ما در عصری زندگی می کنیم که با تغییرات سریعی همراه است.گسترش شبکه جهانی اینترنت، ارتباطات الکترونیک، پیشرفت و کاربرد گسترده فناوری اطلاعات بستری مناسب برای مراودات تجاری، اقتصادی و مالی فراهم نموده است. بانکداری الکترونیک یکی از مواهب دنیای فناوری اطلاعات می باشد که براساس آن تمامی فعالیت های مالی،  بانکی و اعتباری از بستر سنتی به بستر الکترونیکی منتقل می شود. به همین دلیل، استفاده از سیستم های الکترونیک در موسسات مالی و اعتباری جهان به سرعت رو به گسترش بوده و تعداد استفاده کنندگان از خدمات بانکداری الکترونیک روز به روز در حال افزایش  هستند.

استفاده از این فناوری موجب توسعه تجارت، تسهیل ارتباطات عوامل اقتصادی، فراهم کردن امکان فعالیت برای بنگاه‏ها، ارتقای بهره وری، کاهش هزینه ها و صرفه‌جویی در زمان شده است.

بانکداری الکترونیک با تغییر آگاهی، نگرش، الگو و رفتار افراد و سازمان ها، نیروی بالقوه مهمی برای اصلاح رفتار و اصلاح الگوی مصرفاست.با توجه به گسترش روزافزون این پدیده در جهان در کشور ما نیز بانکداری الکترونیک با ارائه راهکارهایی مناسب با تغییر الگوی  رفتار افراد، بسیاری از مصارف بیهوده را از چرخه زندگی انسان ها و سازمان ها حذف کرده و حرکتی پیوسته را در جهت اصلاح الگو ی مصرف و صرفه جویی بیشتر در زندگی آغاز کرده است.

پیشرفت و گسترش شبکه جهانی اینترنت و دسترسی تعداد زیادی از افراد به آن انقلابی در زمینه ارتباطات ایجاد و با دسترسی تعداد زیادی از مردم به شیوه های ارتباطی جدید همچون اینترنت، دسترسی تعداد زیادی از مردم به ارتباطات الکترونیکی و دنیای مجازی را سبب شد. بانکداری الکترونیک را می توان یکی از تبعات گسترش و توسعه دنیای مجازی دانست. با توجه به اهمیت موضوع بانکداری الکترونیک و روند توسعه صعودی آن در ایران و جهان آشنایی با ابعاد مختلف بانکداری الکترونیک و تاثیرات آن در زندگی انسان ها  اهمیت خاصی دارد.

بانکداری الکترونیکی عبارت است از فراهم آوردن امکاناتی برای کارکنان در جهت افزایش سرعت و کارایی آنها در ارائه خدمات بانکی در محل شعبه و همچنین فرآیندهای بین شعبه‌ای و بین بانکی در سراسر دنیا و ارائه امکانات سخت‏افزاری و نرم افزاری به مشتریان که با استفاده از آنها بتوانند بدون نیاز به حضور فیزیکی در بانک، در هر ساعت از شبانه روز (۲۴ ساعته) از طریق کانال‌های ارتباطی ایمن و با اطمینان عملیات بانکی دلخواه خود را انجام دهند.

تعاریفی دیگر از بانکداری الکترونیک

فراهم آوردن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با استفاده از واسطه‌های ایمن و بدون حضور فیزیکی (کهزادی، ۱۳۸۲)

استفاده مشتریان از اینترنت برای سازماندهی، آزمایش و یا انجام تغییرات در حسابهای بانکی خود و یا سرمایه‌گذاری بانکها برای ارائه عملیات و سرویسهای بانکی.

فراهم آوردن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با استفاده از واسطه های ایمن و بدون حضور فیزیکی.

استفاده مشتریان از اینترنت برای سازماندهی، آزمایش و یا انجام تغییرات در حساب های بانکی خود و یا سرمایه‏گذاری بانک ها برای ارائه عملیات و سرویس‌های بانکی.

به عبارت دیگر بانکداری الکترونیکی استفاده از فناوری های پیشرفته نرم افزاری و سخت افزاری مبتنی بر شبکه و مخابرات برای تبادل منابع و اطلاعات مالی به صورت الکترونیکی است که می تواند باعث حذف نیاز به حضور فیزیکی مشتری در شعب بانک ها شود.

بانکداری الکترونیک شامل سیستم‌هایی است که مشتریان موسسات مالی را قادر می‌سازد تا در سه سطح اطلاع‌رسانی، ارتباط و تراکنش از خدمات و سرویس‌های بانکی استفاده کنند. (کهزادی،۱۳۸۲۲)

الف – اطلاع رسانی: این سطح ابتدایی ترین سطح بانکداری اینترنتی است. بانک اطلاعات مربوط به خدمات و عملیات بانکی خود را از طریق شبکه‌های عمومی یا خصوصی معرفی می کند.

