مروری بر تاریخچه ورود اتومبیل به ایران

قبل از متداول شدن اتومبیل و به قول قدیمی ها کالسکه بخاری- شبیه ترین وسیله به اتومبیل- در میان اشراف و اعیان از زمان ناصرالدین شاه رایج گردید. در بین معممین هم مورد استفاده داشت و اولین نفر از علما که دارای کالسکه مخصوص شد آیت الله سید ابوالقاسم امامی داماد ناصرالدین شاه بود و بعد از او آیت الله شیخ فضل الله نوری را می توان نام برد.

البته کالسکه بیشتر جنبه اختصاصی و خانوادگی داشت و به عنوان تنها وسیله عمومی آن زمان همان خط آهن تهران شهرری معروف به ماشین دودی قابل ذکر است که در سال ۱۲۶۴ هجری قمری (اولین سال سلطنت ناصرالدین‌شاه) یک مهندس فرانسوی موفق به گرفتن امتیاز آن از شاه شد که بعدها رسما این امتیاز طبق یک قرارداد ۹۹ ساله به بلژیکی ها واگذار شد.

از طرفی وضع محلات شهر و کوچه های قدیم تهران هم برای تردد وسایل نقلیه چرخدار مناسب نبود ولیکن ناصرالدین شاه با سفرهای متعددی که به فرنگ کرد، به پیروی از شیوه حمل و نقل داخل شهری اروپا، دستور کشیدن خط آهنی معروف به واگن اسبی را داد که از دروازه قزوین پس از طی خیابان های امام خمینی فعلی، امیرکبیر فعلی، ری فعلی به گارماشین آن زمان که اکنون به پارک تفریحی و کتابخانه عمومی تبدیل شده می رسید.

یکی از مشکلات کمپانی واگن اسبی، فرو نشستن معبر واگن نسبت به سطح خیابان بود که از اثر فشار واگن روی ریل و تراکم خاکروبه هایی که در خیابان ریخته می شد به وجود می آمد؛ بویژه در زمستان، اغلب آب روی ریل ها را می گرفت و یخ زدگی باعث قطع عبور و مرور واگن تا مدتی می شد. یک خط اختصاصی واگن اسبی هم وجود داشت که از توپخانه تا لاله زار (جلو منزل میرزاعلی اصغرخان اتابک، امین السلطان) برای تسهیل در امر رفت و آمد درباریان کشیده شده بود.

 نخستین خودرو تهران

به دنبال کالسکه هایی که با بخار و آتش حرکت می کردند اولین اتومبیل هایی که به ایران وارد شد. سواری های فورد کروکی کلاچی با لاستیک توپر بود. اتومبیل هایی نیز شبیه وانت امروزی وارد تهران شد که به آنها ماشین لاری می گفتند و هم چنین اتومبیل های دورسیمی که برای حمل بار و مسافر می آمدند. به هر جهت نخستین اتومبیل در زمان مظفرالدین شاه وارد تهران گردید.

دلیجان

دلیجان کالسکه ای هشت نفره بود با اتاق و پشتی باربنددار با دور چرخ هایی از آهن که از درشکه و کالسکه که چرخ هایش رزین دار، سخت تر و از گاری فنر نداشت راحت تر بود.

کجاوه

کجاوه، پالکی و هودج سه  وسیله نقلیه ساخته شده از چوب بودند که بر روی قاطر، الاغ، اسب و یا شتر حمل می کردید هر کجاوه و پالکی و هودج فقط جای یک نفر بود و بر مرکب از هر نوع دو تا از این جایگاهها قرار می گرفت که تعادل آن برقرار گردد.

