شفاف: هر چند بیش از ۳ هزار سال از قدمت پست در ایران می گذرد، اما به طور رسمی قریب به ۱۵۰ سال از عمر پست در ایران می‌گذرد، اما این مجموعه در مقایسه با همتایانش در کشورهای توسعه‌یافته، نتوانسته آنچنان که باید حوزه‌های فعالیت خود را گسترش دهد و از این رو، به لحاظ انتفاع از سودهای مالی مترتب با نقل و انتقال‌های متنوع از قافله جهانی عقب مانده است. با این همه به نظر می‌رسد پست ایران تلاش دارد تا با ایجاد تحول در ساختار و شیوه فعالیت خود همچنان در دنیای ارتباطات باقی مانده و اثر‌گذار باشد. پست در ایران تا پیش از سال ۱۲۵۸ به صورت یک اداره بوده و تمامی امور پستی توسط آن انجام می‌شد تا اینکه ناصرالدین شاه قاجار دستور تاسیس وزارت پست را صادر کرد. کشور ایران در سال ۱۲۶۴ دارای هفت خط اصلی و پنج خط فرعی پستی بوده است. در دوره امیرکبیر سرویس‌های پستی منظم بین شهرها ایجاد و تعرفه‌های پستی تعیین شد و قوانین پستی نیز به تصویب رسید. در سال ۱۲۸۸ وزارت پست با اداره تلگراف ترکیب و وزارت پست و تلگراف نامیده شد.

در اواخر سال ۱۳۰۸ با خرید سهام شرکت تلفن، وزارت پست و تلگراف و تلفن شکل گرفت. بعد از آنکه در سال ۶۸، شرکت پست به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های وزارت پست و تلگراف و تلفن، با سرمایه‌ای معادل ۵۰۰ میلیون تومان فعالیت خود را گسترش داد، قریب به ۲۹ هزار نقطه تماس و پنج هزار مسیرمبادله‌ای را پوشش می‌داد. در این دوره شرکت پست روزانه بالغ بر سه میلیون مرسوله پستی را جابه جا می‌کرد.

  از دنیا جا ماندیم

بنا بر استانداردهای جهانی، متوسط مرسولات پستی به ازای هر نفر، پنجاه ارسال در طول یک سال است. این عدد در مراسلات پستی ایران معادل هشت مرسوله به ازای هر نفر می‌شود. در واقع مراسلات پستی ایران در حدود شش برابر پایین‌تر از حد استانداردهای جهانی است. در این میان، آمریکا با هزار مرسوله به ازای هر نفر طی سال در جایگاه نخست و سوئیس با ۷۰۰ مرسوله به ازای هر نفر طی سال در جایگاه دوم قرار دارد. نکته جالب این است که کشورهای اروپایی با وجود برخورداری از آخرین فناوری‌های ارتباطی همچنان با ۴۰۰ مرسوله به ازای هر نفر در سال، جایگاه سوم مراسلات پستی را به خود اختصاص می‌دهند.

با این همه مدیر عامل شرکت پست ایران در مرداد سال ۹۳ اعلام کرد:«در چهار ماه نخست امسال تعداد مرسولات این شرکت در کل کشور ۲۲۰ میلیون بوده است.» هر چند حسین مهری این تعداد از مرسولات را در آن زمان ۱۶ درصد بیش از سال قبل عنوان کرد، اما واقعیت این است که این رقم از مرسولات در واقع شامل ۶۰۲ هزار و ۷۳۹ مرسوله در روز می‌شود. این تعداد از مرسولات روزانه در قیاس با سال ۶۸ نشان از کاهش ۷۰ درصدی دارد.

 تلفن جای پست را تنگ کرد

از اواسط دهه ۷۰ خطوط تلفن تقریبا در سراسر کشور گسترش پیدا کرد، تا جایی که در ابتدای دهه ۸۰ حتی کمتر روستایی را می‌شد سراغ گرفت که از این فناوری ارتباطی بی‌بهره باشد. این موضوع باعث شد تا حجم بسیاری از مراسلات پستی کاهش یابد، آن گونه که شرکت پست ایران متاثر از این اتفاق، نقاط ارتباطی خود را از ۲۹ هزارنقطه در اواخر دهه ۶۰ به ۱۸ هزار نقطه تماس در اوایل دهه ۹۰ کاهش داد.

در واقع اگر شکل سنتی پست را در نظر بگیریم، نقاط تماس آن متاثر از فناوری‌های جدید و در حیطه فعالیت‌های سنتی، از این تعداد بسیار کمتر شده است. به عبارت دیگر شرکت پست طی این سال‌ها و همپا با توسعه فناوری‌های ارتباطی موفق شده است تا شیوه خدمات‌رسانی خود را متحول کرده و از این رو همچنان در حیطه فعالیت‌های aaارتباطی و مراسلاتی باقی بماند. با این همه بنا بر اعلام مدیرعامل پست، این شرکت هر ساله زیان‌دهی بسیاری داشته است، کما اینکه حسین مهری در سال ۹۲ اعلام کرد:« طی ۹ ماهه امسال، زیان انباشت‌شده پست در کل کشور ۳۳۰۰ میلیارد ریال بوده است.» سه سال پیش مدیر عامل پست ایران ضمن قبول این موضوع که مردم خواهان خدمات جدید و نوین پستی هستند، خبر داده بود:« راه‌اندازی فروشگاه دائمی مجازی و فروشگاه کتاب از برنامه‌های جدید شرکت پست هستند.»

