مسافرت از قرون هیجدهم میلادی به بعد هر روز بر ضرورت و موجودیتش افزوده شد تا آنجا که تبدیل به صنعت گردید. اقتصاددانان در تعریفی اعم معتقدند هر پدیده‌ای که منجر به افزایش درآمد ملی شود می‌تواند نام صنعت بر خود داشته باشد و گردشگری را در زمره صنایع خدماتی طبقه‌بندی می‌نمایند.

با گذشت زمان صنعت توریسم آنچنان درخشید و توجیه اقتصادی پیدا کرد که پس از صنایع نفت و حمل و نقل رتبه پرسودترین صنایع را به خود اختصاص داد.

رونق صنعت توریسم بالهای وابسته آن را گشود و صنعت هتلداری را نیز برجسته ساخت این صنعت دیرپا که دوشادوش صنعت توریسم رشد کرد خیلی زود توانست جایگاه اقتصادی معتبری را برای خود جستجو نماید آنچنانکه بازار اشتغال مناسبی را فراهم ساخت با توسعه توقعات روزافزون گردشگران خود را سیستماتیک و با برنامه‌ریزی و علم جدید تجهیز نمود.

بدین سبب ضرورت یافت بر طبق آماری که سازمان جهانی جهانگردی (W.T.O) از آمار مسافرین پیش‌بینی شده به سال ۲۰۱۰ میلادی که تعداد آنها حدود ۰۰۰/۰۰۰/۰۱۸/۱ نفر ذکر شده خود را آماده پذیرایی گرداند.

این پذیرایی گسترده با برنامه‌ریزی، مدیریت، پژوهش و آموزش امکان‌پذیر می‌نماید و ضرورت آموزش پرسنل صنعت گردشگری و هتلداری را تأکید می‌بخشد.

در این میان با اینکه میهمان‌نوازی سنت دیرینه ما ایرانیان است اما در آموزش آکادمیک هنر میهمان‌نوازی این اروپاییان بودند که این هنر را به علم درآمیختند.

صنعت گردشگری و هتلداری از آنجا که جز ارائه خدمت به مسافران و میهمانان رسالتی دیگر ندارد و هتل (بعنوان خانه دوم) در هنگامه سفر محسوب می‌شود، نمی‌بایست این مکان را تنها بعنوان کارکرد اقتصادی در نظر داشت بلکه هتل جایگاه فرهنگی و آشنایی با سنتها، موقعیتها و آداب ملتها نیز قابل تأمل است هم چنین می‌بایست بدان رنگ و بوی عاطفی نیز پاشید.

لذا این مهم امکان پذیر نیست مگر آنکه کادری در این مجموعه مشغول به خدمت شوند که ضرورتاً آموزشهای لازم را کسب نموده باشند و البته هنگامی آموزش موفق و تاثیرگذار خواهد بود که پیش از آن پژوهش نیز صورت گرفته باشد.

  آموزش صنعت هتلداری و گردشگری در ایران

تا حدود ۸۰ سال قبل چند هتل در تهران وجود داشت که هتل مدرن و گراند هتل از آن جمله بودند که کادری آموزشی دیده در آنها مشغول به کار نبود هرچند سعی شده بود به هتلهای ذکر شده ظاهری اروپایی داده شود اما پرسنل آنها در مرکز آموزشی تعلیم نیافته بودند بعدها چند میزبان اروپایی به استخدام این هتلها در آمدند که آنها نیز شرایط و وضعیت استانداردی برای اجرای آموزشهای خود نداشتند.

در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی زیر نظر وزارت کشور وقت اداره‌ای بنام جلب سیاحان تأسیس شد و پس از مدتی به (سال ۱۳۲۰) شورای عالی جهانگردی بجای اداره قبل تأسیس شد و البته مدت ۲۲ سال دوام یافت از این زمان کم کم اولین زمزمه‌های پژوهشی و آموزشی شنیده شد و البته دوره‌هایی نیز برای کارکنان این اداره در خارج از ایران در نظر گرفته شد که تنها در بخش گردشگری بود. در فروردین ماه ۱۳۴۲ تصویب نامه تأسیس سازمان جلب سیاحان به امضاء هیئت وزیران رسید و تنها ۱۰ سال بعد این سازمان در وزارت اطلاعات و جهانگردی ادغام شد که به نظر اولین دوره‌های آموزشی در این سازمان برای فرزندان ایران تهیه و ارائه گردید که این دوره‌ها کوتاه‌مدت و بیشتر در بخش تربیت مترجم جهت توریستها و نیز آموزش راهنمای تور بود.

