تحول ناگزیر صنعت پست
نهم اکتبر، روز جهانی پست است؛ رویدادی که در بیش از ۱۹۰ کشور جهان گرامی داشته میشود. پست هر چند با توسعه تکنولوژی ارتباطات دچار تحولات گستردهای شده، اما یکی از کهنترین سرویسهای ارتباطی است که هنوز هم جایگاهی برای خود دارد. در ایران گفته میشود از حدود سه هزار سال قبل و در سلسله هخامنشی نخستین تشکیلات منظم پست با عنوان «چاپار» پا به عرصه گذاشت. بشار حسین، دبیرکل اتحادیه پست جهانی نیز پیامی به مناسبت روز جهانی پست منتشر کرد که در آن بر تمرکز اصلی خدمات پستی روی مشتریان تاکید داشت. به گفته حسین، نمونههای اولیه جهانی شدن در عرصه پست ۱۴۲ سال قبل تاسیس شد و امروز پویایی صنعت و خواستههای مصرفکنندگان ادارات پست را به سمت توزیع مرسولات به خانههای مشتریان و دقیقا در منزل آنها سوق داده است.
با این حال زمانه در حال تغییر است. بسیاری از شرکتهای پستی دولتی طی یک دهه اخیر به بخش خصوصی واگذار شدهاند، زیرا توسعه کیفی و نیازهای جدیدی تعریف شده که از عهده وظایف دولتها خارج است. از طرف دیگر رشد کیفیت خدمات نیز درخواست اول مشتریان است و این چیزی نیست که با خدمات دولتی قابل ارتقا باشد. دبیرکل اتحادیه پست در پیام امسال خود به این نیاز به پیشرفت اشاره میکند. وی میگوید: «نیازهای مشتریان ما به سرعت در حال تغییر است. فناوریهای پیشرفته اطلاعات و ارتباطات نوع جدیدی از مصرفکننده را ایجاد کرده که برای آنها توزیع در منزل کافی نیست. آنها میخواهند در هر زمان و مکانی که نیاز دارند، به آنان خدمترسانی شود. آنها خواستار خدماتی انعطافپذیرتر وشخصیتر هستند. اگرچه این نوآوریها ممکن است منجر به ایجاد اخلال شوند، لیکن امیدواریم ادارات پست، همانگونه که قبلا هم در مورد سایر پیشرفتها اتفاق افتاده، این چالشها را به فرصتها تبدیل کرده و همچنان گزینه انتخابی مشتریان خود باقی بمانند.»
پست در ایران
پست در ایران فراز و نشیب بسیاری را طی کرده و در طول سالهای اخیر برای رفع مشکلات خود دست به تغییر ساختارهای زیادی زده است. از تصویب اساسنامه پست گرفته تا انتخاب پروژههای جدیدی مانند GNAF که به نوعی مدیریت نشانی مکانمحور و استعلامات میان دستگاهی است. پست در ایران در حالی این تغییرات را طی میکند که زیرساختهای پستی کشور هنوز در جایگاه اطمینانبخشی قرار ندارد. وضعیت نابسامان آدرسهای پستی و حتی کدپستی مشکلات فراوانی را برای خدمات خصوصی و دولتی به وجود آورده و از سوی دیگر ناوگان پستی کشور برای جابهجایی مرسولات با مشکلات و ضعفهای زیادی روبه رو است. مدیرعامل شرکت پست در پیامی که به مناسبت روز پست منتشر کرده به یک تهدید دیگر هم اشاره کرده و آن حضور اپراتورهای بخش خصوصی پست است. مهری میگوید: «پس از تصویب اساسنامه به زودی دو اپراتور بخش خصوصی از سوی رگولاتوری معرفی خواهند شد که این امر برای ما هم فرصت و هم تهدید به شمار میرود. تهدید از آن جهت که چنانچه کیفیت خدمات را افزایش ندهیم، مطمئنا عرصه را به رقیب واگذار خواهیم کرد و نتیجه آن بروز خسارتهای جبرانناپذیر برای شبکه پستی خواهد بود».
