شاخصهای جهانی بازار تولید شکر
با وجود برخي مشكلات در سالهاي اخير بهدليل اختلافهاي پديدار شده در بازرگاني شكر، رشد توليد در ۱۰ سال منتهي به سال زراعي ۲۰۰۸-۲۰۰۷ ادامه داشته است بهطوري كه توليد كل شكر از ۴/۱۳۳ ميليون تن در سال زراعي ۱۹۹۹-۱۹۹۸ به ۶/۱۶۹ ميليون تن در سال زراعي گذشته رسيده كه نشاندهنده رشدي حدود ۲۷ درصد بوده است.
آمار موجود نشان میدهد شرایط بازار جهانی شکر در سال منتهی به پایان ۲۰۰۸ منجر به کاهش شتاب رشد تولید به میزان حدود یک درصد در سال زراعی ۲۰۰۸-۲۰۰۷ نسبت به سال زراعی ۲۰۰۷-۲۰۰۶ شده است. این کاهش شتاب رشد در حالی است که رشد تولید شکر در سال زراعی ۲۰۰۷-۲۰۰۶ نسبت به سال زراعی پیش از آن بیش از ۱۰ درصد بوده است.
همانگونه مشاهده میشود در سال ۲۰۰۷-۲۰۰۶ میزان تولید جهانی بهدلیل بالا بودن قیمتها در سال ۲۰۰۶ بالا رفته است و به میزان ۱/۱۳ درصد، رشد تولید وجود داشته است. با بالا رفتن میزان تولید جهانی و عدم مصرف آن و بالا رفتن میزان ذخیره جهانی، روند کاهشی قیمت این محصول در بازارهای جهانی آغاز شد.
شکر از جمله محصولاتی است که قیمت آن تحت تأثیر عوامل گوناگون از جمله موجودی پایان سال و نسبت ذخیره به مصرف قرار میگیرد. مطابق آمارهای جدول شماره۸ موجودی پایان سال شکر در سال ۲۰۰۸-۲۰۰۷ به ۱/۸۴ میلیون تن رسیده که این رقم ۶۰ درصد بیشتر از رقم سال زراعی ۱۹۹۹-۱۹۹۸ است. یک محاسبه ساده نشان میدهد که رشد متوسط سالانه موجودی پایان سال شکر ۶ درصد در این مدت بوده که بسیار بیشتر از رشد تولید است. نسبت ذخیره به مصرف نیز از ۲/۴۴ درصد در سال زراعی ۱۹۹۹-۱۹۹۸ به ۶/۵۳ درصد در سال زراعی ۲۰۰۸-۲۰۰۷ رسیده است.
میزان تولید دارای نوسان بالاتری نسبت به میزان مصرف بوده است. میزان مصرف جهانی از یک رشد پایین و بهنسبت آرامی برخوردار بوده اما تولید جهانی با توجه به تغییرات شرایط آب و هوایی، قیمت محصول و همچنین وضعیت بازار و قیمت سایر کشتهای جایگزین دارای نوسانهای بیشتری بوده است.
در سال ۲۰۰۷-۲۰۰۶ میزان تولید از رشد ۳/۱۰ درصدی برخوردار بوده اما میزان مصرف جهانی از رشدی معادل ۳/۳ درصدی برخوردار شده است و این موضوع باعث شده که میزان موجودی شکر جهانی از ۸/۶۳ میلیون تن به ۵/۷۴ میلیون تن افزایش یابد. بالا رفتن این میزان موجودی در سطح جهان باعث روند کاهشی قیمتهای جهانی شد.
بزرگترین تولیدکنندگان و مصرفکنندگان شکر
برزیل بزرگترین تولیدکننده شکر در جهان بوده است و پس از آن، کشورهای هندوستان و چین قرار دارند. این در حالی است که آمار جدول یادشده نشان میدهد هندوستان و چین بزرگترین مصرفکننده شکر بودهاند و برزیل در جایگاه سوم قرار دارد. مقایسه ارقام تولید و مصرف در جدول شماره ۹ نشان میدهد که ۳ کشور برزیل، هند و چین بیش از مصرف خود تولید کردهاند. در حالی که مصر جزء ۱۰ کشور اول مصرفکننده شکر به حساب میآید اما جایی در بین ۱۰ تولیدکننده نخست ندارد. این در حالی است که فرانسه ششمین تولیدکننده شکر در جهان است که جایی در بین ۱۰ کشور اول مصرفکننده ندارد.
در سال زراعی ۲۰۰۸-۲۰۰۷ روسیه، آمریکا و امارات، به ترتیب جزء بزرگترین واردکنندگان جهان بهشمار میآیند. امارات متحده عربی یک مورد استثنایی در بازار شکر جهان است و با وجود مساحت کم و بدون تولید شکر ششمین صادرکننده شکر و چهارمین واردکننده بزرگ جهان بهحساب میآید. البته یادآوری میشود که صادرات این کشور بهصورت صادرات مجدد بوده است.