ب – ارتباطات: این سطح از بانکداری اینترنتی امکان انجام مبادلات بین سیستم بانکی و مشتری را فراهم می‌آورد. ریسک این سطح دربانکداری الکترونیک بیشتر از شیوه سنتی است و بنابر‌این، برای جلوگیری و آگاه ساختن مدیریت بانک از هرگونه تلاش غیر مجاز برای  دسترسی به شبکه اینترنتی بانک و سیستم های رایانه‌ای به کنترل‌های مناسبی نیاز است.

ج – تراکنش: این سیستم متناسب با نوع اطلاعات و ارتباطات خود، از بالاترین سطح ریسک برخوردار است و باید سیستم امنیتی قوی بر آن حاکم باشد. در این سطح مشتری در یک ارتباط متقابل قادر است تا عملیاتی چون پرداخت صورتحساب، صدور چک، انتقال وجه و افتتاح حساب را انجام دهد.

با توجه به تعاریف بالا و نارسایی ها و مشکلاتی همچون هزینه های فراوان چاپ اسکناس، اتلاف منابع و زمان شهروندان، افزایش سفرهای درون شهری و افزایش هزینه های خدمات عمومی، دولت می تواند با حرکت بسوی بانکداری الکترونیک مزایای بیشماری را  بدست آورد.

علی‏رغم انواع مختلف بانکداری الکترونیک، در کشور ما گسترش استفاده از آن با تاخیر و خیلی دیر انجام گرفته؛ اما امروزه بانک های کشور با در نظر گرفتن خدمات نوین و الکترونیکی و از بین بردن موانعی همچون نبود بستر مخابراتی مناسب، وجود قوانین دست و پاگیر اداری، عدم ارتباط میان مدیران تصمیم گیرنده و متخصصان فناوری اطلاعات، عدم شناخت و آگاهی مردم از خدمات بانک داری الکترونیکی و نبود فرهنگ مناسب پیاده سازی، گام‌های محکم تر و بلندتری را به سوی بانکداری الکترونیک برداشته‌اند و در صدد رفع  موانع توسعه آن برای بدست آوردن مزیت رقابتی می باشند.

هر جامعه باید با توجه به مقتضیات خود و نیاز ها، از امکانات و وسایل منطبق با آن استفاده کند و اقتضای جامعه امروزی ایجاب می کند که حرکت به سمت بانکداری الکترونیک سریع تر گردد. با توجه به استفاده از الگو های مصرف سنتی در جامعه و بخصوص در شبکه بانکی کشور بانکداری االکترونیک می تواند باعث ایجاد الگوی صحیح مصرف و مانعی بزرگ در برابر مصرف ناصحیح وبی رویه باشد.

بنابر این برای بهره مندی از مزایا و توسعه و گسترش بانکداری الکترونیک باید پیش زمینه های لازم برای استفاده از آن در جامعه را مهیا  نمود.

اصلاح الگوی مصرف :

رفتار افراد خانوارها و یا کل جامعه در انتخاب، خرید و مصرف کالاها و خدمات الگوی مصرف را تعیین می‌کند. الگوی مصرف متاثر از سلایق، ترجیحات شخصی و محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می باشد. به دلیل کمبود منابع و امکانات، اصلاح الگوی مصرف در  جامعه اجتناب ناپذیر است و این الگوی مصرف جامعه است که بر تمامی جنبه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور تاثیر دارد.

اصلاح الگوی مصرف به معنای مصرف نکردن نیست  بلکه به معنای تغییر اساسی و بنیادین در بینش ها و نگرش‏های مصرف کننده و  مصرف می باشد. اصلاح دایمی الگوهای مصرف در زمینه های مختلف نیاز دایمی هر جامعه و ضرورت امروزی جامعه اسلامی ایران است که می‏کوشد تمدن اسلامی جدید را تعریف و به شکل عملی به جهانیان ارایه دهد. همچنین با توجه به آیات قرآنی انسان باید بدنبال شناختی کامل نسبت به امور و منابع دنیا باشد و راه درست و مناسب استفاده از آن ها را بیاموزد.

بنابراین اصلاح الگوی مصرف، تلاشی جامع نگر، مدبرانه، هوشمند، دامنه دار از گذشته و به سوی آینده را می طلبد تا با انجام حرکات اصولی و کاربردی، فرهنگ مطلوب صحیح مصرف کردن را در همه امور ترویج دهد. این فرهنگ می تواند موجب استفاده صحیح از منابع کشور گردد و سبب ارتقای شاخص های زندگی و کاهش هزینه ها شود و در نهایت زمینه ای را برای گسترش عدالت بوجود بیاورد.