تا پیش از انقلاب فعالیت‌های جهانگردی کشور توسط چهار شرکت دولتی به نام‌های:

الف: شرکت سهامی تأسیسات جهانگردی

ب: شرکت سهامی گشتهای ایران

ج: شرکت سهامی مرکز خانه‌های ایران در خارج

د: شرکت سهامی مرکز ورزشهای زمستانی اداره می‌شد و افراد دوره دیده در این چهار شرکت با دریافت کارت مترجمی یا راهنمای تور مشغول به کار می‌شدند پس از انقلاب این شرکتها در هم ادغام شدند و وزارت ارشاد اسلامی متولی امر توریسم گردید و در سال ۱۳۵۹ نیز دفتر ایرانگردی و جهانگردی در ارشاد تأسیس شد که البته سه هدف عمده را دنبال می‌کرد.

الف: برنامه‌ریزی برای ورود توریسم به کشور

ب: آموزش دست‌اندرکاران توریسم

ج: درجه‌بندی، نظارت، نرخ‌گذاری تأسیسات و برقراری ارتباطات بین‌المللی

از این پس آموزش صنعت توریسم جدی‌تر دنبال شد و دوره‌های کوتاه‌مدت پیگیری و اجرا می‌شد. با تبدیل دفتر ایرانگردی به سازمان ایرانگردی و جهانگردی و جدا شدن آن وضعیت آموزش و پژوهش سمت و سوی بهتری یافت مخصوصاً که پس از اتمام جنگ تحمیلی و شروع برنامه سوم توسعه حرکت به سوی اقتصاد بدون نفت هم تدوین شده بود.

در این میان نباید از ذهن دور داشت که بنیاد مستضعفان نیز با تشکیلات منسجمی با عنوان سازمان سیاحتی بنیاد در این مقوله وارد شد و البته کمکهای شایانی نیز نمود که شاید بتوان از آن مجموعه تأسیس اولین هنرستان کار دانش هتلداری در تهران و نیز دانشگاه جامع علمی کاربردی در بخش گردشگری و هتلداری و بخش مطالعات و پژوهشی سیاحتی بنیاد را ذکر نمود.

پس از جنگ نگرش به صنعت گردشگری و نیز هتلداری دگرگون شد و دوره‌های کوتاه‌مدت آموزش در استانهای مختلف زیر نظر سازمان ایرانگردی و جهانگردی به اجرا درآمد از آن جمله دوره مدیریت هتل- فروش بلیت پروازهای داخلی و خارجی- راهنمای تور داخلی ایران- راهنمای اکوتوریسم، مدیر فنی تور- مدیریت غذا و نوشابه- مدیر فرانت آفیس و…

از سال ۱۳۷۶ مرکز آموزش خدمات هتلداری و گردشگری فنی و حرفه‌ای مشهد به صورت جدی و پیگیر مشغول به برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت شد و با رسالت تربیت نیروی انسانی ماهر در بخش گردشگری و هتلداری فعالیت خود را آغاز کرد.

این مرکز با برگزاری بیش از بیست رشته آموزشی گوی سبقت را از همگان ربود. رشته آشپزی درجه ۱ و ۲ شیرینی‌پزی درجه ۱ و ۲- راهنمای تور داخلی ایران- مدیر هتل- پذیرشگری درجه ۲- پذیرشگری درجه ۱- سرپرست پذیرش- فروش بلیت پروازهای داخلی و خارجی- صنعت حمل و نقل- مدیر روابط عمومی- مدیر غذا و نوشابه- خانه‌داری هتل- میزبانی- سرمیزبانی- میزآرایی هتل- دکوراسیون هتل و… از آن جمله می‌باشد. پس از آن مرکز آموزش خدمات هتلداری و گردشگری فنی و حرفه‌ای ساری هم پیگیری رشته‌های در این زمینه نمود و فروز شعله آموزش پرفروغ گردید.

در این میانه وزارت آموزش و پرورش نیز رشته‌های امور اقامتی (هتلداری) و نیز دفاتر فروش خدمات مسافرتی (گردشگری) را در زیرشاخه کار دانش مورد آموزش قرار داد که در این بخش اولین هنرستانهای کار دانش هتلداری و گردشگری در تهران زیر نظر بنیاد مستضعفان و در مشهد زیر نظر شرکت رنگین مجلس خراسان و به اسم «هما» (سعادت) دایر شد.

در همین سالها دانشگاه علامه طباطبایی تهران نیز رشته مدیریت جهانگردی را تأسیس کرد و از میان جوانان با استعداد جهت مدیریت بخش توریسم کشور دانشجو پذیرفت.

قابل ذکر است که دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه جامع علمی کاربردی نیز در رشته‌های مدیریت هتلداری و امور اقامتی و نیز امور پذیرایی و گردشگری مشغول به جذب و آموزش دانشجویان می‌باشد.

