آسیب شناسی، تحلیل و بررسی صنعت اسباببازی
اسباببازی فرهنگیترین وسیله موجود در دنیای کودکان و لازمترین ابزار آموزش و یادگیری به شمار میرود. امروزه حوزه اطلاق اسباببازی رو به گسترش و توسعه روز افزون داشته و شامل بسیاری از کالاهای مصرفی و مرتبط به حوزه کودکان و نوجوانان میگردد و به دلیل جایگاه اقتصادی و سیاسی علاوه بر جنبههای فرهنگی و تربیتی به صنعت اسباببازی تبدیل شده است.
نقش و جایگاه اسباببازی در ایران و جهان
بر اساس آمارهای موجود، تجارت اسباببازی سومین تجارت پر سود جهان بعد از تولید مواد مخدر و تسلیحات نظامی است و کشور چین بزرگترین تولید کننده اسباببازی در جهان به شمار میرود. توسعه تکنولوژی و گسترش تبلیغات به این بازار سود آور، رونقی صد چندان بخشیده است و هر روز اسباببازی جدیدی به بازار عرضه میشود.مصرف سرانه اسباببازی در ایران حدود یک سوم مصرف اسباببازی در آسیا و یک هفتم شاخص جهانی است ( شاخص جهانی مصرف اسباببازی۳۴ و در ایران تنها ۵ است) و فاصله زیادی با نرخ جهانی دارد. این مسئله از جوانب مختلف قابل بررسی است؛
– بازار اسباببازی در ایران بازار بسیار مناسبی برای عرضهکنندگان بوده و فاصله معناداری تا نقطه اشباع دارد.
– عدم توجه خانوادهها به اهمیت و نقش آموزشی و تربیتی کالاهای فرهنگی
– پایین بودن قدرت خرید در اثر خانوارهای ایرانی در برابر میزان درآمدشان
بازار اسباببازی
صادرات اسباببازیهای ساخت چین در سال ۲۰۰۷ حدود ۶۳/۸میلیارد دلار رسید. در همین سال تنها صادرات کالاهای بازی و ورزشی توسط هنگکنگ به فرانسه حدود ۲۸۸میلیون دلار بوده است. همچنین تولید ناخالص تجارت اسباببازی در هند حدود ۶۳۰میلیون دلار میباشد. لازم به ذکر است که ایتالیا در تولید اسباببازیهایی که با باتری کار میکنند، رتبه اول جهانی را دارد و هند با دارابودن ۸۰۰ بازار توزیع اسباببازی از پردرآمدترین خرده فروشیهای اسباببازی در جهان است. در این میان دولت چین با کاهش قابل توجه میزان مالیات بر صادرات کالاهای بازی، گوی سبقت را از سایر عرضه کنندگان بازی در دنیا ربوده است.
بررسی وضعیت اسباببازی از منظر بهداشتی
امروزه مواد اولیه غیربهداشتی در بسیاری از اسباببازیها وجود دارد و با توجه به اینکه این وسیله بازی در اختیار کودکان است و با دست و دهان انها در تماس است لزوم استفاده از استانداردهای بینالمللی بهداشتی و ایمنی مواد تشکیل دهنده اسباببازی، همچنین بررسی ضوابط بهداشتی تولید و واردات اسباببازی در کشورهای توسعه یافته را بیشتر مورد توجه قرار میدهد. همچنین اسباببازی میتواند مشکلات متعددی در خصوص بهداشت روانی از جمله ترویج خشونت و پرخاشگری ، اختلالهای جسمی انتقال ارزشهای منفی و القای مفاهیم جنسی ایجاد کند. لذا آگاهیبخشی به خانوادهها در این حوزه ضروری است.
