح خانوار و ملی

۶ – ایجاد توازن جغرافیایی در تخصیص بودجه ورزشی و سهم مناطق محروم از بودجه ورزشی

۷ – عدم دخالت دولت در عزل و نصب ها به منظور کاهش حساسیت های سازمان های بین المللی به منظور افزایش کارآیی عملکرد فدراسیون ها

۸ – ایجاد رشته های اقتصاد ورزش و مدیریت ورزش در دانشگاه به منظور تحقیقات علمی معتبر در این زمینه.