 اولین خط آهنی که در ایران ساخته شد

اولین خط آهنی که در ایران ساخته شد خط‌آهن تهران به شهرری بود که در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی (معادل ۱۸۸۳ میلادی)، امتیاز احداث آن را یک نفر مهندس فرانسوی« به نام مسیوبوانان» ازناصرالدین شاه گرفت و به احداث آن اقدام کرد. اولین واگن ها؛ واگن های اسبی بودند و به وسیله دو یا چهار اسب روی ریل حرکت می کردند و تقریباً بیشتر خیابان های اصلی شهر در آن زمان را به هم وصل می کرد. این واگن یا تراموای دارای چند قسمت بود. قسمت اول محوطه کوچکی بود مخصوص قرار گرفتن سورچی و قسمت های دیگر اختصاص به مسافرانی داشت که روی نیمکت هایی قرار می‌گرفتند که در دو طرف واگن ها تعبیه شده بود.

خطوط مختلف واگن اسبی در خیابان ها به قرار زیر بود:

اول، خط بازار که تا آخر خیابان لاله زار نزدیک خیابان رفاهی رفت و آمد می کرد.

دوم، خط خیابان شاهزاده عبدالعظیم که از بازار به راه می افتاد و خیابان ناصریه و خیابان چراغ گاز را طی می کرد و از خیابان ری می‌گذشت و به کارگاه ماشین دودی می رسید.

سوم، خط باغ شاه که از بازار حرکت می کرد و بعد از شش دو راهی به دروازه باغشاه می رسید.

بعد از خط آهن اسبی نوبت به قطارهای بخار رسید که البته ماشین هایی که در این خط به کار افتادند نام‌ترن نداشتند، بلکه در دارالخلافه و در زبان عموم به آنها ماشین دودی می گفتند. به هرحال نخستین اتومبیل در زمان مظفرالدین شاه وارد تهران شد و مورد استفاده قرار گرفت اما تا آخر دوره پهلوی اول فقط ثروتمندان می‌توانستند از اتومبیل های شخصی استفاده کنند.

اولین اتومبیل چه زمانی وارد ایران شد

اولین اتومبیل سواری که وارد ایران گشت یک اتومبیل فورد بود که در اوایل قرن بیستم به دستور مظفرالدین شاه قاجار از کشور بلژیک خریداری شد. این اتومبیل که دود زیادی از آن خارج می شد به «کالسکه دودی» معروف بود. به دنبال گسترش شهرنشینی میزان واردات خودرو از سال ۱۳۰۰ هجری شمسی (۱۹۲۰میلادی) افزایش یافت.

اغلب اتومبیل ها در آن سالها از کشورهای آمریکا و انگلیس وارد می شد. اولین اتومبیل ساخته شده در ایران اتومبیل «پیکان» بود که در شرکت سهامی عام «کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال» تحت لیسانس کارخانه تالبوت انگلستان ساخته و در سال ۱۳۴۶ وارد بازار شد. تولید وانت، مینی بوس، اتوبوس نیز به تدریج در سال های بعد در این کارخانه شروع شد. در همان سال سواری های «آریا» و«شاهین» نیز در کارخانه پارس خودرو ودر سال ۱۳۴۷ سواری «ژیان» در کارخانه سایپا تولید و به بازار عرضه گشت. در سال ۱۳۵۱ با تبدیل کارخانه پارس خودرو به شرکت «جنرال موتورز ایران» تولید اتومبیل‌های آریا و شاهین متوقف و تولید سواری‌های شورولت (اپل) ۲۵۰۰ و ۲۸۰۰ سی سی همچنین تولید سه نوع اتومبیل سواری «بیوک»، «کادیلاک» و «شورولت نوا» تحت لیسانس جنرال موتورز آمریکا شروع گردید.

تولید این نوع سواری ها تا پایان سال ۱۳۶۰ ادامه داشت. در سال ۱۳۵۹ تولید سواری ژیان در کارخانه سایپا متوقف و به جای آن تولید سواری «رنو۵» که از سال ۱۳۵۴ در کنار تولید ژیان آغاز گشته بود ادامه یافت. در سال های اخیر تولید اتومبیل هایی با تکنولوژی جدیدتر آغاز گردیده است که از جمله آنها می توان به تولید اتومبیل های پراید، پژو ۴۰۵ و ۲۰۶ ، نیسان پاترول و مزدا ۳۲۳ اشاره کرد.