اسباببازی از منظر فرهنگی و تربیتی
اسباببازی عامل انتقال فرهنگ است و از هر جا که بیاید، فرهنگ خاستگاه خود را به همراه دارد. متاسفانه امروز اکثر اسباببازیهای موجود در بازار، وارداتی یا تقلیدی است و به تدریج بر ذوق و سلیقه و هنجارهای کودکان تاثیر میگذارد. در روشهای تعلیم و تربیت، مهمترین و کلیدیترین عامل بخث الگوسازی است. که در هر سن و هر جنس الگوی خاص خود را بر میتابد. طبیعی است که الگوهای دوران کودکی به طور عمده از مولفههای عاطفی به جای گزارههای عقلانی بهره میبرد، لذا رمز و رازهای موجود در خیالپردازیهای کودکانه، جایگزین گزارههای واقعگرایانه در تربیت بزرگسالان میشود.
نقش تربیتی عروسک
عروسکها به دلیل شکل انسانی خود، توانایی ایجاد ارتباط و تاثیرگذاری فراوانی بر ذهن دختران دارد که به دلیل ایجاد همذاتپنداری و تفاهم خیالی با کودک است. از این منظر عروسک جایگاه خاصی در تربیت زنان آینده در هر جامعه دارد و از این منظر در تهاجم فرهنگی غرب نقش برجسته ای دارد. برخی کارکردهای بازیهای عروسکی در کودکان عبارت است از:
– احساس تعلق به عروسک
– ایجاد حس سرپرستی و مسئولیت و مراقبت در کودک
– همانند نمودن عروسک با خویشتن
– رشد عواطف و گرایشهای عاطفی کودک
– افزایش اعتماد به نفس و قدرت تصمیم گیری و…
از این رو میتوان اسباببازی را یک کالای سیاسی نیز تلقی کرد که ارزشهای دنیای غرب را که بر پایه اومانیسم، لیبرالیسم، سکولاریسم و هدونیسم استوار است به کودکان و نسل آینده جوامع تحمیل کند.
آسیبشناسی وضعیت فعلی اسباببازی کشور
بازار اسباببازی در ایران
ارزش ریالی واردات قانونی اسباببازی در کشور در سال ۸۷ بالغ بر ۲۸۸۳۴میلیارد و ۵۷۴میلیون و ۷۷۲هزار ریال بوده است. در حال حاضر از کل مصرف اسباببازی در کشور سهم تولید داخلی تنها ۲ الی ۳درصد است و حدود ۹۵درصد بازار اسباببازی کشور در اختیار کشور چین است و همین موضوع تولیدکنندگان داخلی دراین عرصه را به ورطه نابودی کشانده است. هماکنون تعداد واحدهای صنفی تولیدکننده اسباببازی در کشور در حدود ۲۰ الی ۳۰ واحد است که در کنار اسباببازی کالاهای دیگری هم تولید میکنند.
مشکلات تولید اسباببازی در ایران
– هزینه بالای تولید در ایران
– عدم پرداخت تسهیلات مالی مصوب شورای نظارت بر اسباببازی از طرف بانکها
– عدم حمایت و نظارت موثر و مستمر مسئولان ذیربط در مقابله با قاچاقچیان
– فشار تبلیغاتی و رسانه ای غرب و عدم حمایت از طرح های ایرانی
– عدم توانایی در تولید محصول جذاب و با کیفیت
– عدم وجود مدیریت صحیح و برنامه ریزی و نداشتن توجیه اقتصادی طرحهای فرهنگی
همه ساله به دلیل افزایش تقاضای اسباببازی در کشور، واردات این کالا روندی صعودی داشته ولی تغییرات تعرفه گمرک در هر سال، که بر واردات بازرگانان تاثیر میگذارد، در میزان واردات اسباببازی تاثیر کمی داشته است و نشان میدهد که این موضوع تنها عامل موثر در این مدل نیست.
بررسی مدل ارائه اسباببازی در سایر کشورها
بی شک شخصیتسازی، حمایت رسانهای و تبلیغاتی مهمترین نکته قابل تامل در زمینه رشد صنعت اسباببازی است. با استفاده از این ابزارها و معرفی قهرمانانه از یک چهره واقعی و یا خیالی، بازار خرید با کمترین ریسک مهیا میشود زیرا این عروسکها قبل از رسیدن به مرحله عروسک، قبلا مسیری از میان رمان، انیمیشن، فیلم و بازیهای رایانهای را طی کرده اند. مثالهای معروف در این زمینه اسپایدارمن و هریپاتر هستند.
