چطور چاپ ماندگار میماند؟
طنین واژه چاپ دیجیتال در صنعت چاپ، در ذهن بعضی از افراد و حتی کارشناسان به عنوان ناقوس مرگ پلیت و چاپهای سنتی تفسیر شد، اما رواج اینترنت و شبکههای ارتباطی، بالاتر از آن سرنوشت آینده چاپ را بهطور کلی زیر سوال برد. آیا این تفسیرها و چشماندازهای تیره برای صنعت چاپ تحقق مییابد؟
شاید منظره جهان آینده از هر نظر دگوگون شود، چاپ هم به اقتضای زمان دگرگون خواهد شد؛ شاید چاپ بهصورت امروزی آن، پدیدهای مربوط به تاریخ گردد. اما آنچه تا به امروز شاهد آن هستیم و در آیندهای قابل پیشبینی میتوانیم انتظار داشته باشیم، حکایت از بقای چاپ و گسترش و تکمیل سیستمهای چاپ افست، فلکسو، گراور و افزوده شدن روشهای جدیدی مثل جوهرافشان و چاپ دیجیتال دارد.
پدیدههای نوین و سیستمهای الکترونیک نه تنها در چاپهای جوهرافشان و دیجیتال، بلکه در ساختار و فرایند چاپ افست و دیگر روشهای قدیمی چاپ بهکار گرفته میشوند و مرکب و کاغذ و پلیت همچنان مواد مصرفی اصلی هستند.
افراد زیادی در سالهای اخیر چنین پیشبینی میکردند که با توسعه رسانههای غیرمکتوب، دوران نزول صنعت چاپ (print industry) فرا رسیده است، اما واقعیت غیر از این است و همچنان تقاضای محصولات چاپی رو به افزایش داشته است. صنعت چاپ برای عرضهکنندگان اطلاعات، دستگاه مولد خروجی محسوب شده و با گرفتن اطلاعات، آنها را به شکل ملموس و قابل توزیع درمیآورد.
بازدید از نمایشگاههای معتبر چاپ و حضور کمپانیهای بزرگ صنعت چاپ جهان گویای آن است که دستاوردهای دیجیتال به عنوان ارتقادهنده سیستمهای چاپ بهکار گرفته میشوند، اما روشهای اصلی چاپ همچنان برقرار و پابرجا ماندهاند. نوآوریهایی که در سیستم انتقال مرکب در ماشینهای افست رخ داده و نیز امکانات پس از چاپی که در این ماشینها تعبیه شده، حکایت از خوشبینی واحدهای RِD در بزرگترین کمپانیهای چاپ دارد. بیشک این شرکتهای عظیم روی روندهای در حال انقراض سرمایهگذاری نمیکنند.
البته منتقدان ممکن است منافع آن شرکتها را دلیل تداوم سیستمهای قدیمی چاپ قلمداد کنند و ارتقای ماشینهای افست، فلکسو و هلیوگراور را به سرسختی این کمپانیها برای حفظ سرمایههایشان نسبت دهند. علیرغم این نظرها، آنچه در عمل شاهد آنیم این است که در شرایط کنونی و تا این لحظه چاپ دیجیتال برای کارهای پرتیراژ مقرون به صرفه نیست و برای کارهای تولیدی که کم هم نیستند، هنوز هم روشهای عمده چاپ، همان افست و فلکسو و گراور هستند. گرچه پذیرفتن رواج چاپ دیجیتال و از میدان به در کردن افست و فلکسو و گراور، باز هم به معنای حذف چاپ نیست. به هر حال در چنان چشماندازی نیز چاپ حضور خواهد داشت، اما بهصورت چاپ دیجیتال.
در واقع آنچه دوام صنعت چاپ را تضمین میکند، نیاز جامعه به انواع محصولاتی است که چاپ، جزیی از آنهاست. بسیاری از سفارشات چاپی مربوط به کالاهایی است که محتوی و کارکرد اصلی آنها چیز دیگری است ولی از این رهگذر بازار وسیعی برای چاپ ایجاد میشود که انواع بستهبندیها از آن جملهاند.
برخلاف کتاب و مطبوعات که محتوای اصلی آنها با چاپ شکل میگیرد، در تولید یک محصول غذایی یا صنعتی، مهم همان غذا یا قطعه صنعتی است، اما پیشرفتهترین تکنیکهای چاپ برای همین محصولات بهکار میرود و این عرصه از چاپ ( بستهبندی) حتی بیش از کتاب و روزنامه، الهامبخش نوآوری و پدید آمدن تکنولوژیهای جدید بوده است.
دست برقضا تقاضا برای این بخش از چاپ (یعنی چاپ بستهبندی و غیرفرهنگی) نه تنها رو به کاهش نیست، بلکه هر چه مهمتر میشود و روز به روز مرغوبیت و تنوع بیشتری برای آن طلب میشود. علیرغم این واقعیت نمیتوان دربست از بقای صنعت چاپ بهصورت کنونی سخن گفت.
