تاریخچه مصرف و صنایع چوب ایران
در مورد تاريخچه مصرف و صنايع چوب ايران متأسفانه مدارك و اسناد باستاني به خصوصي كه مربوط به اين مورد باشد ، وجود ندارد . ولي آثاري كه جسته و گريخته از خلال نوشتههاي مورخين به دست ميآيد، نشان ميدهد كه در ايران باستان نيز از مدتها قبل صنايع چوب و استفاده از اين ماده مهم رونق بسزايي داشته است، چنانچه طبق مطالعات مردمان بومي شمال ايران، كه قرنها قبل از مهاجرت آرياييها در ايران مي زيستند.
در حدود ۴۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح چوب را در کلبه سازی خود به کار می بردند و استفاده از چوب برای وسایلی از قبیل نردبان و غیره در این دوره متداول بوده است . متأسفانه چوب همانند سفال، فلز و یا دیگر آثار هنری نیست که در طول هزاران سال باقی بماند، پوسیدگی چوب یکی از عواملی است که متأسفانه آگاهی ما را در این مورد به حد کافی نمی رساند.
اکتشافات باستان شناسی در چراغعلی تپه موردی جالب بود. این مطلب رایج بودن استفاده از چوب و ارزش جنگل در ایران باستان را نشان میدهد که مهمترین آن ماکت گاوآهنی است با دیرک بلند که نقش چوب را در کشاورزی کهن به خوبی نمایان میسازد. از طرف دیگر نقش بسیار مهم و ظریف در روی ظروف اکتشافی به چشم می خورد که در یکی از آنها بزی را روی درخت زربین بدون برگ می دهد و دیگری بزی به نهال پربرگی از همین گونه حمله می کند . به طور کلی می توان گفت با آنکه انسان قبل از تاریخ پناهگاه و محل امن زندگی خود را با غارنشینی آغاز کرد ، ولی از چوب در گذشته دورتری استفاده کرده است.
از زمان تشکیل امپراطوری هخامنشی ایران ، شواهد موجود نشان می دهد که در ایران باستان ارزش جنگل و چوب برای هنرمندان کاملاً روشن بوده است ، به همین دلیل درختکاری و به خصوص کشت درختان جنگلی ، که فقط از نظر تولید چوب اهمیت دارند ، از آئین ستوده پادشاهان هخامنشی بوده است . چنانچه کورش شخصاً به کشت درخت همت میگماشت و داریوش مرزبان کاران را برای جنگل کاری درختان بومی در بین النهرین میستود . کاربرد چوب در معماری تخت جمشید و شوش کاملاً مشهود است .
از دوره ماد اطلاعی از کاربرد چوب در دست نیست و حتی در مورد مصرف چوب در ساختمانها نیز ، چون مادها خانه های خود را اغلب از خشت می ساختند ، هیچگونه آثار و شواهدی موجود نمی باشد ، ولی با در نظر گرفتن ترقی شایان فن معماری و استفاده از چوب در ساختمانها در دوره هخامنشیان و توجه به اینکه اصولاً هخامنشی ها در غالب موارد از تمدن مادها پیروی مینمودند، لااقل باید قبول کرد که صنایع چوب مادها و فن استفاده از چوب در ساختمان در دوره آنها کمتر از هخامنشیان نبوده است. اما در مورد صنایع دوره هخامنشیان مدارک تاریخی روشن تری در دست است ، چنانچه گزنفون در مورد توصیف سلاح نبرد کورش ضمن ذکر نام سلاحهای گوناگون، از یک نیزه عالی چوبی که از چوب پستنک (همان سنجد) میساختند، یاد مینماید. در زمان هخامنشیان به غیر از صنایع جنگلی و استفاده از چوب در امور کشاورزی، کشتی سازی و خانه سازی در معماری نیز اهمیت به سزایی داشته است. همچنین استفاده از چوب در امور ساختمان و مـعماری در دوره هـخامنشیان بـه طـور شـگـرفی تـرقی کرد.
از دوره سلوکیها آثاری در دست نیست، از دوره اشکانیان نیز مطلبی در این باره ملاحظه نمیشود . ولی به طور کلی میتوان گفت که به غیر از مواردی از قبیل استفاده از چوب در تیر و کمان سازی و غیره صنایع چوب اشکانیان ، مانند سایر صنایع و فنون آنها ، همانند هخامنشیان نبوده است.
استعمال چوب در ساختمانها کاملاً رایج بوده است و نکته تازهای که در معماری ساسانیان دیده میشود، این است که در این دوره کلافهای چوبی در میان جرزها به کار میرفته است و از این وسیله برای جلوگیری از خرابی جرزها استفاده می نمودند و چنین بنظر میرسید که این سبک معماری را از رومیان اقتباس کرده باشند. مسئله مهم دیگر در دوره ساسانیان این است که از چوب برای قابسازی طاق و گنبدها استفاده مینمودند و این نوع طاقسازی خود انقلابی در فن معماری بشمار می رفته است که امروزه نمونه آن را میتوان در ساختمان بقعه «بیبیشهربانو»، که تقلید از معماری ساسانیان میباشد، ملاحظه نمود .
از قدیمیترین آثار چوبی بعد از اسلام ، دو ستون چوبی و قطعه ای خاتمکاری است که در ناحیه ترکستان غربی کشف شده و متعلق به قرن سوم هـ . ق (نهم میلادی) است . اما تزئینات این آثار خیلی شبیه به چوببریهای مسجد نائین است. اشکال آن عبارت است از گل و بته که در سطح چوب حک شده است . سه قطعه چوب خاتم کاری در مجموعه رابینو موجود است که با خط کوفی ساده و حروف زیبایی برجسته مزین شده و در اطراف آن حاشیهای است که به شاخه های متصل بناتی منتهی میشود . در حاشیه، کتیبه هایی است که در یکی از آنها نام عضدالدوله دیلمی و تاریخ ۳۶۳ ( سنه ثلث و ستین و ثلث ماء ) خوانده میشود .