پروژه ناموفق خرید از آمازون
طی دو سال اخیر اما شاهد تجربیات ناموفقی در زمینه پست هم بودیم. شهریور سال ۹۴ موضوع خرید از eBay و آمازون بسیاری را امیدوار کرد. قرار بود شرکت یاتا که در آن زمان از آن بهعنوان اپراتور جدید پستی یاد میشد با همکاری شرکت eBay و آمازون امکان خرید از این سایتها را با کارتهای بانکی عضو شتاب فراهم کند. در خود سایت یاتا دستهبندیهای مختلفی وجود داشت که کاربران میتوانستند اطلاعات و تصاویر محصولات اصلی ارائه شده روی این دو فروشگاه اینترنتی مشهور جهان را ببینند و بعد از طریق همان سایت سفارش خرید را به پول ایران انجام دهند. مهمترین مشکلی که در آن زمان درباره این مدل خرید پیش آمد، موضوع قیمت محصولات خریداری شده به دلیل وارد شدن هزینه پستی و گمرکی بالا به آن بود. موضوعی که باعث میشد هزینه واردات یک کالا دو برابر قیمت خود آن کالا باشد و همین موضوع عملا آن روش خرید را بدون صرفه میکرد. قرار بود به زودی شرایطی فراهم شود تا هزینه کالاها کاهش یابد اما این وعده هیچوقت عملی نشد. حالا با گذشت دو سال از سایت یاتا خبری نیست چراکه ظاهرا آن شرکت کار خود را متوقف کرده و عملا آن پروژه نیز به فراموشی سپرده شده است.
تحولات ناگزیر بازار حمل کالا در ایران
اینترنت در ایران هر چند تحولات بزرگی در عرصه خدمات اینترنتی به وجود آورده اما در عرصه پستی نیز تحولات بزرگی در راه است. شرکتهای استارتآپی که حالا در حوزه خردهفروشی آنلاین فعالیت میکنند نیازهای جدیدی برای خدمات پستی به وجود آوردهاند. چنین نیازهایی به خدمات پستی سریع تر و با کیفیتتر نیاز دارند و این بزرگترین نیاز مشتریان امروزه خدمات پستی و حمل و نقل است. در نمونه جهانی شرکت آمازون در حال تغییر ساختارهای پستی و ایجاد پست اختصاصی خود است تا با در اختیار گرفتن ناوگانی از هواپیما و خودروهای زیاد، شبکهای ایجاد کند که با بزرگترین شرکتهای پستی امروز جهان – که از قضا بزرگترین شرکای تجاری خود آمازون هم هستند – قابل رقابت باشد. سیستمهای حمل و نقل هوشمند یا شبکههای Peer to Peer مانند تاکسی یاب Uber آیندهای در حمل و نقل کالا دارند.
شرکت Uber که نمونههایی از آن در ایران هم ایجاد شده هم اکنون سرویس Uber Eat را که مخصوص تحویل غذاست در برخی از نقاط جهان آغاز کرده است. حالا رانندگان این شرکت که بزرگترین ناوگان تاکسی جهان به حساب میآیند میتوانند نه تنها غذا بلکه هر محصول دیگری را از جایی به جای دیگر منتقل کنند. به این ترتیب Uber در آیندهای نه چندان دور به رقیب شماره یک هر نوع شرکت توزیعکننده محصول وکالا در کشورهای مختلف تبدیل میشود. فروشندگان نیز احتمالا به دلیل در اختیار داشتن گزینههای متنوعتر و ارزانتر مسیرهای بهتر و با کیفیتی برای ارسال کالا به مشتریان خواهند آزمود. همین موضوع در مورد سرویسهای تحویل غذا نیز صدق میکند. آنها نیز این قابلیت را دارند که از شبکهای که در توزیع سریع غذا در کشور ایجاد میکنند برای انتقال کالا هم در آینده بهره ببرند. مسیر آینده تکنولوژی حضور بازیگران متعددی در عرصه حمل و نقل کالا است. این موضوع چالشها و مزایای توامان را دارد اما طبیعتا نیازهای شهری آینده و ابداعات تکنولوژی حرکت به این سمت را ناگزیر کرده است.