راهکارهای اصلاح الگوی مصرف :

فرهنگ سازی :

اصلاح الگوی مصرف نیاز به فرهنگی پایدار دارد که با استفاده از آ ن هر فرد الزام تصحیح الگوی رفتار خود را درک کند و به تدریج این  رفتارهای اصلاح شده نهادینه شود.

مدیریت قوی :

داشتن مدیریت مدبرانه و عاقلانه مصرف که با پرهیز از شعار زدگی و با مدیریت صحیح و عاقلانه در سطح کلان در جهت هدایت و تدوین و انتخاب یک استراتژی راهبری، تلاش کند از الزامات حرکت صحیح به سوی اصلاح الگوی رفتار می باشد.

داشتن استراتژی مشخص:

برای جلوگیری از اتلاف منابع و برای اینکه فرهنگ اصلاح الگوی مصرف نهادینه شود نیاز هست که مسیر اصلاح الگوی مصرف ترسیم  شود. اهداف مورد نظر و راهکارهای آن تعیین و شاخص هایی برای سنجش و ارزیابی پیشرفت امور مد نظر قرار گیرد.

جلب مشارکت مردم:

حرکت منسجم و مدبرانه به سوی اصلاح الگوی مصرف بدون افزایش آگاهی مردم و مشارکت آنها امری اجتناب ناپذیر است.

با توجه به موارد ذکر شده می توان گفت که در حقیقت الگوی مصرف، الگوی رفتار ماست، درنتیجه برای اصلاح الگوی مصرف نیاز  است رفتارمان را تغییر دهیم و این تغییر رفتار را نیز براساس نیاز و دستاوردهای فناوری اطلاعات هدایت کنیم تا بتوانیم با آهنگ تغییرات جامعه نوین هماهنگ شویم‌. یکی از راهها برای تغییر رفتار، استفاده از فناوری های جدید می باشد. بانکداری الکترونیک با  تغییر رفتار سنتی به رفتار جدید و توام با فناوری اطلاعات عاملی موثر در تغییر رفتار و استفاده صحیح از منابع در دسترس است.

به طور خلاصه پذیرش اصلاح الگوی مصرف می‌تواند ما را از نتایجی همچون موارد ذیل بهره مند سازد :

۱-گسترش عدالت و ارتقای سطح زندگی جامعه

۲-ایجاد فرصت توزیع مناسب منابع در بخش های مختلف اقتصادی

۳-ارتقای فن آوری در طراحی، ساخت و ..

۴-رعایت شاخص های زیست محیطی در تولید و ارائه کالاها و خدمات

۵-صرفه جویی در زمینه مصرف انرژی و توجه خاص به تولید انرژی از منابع تجدید شونده و نو مانند باد خورشید و…

۶-توجه به کاهش ضایعات در تولید و مصرف

۷-توجه به عملکرد مکانیزم قیمت ها و استفاده صحیح از آن برای تأثیرگذاری و تشویق تولید کنندگان برای تولید کالای با کیفیت بالاتر

مطالب بالا می تواند تا حدی اهمیت استفاده از بانکداری الکترونیک را نمایان کند و نشان دهد که برای اصلاح الگوی مصرف و فرهنگ  صحیح استفاده از منابع نارسایی های موجود در روش های سنتی بانکداری کشور را ناگزیر به تحول سریع از بانکداری سنتی به‌بانکداری الکترونیک می کند. بانکداری الکترونیک ابزاری نوینی است که بانک ها و حتی موسسات اعتباری و مالی می‌توانند با  استفاده از آن فرهنگ مطلوب و استفاده صحیح از منابع را گسترش دهند و از مزایایی چون کاهش هزینه چاپ اسکناس، کاهش هزینه جابجایی اسکتاس، کاهش هزینه بایگانی، جلوگیری از سوء استفاده های اقتصادی برون سازمانی، کاهش هزینه‌های پرسنلی، کاهش آلودگی شهرها و کاهش آلودگی روانی و ….بهره مند شوند.

نتیجه گیری:

در کشور ما همانند سایر کشورها وجود زمینه های مساعد فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، تکنولوژی و آموزش و… در پیاده سازی بانکداری الکترونیک ضروری به نظر می رسد و حرکت مدبرانه در پیاده سازی بانکداری الکترونیک و بهره‏مندی از فواید آن نیازمند آموزش های  لازم، ایجاد نگرش در سطح کلان، توجه کافی و سریع به پیش نیازها، تدوین قوانین و دستورالعمل های شفاف و بومی کردن تکنولوژی های وارده به کشور می باشد. پس با افزایش آگاهی، بهبود نگرش و رفتار خدمات دهندگان و خدمات گیرندگان در سیستم بانکداری الکترونیک و رفع موانع عدم توسعه بانکداری الکترونیک می توانیم از آن در جهت اصلاح الگوی مصرف که راهبردی اساسی برای کشور  می باشد استفاده کرده تا از آثار مطلوب بی‌شمار آن بهره مند شویم.

منبع: تابناک