بررسی سیر مراحل پیشرفت شرکت متل سازنده عروسک باربی
متل بیشک یکی از بزرگترین و موثرترین شرکتهای بینالمللی در صنعت اسباببازی جهان در عصر کنونی میباشد. بررسی مدل مدیریتی این شرکت که در طی نیم قرن گذشته ماندگاری و موفقیت خود را حفظ کرده است برای مطالعه صنعت اسباببازی ضرورت دارد.
این شرکت در سال ۱۹۴۵ در ایالت کالیفرنیای جنوبی تاسیس شد و بعد از خرید امتیاز عروسک لیلی از آلمان که تنها در حد یک قطعه کلکسیونی تولید میشد، ابتدا نژاد این عروسک را به آنگلوساکسون تغییر داد و با نام جدید باربی به تولید انبوه رساند. در تکمیل پروژه باربی در سالهای بعد عروسک «کن» به عنوان دوستپسر باربی تولید شد و همچنین پس از مدتی باربی در ملیتهای مختلفی مثل چینی، ژاپنی، هندی و افریقایی هم ظاهر شد و بازارهای سراسر جهان را تسخیر کرد. شرکت متل توانست شرکتهای معروف دیگری چون نایکو و کمپانی پرنده آبی از انگلیس را نیز خریداری کرده و به مجموعه شرکت عظیم خود ملحق کند. همچنین این شرکت امتیاز تولید همه سرگرمیهای هری پاتر را در اختیار دارد. شرکت متل همچنین بعد از ورود به معاهده چاپ و انتشارات THQ در سال ۲۰۰۱ به ساخت اولین فیلم کامپیوتری باربی اقدام کرد و این روند همچنان ادامه دارد.
از مطالعه سیر تاریخی مراحل تحول شرکت متل میتوان موارد زیر را استخراج کرد:
– ورود به عرصه تبلیغات تلویزیونی به عنوان اولین اقدام پس از تاسیس
– استفاده از صورتبندی و نژادهای مختلف
– ورود به حوزههای مختلف در صنعت اسباببازی و لوازم ورزشی
– ورود به بازار فیلم و انیمیشن
– ذائقهسازی و شخصیتسازی برای القای اهداف فرهنگی و…
ویژگیهای باربی
باربی نماد و سمبل فرهنگ آمریکایی با ویزگی تجملگرایی و مدگرایی و مصرفگرایی است که تلاش میکند به همراه خیل عظیم لوازم جانبی، نوع زندگی امریکایی را به کودکان جهان تحمیل کند. باربی همچنین در عرصههای سیاسی حضور چشمگیر داشته است. به عنوان مثال بعد از واقعه ۱۱ سپتامبر، باربی با پوشیدن لباس نظامیان ضدتروریست، به تهییج افکار عمومی پرداخت. بعد از جنگ عراق، باربی در چنگال تروریستهای مستقر در عراق دستگیر میشود و در تصویر پشت سر او پرچمی با نمادهای اسلامی قرار دارد و به این ترتیب اشغال عراق توسط ارتش امریکا را توجیه میکند. عروسک انتحاری باربی هم یکی دیگر از این ماموریتهای ضداسلامی را بر عهده دارد. این عروسک با ظاهری مبتذل کمربندی انفجاری به کمر خود بسته است که با فشار دکمه شروع به گفتن الله اکبر کرده و سپس صدای انفجار به گوش میرسد. بعد از آن عروسک شروع به خندههای تمسخرآمیز میکند!