تا قبل از سال ۱۳۸۵ قیمتگذاری چغندرقند و دستمزد همواره توسط دولت انجام و همچنین قیمت تثبیتی فروش قند و شکر نیز توسط دولت تعیین میشد. در این سالها مابهالتفاوت قیمت تثبیتی فروش و قیمت تمام شده توسط دولت پرداخت میشد. بر اساس مصوبه شماره ۱۷۷۲۵۲/۳۴ مورخ ۱۲/۱۰/۱۳۸۴، شورای اقتصاد وقت، از ابتدای سال ۱۳۸۵ نرخ تثبیتی فروش شکر توزیعی و مصارف تنظیم بازار از تعهدات دولت حذف شد و تعهدات دولت و یارانه شکر، تنها محدود به تعهدات کالابرگی و تأمین سرانه مصارف شکر جمعیت شهری، روستایی و عشایری شد.
با حذف مابهالتفاوت یاد شده در سال ۱۳۸۵، تعیین قیمت شکر تابع عرضه و تقاضای بازار شد و برای تنظیم بازار در مصوبه یاد شده شورای اقتصاد وقت پیشبینی شده که حقوق ورودی واردات بر اساس قیمت تضمینی چغندرقند و قیمت مطلوب شکر در بازار تعیین شود. بر اساس این، در جدول شماره ۱۲وضعیت قیمت شکر سفید طی سالهای ۱۳۸۷-۱۳۸۵ بهصورت ماهانه ارایه میشود.
با توجه بهاینکه حدود ۵۰ درصد نیاز کشور از طریق واردات تأمین میشود، بنابراین یکی از مشکلات بازار شکر در کشور، متأثر بودن قیمت داخلی شکر از نوسانهای قیمت جهانی است. یادآوری میشود که نوسانهای قیمت جهانی ناشی از سیاستهای متفاوت کشورهای عمده تولیدکننده و صادرکننده شکر است بهطوری که نتیجه آن در کشور ما نیز منجر به بروز افزایش یا کاهش قیمت شکر میشود. وضعیت قیمت شکر به صورت فصلی طی سالهای ۲۰۰۹-۱۹۹۰ در جدول شماره ۱۳ ارایه شده است.
قیمت جهانی شکر در مقاطعی (بین سالهای مزبور) روند کاهشی داشته اما بلافاصله روند افزایشی را پیدا کرده که این موضوع بیانکننده نوسانی بودن بازار جهانی این محصول است.همچنین قیمت جهانی شکر در طول یک سال دچار نوسانهای فصلی نیز بوده است.نکته مهمی که ملاحظه میشود این است که در نگاه سطحی به جدول یاد شده هیچگونه ارتباط مستقیمی بین قیمت جهانی و فصول سال ملاحظه نمیشود.
بهمنظور بررسی تبعیت بازار داخلی شکر از بازار جهانی در ادامه وضعیت قیمت داخلی و جهانی شکر بهصورت ماهانه طی ۴ سال اخیر مورد بررسی قرار میگیرد. قیمت داخلی شکر متأثر از قیمتهای جهانی بوده و با افزایش و کاهش قیمتهای جهانی، قیمتهای داخلی نیز نوسان داشته است (البته اگر قیمتها به صورت سالانه درج میشد، همخوانی هر دو منحنی ملموستر بود و علت عدم همخوانی در بعضی از ماههای سال، به دلیل تغییر تعرفه واردات کشور در مبادی ورودی بوده است). بنابراین میتوان بیان کرد که قیمت داخلی این کالا از قیمتهای جهانی تأثیر میپذیرد.
قیمتهای داخلی تابع قیمتهای جهانی است. براساس این، در ابتدای سال ۱۳۸۵ با افزایش قیمتهای جهانی قیمتهای داخلی نیز بهشدت افزایش یافت و این موضوع نقش عمدهای در افزایش قیمت شکر در ابتدای آن سال داشت.از طرف دیگر، بر اساس مصوبه مورخ ۲۰/۱۰/۱۳۸۴ شورای اقتصاد وقت، از اول فروردین ماه ۱۳۸۵ مابهالتفاوت پرداختی به کارخانهها قطع و قیمت شکر از تاریخ یادشده آزاد اعلام شد. آزادسازی قیمت شکر در اواخر سال به همراه افزایش قیمتهای جهانی امکان سودجویی و منفعتطلبی واسطهها و دلالان را ایجاد کرد و این موضوع نیز تا حدودی در افزایش قیمت شکر نقش داشت.
وضعیت رونق در بازار شکر طی سال ۱۳۸۵ و بالا رفتن قیمتها، کارخانهها را وادار به قرارداد کشت چغندر با کشاورزان کرد تا بتوانند مواد اولیه خود را برای تولید شکر تأمین کنند. این موضوع باعث افزایش تولید چغندر و شکر در سال ۱۳۸۵ شد.