هم اکنون به خوبی پیداست که صنعت نشر (کتاب و مطبوعات) بخشی از بازار چاپی خود را به سود رسانههای دیگر و بهویژه اینترنت از دست میدهد. ولی همانطور که گفته شد، صنعت نشر عمدهترین بازار صنعت چاپ نیست.
شاید بتوان گفت که صنعت نشر اولین بازار صنعت چاپ تلقی میشود، بهطوری که اکثر مردم وقتی نامی از صنعت چاپ به میان میآید، به یاد کتاب، مجله و روزنامه میافتند. این در حالی است که طبق آمار و ارقام بهدست آمده، صنعت نشر تنها یک سوم کل تولیدات صنعت چاپ را به خود اختصاص داده است و مهمترین منشا و کاربرد چاپ، بخش صنعت و تجارت بوده است. یعنی در این قسمت از بازار مصرف محصولات چاپی، واحدهای مختلف شرکتها اعم از قسمتهای تولید و بازاریابی تا قسمتهای اداری و بازرگانی، مصرفکننده و متقاضی اصلی محصولات چاپی شمرده میشوند. امروزه بسیاری از ناشران خارجی برای در اختیار گرفتن بازار نشر الکترونیک و web، شروع به تبدیل آثار در اختیار خود، به شکل e-book وPDF نمودهاند. با ظهور تکنیک چاپ درخواستی (print on-demand)، شرایط انتشار عناوین بیشتری از کتابها فراهم شده است و بدین ترتیب تاثیر تکنولوژی جدید چاپ دیجیتال باعث گسترش بازار مصرف محصولات چاپی شده است.
اما در مورد مجلات و روزنامهها، ظهور نشر الکترونیک، جایگاه آنها را روز به روز با مخاطره و تهدید مواجه میکند. با ظهور تجارت الکترونیک (e-commerce)، گرچه شرکتهای فعال در این زمینه سعی در اتوماتیک کردن و به عبارتی paper- less نمودن فرایندهای ثبت سفارش تا پرداخت بهای کالا کردهاند، اما تا عمومی شدن این مساله و تعمیم آن به کلیه فعالیتهای تجاری، راه زیادی در پیش است و هر چه نوع معامله پیچیدهتر و درجه خلاقیت روش ارتباطی و اهمیت کیفیت محصول تبلیغاتی بیشتر باشد، همچنان رابطه فیزیکی میان خریدار و فروشنده حفظ شده و محصول چاپی به عنوان رابط، جایگاه خود را حفظ خواهد کرد.
بازدیدکنندگان نمایشگاههای مختلف صنعت چاپ در چند سال اخیر شاهد آن بودهاند که صنعت چاپ و دیگر صنایع وابسته به چاپ، به شدت در حال ترقی و رشد بودهاند و شاید بتوان آن را یکی از متحولترین صنایع در دهه اخیر دانست. هنوز هم میزان مصرف کاغذ و تولید محصولات چاپی از عوامل و پارامترهای مهم رشد اقتصادی - فرهنگی و میزان توسعهیافتگی کشورها محسوب میشود، اما گرایش روزافزون به سمت دیجیتال شدن بسترهای اطلاعرسانی در کنار انفجار اینترنت، باعث شده است که بسیاری از بازیگران صحنه چاپ، نگران آینده شده و آن را تیره و مبهم ببینند.
البته نکته امیدوارکنندهای نیز برای صنعت چاپ وجود دارد. به این معنی که اگر در گذشته اکثر شرکتها و سازمانها در تخصیص اعتبار لازم برای انجام تبلیغات دچار شک و تردید بودند، امروزه با سخت شدن شرایط رقابت، هیچ شرکتی را نمیتوان یافت که بدون سرمایهگذاری در امر تبلیغات و از جمله تبلیغات مکتوب، به حفظ بازار خود یا جلب مشتری جدید بیاندیشد.
با توجه به رویدادهای مربوط به تکنولوژیهای جدید هیچکس نمیتواند در مورد آنچه در دهههای آینده رخ میدهد، قسم بخورد. اما بر اساس شواهد امروز میتوان با استناد به کارهای تبلیغاتی و حجم وسیع کارهای بستهبندی و پوشاک و چاپ درخواستی و چاپ اطلاعات متغیر، صنعت چاپ را فعالیتی مورد نیاز جامعه به شمار آورد که به حیات خود ادامه خواهد داد. آنچه مسلم است اتوماسیون و به کارگیری سیستمهای دیجیتال در قسمتهای مختلف ماشینها و پدید آمدن سیستمهای گردشکار پیشرفته، فضای این صنعت را دگرگون خواهد ساخت و تخصصها و مشاغل جدیدی جایگزین حرفههای پیشین خواهند شد. چاپ دیجیتال رواج بیشتری مییابد و بازار چاپ درخواستی و تنوع شخصیسازی در محصولات چاپی موجب دگرگونی سیستمهای سنتی چاپ میشود.
چاپکارانی که از این روندها آگاهی داشته باشند و خود را با تحولات تکنولوژی همگام سازند، گام به گام با کسب مهارتهای جدید و سازماندهی مناسب، بازار کار خود را گسترش خواهند داد.