با وجود اقدامات انجام شده هنوز بسیاری از هتلهای ما در شهرهای توریستی کشورمان بالاخص شهر بادگیرها فاقد پرسنل آموزش دیده می‌باشد. استان یزد با بیش از ۲۵ هتل، هتل آپارتمان و میهمانپذیر و حدود ۵۰۰ اتاق و بیش از یک هزار تخت و نیز حدود بیش از ۳۰ دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری با جاذبه‌های فراوانی که بالقوه در خود دارد توانایی تبدیل شدن به قطب توریستی و هتلداری کشور را داراست.

مسجد جامع، آتشکده، باغ دولت‌آباد، میدان امیر چخماق، بازار و چک چک و … مکانهایی نیستند که خیلی راحت گردشگران از کنار آنها بگذرند و شبی را به عشق دیدن آنها در یزد باقی نمانند. وجود دانشگاه یزد و دانشگاه آزاد اسلامی یزد که از معتبرترین دانشگاههای ایران محسوب می‌شوند می‌طلبد که د رخود و از بین جوانان بومی، عاشقان گردشگری و هتلداری شهر یزد را آموزش و تعلیم دهند.

وزارت کار و آموزش فنی و حرفه‌ای و نیز سازمان آموزش و پرورش یزد باید بپذیرند که اصفهان و کرمان در کنار آنها می‌تواند بازار خوبی برای جوانان آموزش دیده آنها باشد و از همه مهمتر آنکه وقتی سرمایه‌گذاری بداند در شهری بالقوه مواد اولیه و نیروی کار آموزش دیده و متخصص وجود دارد بی‌معطلی دست به سرمایه‌گذاری خواهد زد و البته نباید از نظر دور داشت که تجربه دیگر استانها خوانی گسترده و تجربه‌ای ذیقیمت است آموزش و پرورش شهر یزد که بیشترین دانش‌آموزان را در بخش هنرستان و کار دانش بر طبق آمار موجود نسبت به رشته‌های نظر در خود دارد به شکل خدادادی نعمت علاقه و انگیزه دست یافتن به مهارت را در وجود دانش‌آموزان یزدی به امانت دست مایه دارد پس چه خوش که دست در دست هم گذارده و پایه‌های این صنعت را قبل از گسترش با بتن محکم و مسلح پژوهش و آموزش آماده کنیم.

  چالشها

۱- استانداردهای آموزش و مهارتی مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای انتخاب شده با وضعیت موجود بومی ایران تطابقی ندارد هرچند اگر بین‌المللی بنظر آید.

۲- متولیان آموزش هتلداری و گردشگری در کشور شیوه سیاستگذاری یک پارچه و یک کاسه در امر آموزش را دنبال نمی‌کنند.

۳- متأسفانه ارزش اعتباری مدارک دوره‌های آموزش فنی و حرفه‌ای و سازمان ایرانگردی و جهانگردی بین هر دو سازمان جای بحث و گفتگو دارد (و ما را به یاد مشکلات دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه سراسری در ابتدا شروع به کار می‌اندازد).

۴- رشته‌های آموزشی موجود با در نظر گرفتن اهمیت کارآیی و نیاز جامعه و میهمانان نیست.

۵- وزارت آموزش و پرورش در روند آموزش و تشکیل رشته‌هایی از این دست حرکتی کند دارد.

۶- استانداردهای آموزشی بخش هتلداری و حتی گردشگری فنی و حرفه‌ای بعضاً متعلق به دهه هفتاد می‌باشد که قدیمی و سرفصلها از دور خارج شد و یا بعضاً اضافاتی جدید پدید آمده که براساس نیاز بوده است.

۷- گزینش داوطلب با هر مدرک تحصیلی بدون هماهنگی سازمانهای آموزش دهنده امر توریسم و هتلداری معضل دیگری است.

بعنوان مثال: رشته راهنمای تور داخلی در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای داوطلبین خود را از میان کارآموزان دیپلم می‌پذیرد و سازمان ایرانگردی و جهانگردی همین رشته را از میان داوطلبین لیسانس پذیرش می‌نماید.

۸- متأسفانه در بعضی مراکز کادر آموزشی از میان مربیان و اساتید غیر مرتبط با توریسم و هتلداری برگزیده می‌شود.

۹- بازوی اجرایی برای مقید کردن هتلداران و مسوولین دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری برای بکارگیری آموزش دیدگان این رشته‌ها وجود ندارد. و اگر دارد نظارتی صورت نمی‌پذیرد.

۱۰- بطور کلی کمبود مراکز آموزش دهنده در استانهای کشور.

۱۱- رشته امور اقامتی (هتلداری) زیر مجموعه رشته‌های کار دانش آموزش و پرورش قصد تربیت نیروی کار پذیرشگری را دارد حال آنکه با همین میزان دوره می‌توان مدیریت هتل را آموزش داد که نیاز بیشتر کشور هم محسوب می‌گردد.

۱۲- فراموشی رشته‌های جدید در مراکز آموزشی متولی گردشگری و هتلداری همانند بازاریابی و تبلیغات.