هماکنون در سایت رسمی شرکت متل بازیهای آنلاین متنوعی وجود دارد که کودکان در آن با انواع لوازم آرایشی و لباسهای شرکت متل آشنا میشوند. آنها میتوانند گزینههای مختلف را انتخاب کنند. سپس از تصویر باربی دلخواهشان پرینت بگیرند و از محصولات آرایشی و سایر محصولات جانبی باربی خریداری کنند. عروسک باربی بر خلاف سایر عروسکها ظاهر بچهگانه ندارد و دارای مشخصات اندامی یک زن بیست ساله امریکایی است و حتی نمونههای بزرگ آن برای اعمال مستهجن به فروش میرسد. باربی به دختران آموزش میدهد که جامعه مدرن چه انتظاری از آنان دارد. آنچه در تمدن غرب برای انحطاط بشر تولید و عرضه میشود قبلا با هزینه مصرف کنندگان احساس نیاز آن در مخاطبان ایجاد میشود.
تاثیرات مخرب عروسک باربی شامل عریانگری و بلوغ زودرس، سوءتغذیه و اشرافیگری و مصرفگرایی است.
برخی از دلایل عدم موفقیت شخصیت پردازیهای داخلی
– در کشور ما شخصیتهای محبوبی مثل سنجد، زیزی گولو و کلاه قرمزی و… تا زمانی که بر روی آنتن هستند جذابیت دارند و بعد از آن به فراموشی سپرده میشوند.
– شخصیتسازی قهرمانان باید متناسب با فطرت کودکان باشد. مثلا مرد عنکبوتی از قدرتی خارقالعاده برخوردار است و به مردم کمک میکند.
آسیبشناسی دارا و سارا
جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۵ برای مقابله با عروسکهای باربی و کن، عروسکهای دارا و سارا را با نژاد آریایی طراحی و وارد بازار کرد که به سفارش ایران در کشور چین ساخته میشود. کمترین خاصیت تولید این عروسکها این بود که حساسیت همگانی را در برابر تاثیرات مخرب باربی بر انگیخت و در چشم جهانیان روشن کرد که بر پایه ارزشهای بومی هم میتوان تمادهای عروسکی تولید کرد.
مقایسه دارا و سارا و باربی
– آناتومی و ساختار بدنی عروسکهای باربی قابلیت حرکت اندامها و حتی انگشتان را دارد ولی دارا و سارا بیشتر عروسکهای زینتی هستند تا وسایل بازی .
– باربی و کن به روز بوده و به آینده نگاه میکنند و از لوازمی چون کامپیوتر و موبایل استفاده میکنند ولی دارا و سارا به گذشته تعلق دارند و سعی میکنند میراث گذشته را حفظ کنند و تکلیف کودک را با مدرنیسم روشن نمیکنند.
– دارا و سارا دارای چهرههای ثابت هستند و تنها از روی لباسشان میتوان به قومیت آنها پی برد در حالی که باربی با حفظ اصالت امریکایی خود، در رنگها و ملیتهای مختلف ظاهر شده است.
– گرانی دارا و سارا در مقابل عروسکهای پرتحرکی که مسافران ایرانی خریداری میکنند قابل توجه است و تولید این عروسکها توجیه اقتصادی ندارد.
– بستهبندی و شبکه توزیع دارا و سارا مثل سایر محصولات ایرانی دچار ضعف است.
– ملاحظه دقت و ظرافت در طراحی باربی نشان از رصد دائمی تغییرات فرهنگی و سیاسی دنیا توسط سازندگان عروسک باربی دارد.
– توجه به ظرافتهای هنری و استفاده از ظرفیتهای رسانهای از دیگر امتیازات باربی نسبت به دارا و سارا میباشد.
عروسکهای سایر کشورها
کشور کره بعد از به راه انداختن موج کرهای در عرصه فیلم و سریال به تولید عروسکهای قهرمانان محبوب این سریالها مثل جومونگ و یانگوم اقدام کرده است. در بریتانیا عروسک «سندی » با لباسهای بومی آن کشور تولید شده است. در مصر «رضانه» با پوششی اسلامی و جانمازی صورتی جهان عرب را تسخیر کرد. همچنین لباسهای متفاوتی برای رضانه طراحی شده است که تفاوت پوشش در حضور محارم و خارج از منزل را نشان میدهد. در کشور سوریه هم عروسک «فیولا» تولید شده است. فیولا گرچه در ظاهر شبیه باربی است ولی در شیوه زندگی و سبک پوشش با وی متفاوت است.