رقابت نفس‌گیر دنیا بر سر توسعه راه‌آهن

رقابت نفس‌گیر کشورها بر سر توسعه حمل‌و‌نقل ریلی در داخل و خارج از مرزهای کشورهایشان در ۱۰ سال گذشته، دنیا را به زمینی بزرگ برای رقابتی آهنین بدل کرده است. از یکسو، چین با سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و کلان در دنیا به دنبال راه‌اندازی شاهراه‌های ریلی و احیای جاده ابریشمی از جنس راه آهن است و از سوی دیگر کشورهای اروپایی و آمریکایی با توسعه خطوط ریلی خود به سمت آسیا، جنب و جوش زیادی در کشورهایی همچون قزاقستان و ترکمنستان ایجاد کرده‌اند تا با سرمایه‌گذاری سریع و کلان در صنعت ریلی خود، کریدورهای اتصال آسیا به اروپا را ایجاد کنند.

در دنیای امروز کمتر کشورهایی هستند که تصمیم‌سازانشان به اهمیت نقش توسعه صنعت ریلی در رشد و توسعه اقتصاد کشور واقف نباشند؛ حمل‌و‌نقلی ایمن، پاک، با مصرف سوخت کم وحجم ترانزیت بالا؛ چه بسیارند کشورهایی که در بودجه نویسی خود گام‌هایی بلند را به منظور اصلاح بودجه برای افزایش و بهینه‌سازی سهم بخش ریلی بر می‌دارند. بر اساس داده‌های سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، در دوره سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۵، در سطح جهان به‌طور متوسط ۱۳۰ میلیارد دلار در بخش ریلی سرمایه‌گذاری شده و پیش‌بینی می‌شود که این رقم در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ به ۲۷۰ میلیارد دلار افزایش یابد. بر اساس اعلام این سازمان، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زیرساخت‌های ریلی کشورهای در حال توسعه نیز پس از سال ۲۰۰۵ رشد قابل توجهی داشته است و طی سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ از لحاظ تعداد پروژه‌ها و همچنین از لحاظ میزان بودجه صرف شده، منطقه جنوب آسیا با مجموع بودجه ۹/ ۳۷ میلیارد دلار و تعداد ۱۱۵ پروژه در صدر قرار گرفته است.

تجربه کشورهای بزرگ در توسعه راه آهن

بسیاری از کشورهای دنیا با توجه به نقش مهم حمل‌و‌نقل ریلی در رشد و توسعه اقتصادی کشور، افزایش سرمایه‌گذاری در بخش ریلی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. البته برخی کشورهایی که به سرعت در حال رشد هستند و تراکم جمعیت در آنها بالا است، همچون چین و هند، از پیش سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در پروژه‌های فناوری پیشرفته ریلی کرده‌اند. ساخت قطار‌های بین شهری، اولویت نخست بسته محرک اقتصادی چین را تشکیل می‌دهد. آمریکا نیز برای نخستین بار بخش مهمی از بودجه خود را به حمل‌و‌نقل ریلی اختصاص می‌دهد. با وجود همه اینها، باید تلاش‌هایی بیش از این انجام شود. در این باره توجه به آمار نشان دهنده همه حقایق است:تراکم جمعیت شهری موجب هدرروی انرژی، زمان و پول می‌شود. صنعت ریلی می‌تواند این مشکل را برطرف کند. در اروپا هزینه تراکم جمعیت به لحاظ تاخیرها و هدرروی سوخت بالغ بر ۳ درصد تولید ناخالص داخلی است. علاوه بر این، هزینه‌های سفرهای بین شهری با خودرو به‌طور متوسط سه برابر بیشتر از هزینه سفر با قطار است. هزینه‌های ترانزیت ریلی تنها ۵ درصد از کل هزینه‌های ترانزیت خودرو (جاده و پارکینگ) است. در آمریکا هر یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دولت فدرال در حمل‌و‌نقل عمومی موجب اشتغال‌زایی برای۴۷۵۰۰ نفر می‌شود.

سرمایه‌گذاری در بخش ریلی همچنین برای دستیابی به اهداف ایجاد ثبات در کره زمین نیز ضروری است. افزایش گازهای آلاینده ناشی از حمل‌و‌نقل موجب می‌شود اتحادیه اروپا به۲۰ درصد از اهداف خود در کاهش آلاینده‌ها تا سال۲۰۲۰ نرسد و این در حالی است که انتقال توجهات از جاده به ریل می‌تواند این مشکل را حل کند.

یک مطالعه سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که تاخیر در اقدامات لازم برای بهبود آب‌وهوا و محیط زیست به‌طور دائمی دست کم۵/۰درصد از تولید ناخالص داخلی جهان هزینه خواهد داشت اما دستیابی به اهداف کاهش آلاینده دی اکسید کربن تا سال۲۰۵۰ تنها۱/۱درصد تولید ناخالص داخلی جهان هزینه خواهد داشت و در این میان صنعت ریلی تنها راه حل حمل‌و‌نقلی برای بسیاری از چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی است. حمل‌و‌نقل ریلی کمترین میزان مصرف سوخت، کاهش تراکم جمعیت، مصرف کمتر اراضی، دسترسی آسان به حمل‌و‌نقل برای همه سنین و کاهش۲۰ درصدی هزینه‌های نوسازی و نگهداری تجهیزات زیرساختی را فراهم می‌آورد و کشورهای بسیاری سهم ریلی را در بودجه سال آینده خود افزایش داده‌اند.  چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین‌ اقتصادهای جهان در برنامه پنج ساله توسعه ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ خود بخشی ویژه را به حمل‌و‌نقل اختصاص داده است و در آن از توسعه شبکه ریلی به‌عنوان یکی از برنامه‌های «اولویت بالا» نام برده است. این در شرایطی است که پیش از این نیز افزایش رقم بودجه ریلی چین در سال ۲۰۱۴ به ۱۱۶ میلیارد دلار (۷۲۰ میلیارد یوآن) از دید صاحب‌نظران رقمی غیرمنتظره و ۲۰ میلیارد یوآن بیش از برنامه‌های از پیش اعلام شده بود. در آمریکا که پس از پشت سر گذاشتن بحران مالی سال ۲۰۰۸ اقتصاد آن تازه طعم احیا و رشد اقتصادی را دوباره می‌چشد، بودجه کل سیستم ملی ریلی برای سال ۲۰۱۶ بالغ بر ۸/ ۴ میلیارد دلار پیش بینی شده است. سال ۲۰۱۶ نخستین سال از برنامه ۶ ساله موسوم به «پیمان رشد آمریکا» است که در آن برای صنعت ریلی بودجه ۲۹ میلیارد دلاری در نظر گرفته شده است. این برنامه شامل گسترش و توسعه شبکه ریلی برای پاسخگویی به افزایش تقاضا در بخش ریلی است. از بودجه ۸/۴ میلیارد دلاری سال ۲۰۱۶ بخش ریلی آمریکا ۴۵/۲ میلیارد دلار برای برنامه خدمات مسافربری فعلی ریلی و ۳۲۵/۲ میلیارد دلار برای برنامه گسترش و ارتقای خدمات ریلی در نظر گرفته شده است.

در هندوستان، وزیر صنعت ریلی این کشور هنگام ارائه لایحه بودجه ۲۰۱۶-۲۰۱۵ به پارلمان اعلام کرد که بودجه بخش ریلی این سال طوری طراحی و تدوین شده است که آغازی باشد بر طرح پنج ساله ۸۶۵۰ میلیارد روپیه‌ای دولت برای توسعه و تغییر شکل شبکه ریلی هند. دولت هندوستان قصد دارد ظرف ۵ سال آینده بالغ بر ۱۳۷ میلیارد دلار در صنعت ریلی این کشور سرمایه‌گذاری کند. افزایش ظرفیت بخش ریلی از ۲۱ میلیون مسافر در روز به ۳۰ میلیون مسافر و از یک میلیارد تن بار به ۵/ ۱ میلیارد تن بار از جمله اهداف این لایحه بودجه بوده‌اند. ظرف یک سال آینده دولت هندوستان تا حدود نیم تا یک تریلیون روپیه (معادل حدود ۱۵/ ۱۶ میلیارد دلار) بر سرمایه‌گذاری بخش ریلی خود بیفزاید. هدف از این افزایش سهم صنعت ریلی در بودجه کل کشور، دستیابی به اهداف توسعه‌ای اعلام شده است.