شش ماه بعد از این، مدیر عامل پست از سایر خدمات این شرکت هم خبر داد و گفت:« راه‌اندازی سرویس پست مالی در ۱۰ استان، پست‌نت یا باجه‌های الکترونیکی در ۱۰۰ واحد پستی، بهره‌برداری از دو نرم‌افزار پستی شامل شبکه یکپارچه تجزیه و مبادلات و تحت وب کردن باجه‎های قبول از دیگر اقدامات این شرکت در سال ۹۳ است.»

حسین مهری همچنین یکی از مهم‌‌ترین سرویس‌های مد نظر پست را خرید و فروش اینترنتی خواند و گفت:« در حال حاضر راه‌اندازی پست لجستیک را در ۹ نقطه کشورمان به صورت پایلوت مورد نظر داریم.»

 تلاش برای بقا

یکی از راهکارهایی که شرکت پست در سال‌های اخیر در پیش گرفته تا بخشی از زیان ناشی از کاهش ترافیک مرسولات پستی را کاهش دهد، ورود به حوزه نقل و انتقال مرسولات خریداری‌شده از فروشگاه‌های اینترنتی بوده است. در این پروسه فروشنده با توافق با خریدار و کسر هزینه‌های ارسال، کالا را از طریق پست(پیشتاز) به خریدار ارسال می‌کند.

به گفته یکی از فروشندگان اینترنتی، در این پروسه معمولا شرکت پست در صورت ارجاع مرسوله، هزینه پست پیشتاز را که بین پنج تا ۲۰ هزار تومان است   از فروشنده می‌گیرد و این در حالی است که خدمات‌دهی پست هر روز بدتر می‌شود. این خدمات‌‌رسانی ضعیف البته موضوعی است که مسئولان پست هم به آن اذعان دارند.

به فهرست مشکلات پست از قول مدیر عامل این شرکت می‌توان مواردی چون وجود شبکه‌های موازی، عدم تطبیق با نیاز مردم، عدم توجه مسئولان و پررنگ شدن موضوع خصوصی‌سازی آن را اضافه کرد. با این همه به نظر می‌رسد، استفاده از تجربه کشورهایی مثل سوئیس که در این عرصه موفق عمل کرده‌اند، می‌تواند راهگشای مسائل پست در ایران باشد. از سوی دیگر، گسترش روابط با دفاتر و شرکت‌های پست سایر کشورها هم شاید بتواند در ایجاد تحول در ساختار و شیوه فعالیت‌های پست ایران موثر واقع شود.

  لبخند برجام به پست

یک سال از عمر برجام می‌گذرد و در این مدت، عرصه‌های مختلفی دستخوش تحول شده است. در این میان، به نظر می‌رسد شرکت پست هم توانسته از نمد برجام کلاهی برای خود بدوزد. حالا در یک سالگی برجام دنیای پست در فراسوی مرزها هم به شرکت پست چراغ سبز نشان می‌دهند.

ایرنا جمعه گذشته گزارش داد:« هفت شرکت هواپیمایی بین‌المللی برای نقل و انتقال مرسوله‌های پستی با شرکت پست ایران قرارداد همکاری امضا کردند.» این خبرگزاری از قول مدیر عامل این شرکت نوشت:« اجرای برجام آینده درخشانی را فراروی بخش پست کشور نهاده است.» حسین مهری با اشاره به اثر مثبت این گام ارزشمند دولت یازدهم بر افزایش میزان مبادله‌های پستی بین‌المللی ایران عنوان کرد:« پیش از برجام فقط شرکت هوایی آلمانی «لوفت هانزا» با پست ایران برای انتقال مرسوله‌ها همکاری می‌کرد که اکنون با پنج شرکت دیگر نیز قرارداد امضا شده است و مذاکره‌ها با دو شرکت دیگر برای عقد قرارداد ادامه دارد.» تردیدی نیست که قطع ارتباطات بین‌المللی ایران با سایر کشورها، تاثیرات سوئی بر فعالیت شرکت پست کشور داشته است و حالا با ارتباط‌گیری مجدد ایران با کشورهای دنیا متاثر از اجرایی شدن بر جام، شاید بحران شرکت پست در آینده رو به افول بگذارد.

پست ایران با دنیا چقدر فاصله دارد؟

مدیرعامل شرکت ملی پست در پاسخ به این سوال که اکنون جایگاه پست در منطقه و دنیا از چه قرار است، توضیح داد: ما در منطقه سطح خوبی داریم اما در میان کشورهای توسعه‌یافته با توجه به فاصله زیادی که وجود دارد، جایگاه ایران چندان مناسب نیست.

مهری افزود دلیل آن عدم سرمایه‌گذاری‌های مناسب و به‌هنگام بوده است. وی همچنین عنوان کرد: پست دنیا از دهه ۱۹۹۰ میلادی سرمایه‌گذاری در خصوص برخی زیرساخت‌ها را آغاز کرده اما در این خصوص متاسفانه زیرساخت‌های لازم در ایران فراهم نشده و در حوزه پست IT محور نیز ما دیر ورود کرده‌ایم.مدیرعامل شرکت ملی پست درباره ترانزیت محصولات از مسیر ایران هم توضیحاتی ارائه و اظهار کرد: در گذشته ایران تنها با یک ایرلاین ارتباط داشت و بر همین اساس می‌توانست کالاها را به ۵۸ مسیر مختلف ترانزیت کند اما اکنون تعداد قرارداد ما با ایرلاین‌ها به پنج عدد رسیده و بدین ترتیب مقاصد ما به ۱۰۳ مسیر افزایش پیدا کرده است.

حسین مهری در حاشیه مراسم رونمایی از پروژه‌های پستی  در پاسخ به سوال ایسنا درباره سرنوشت مسترکارت ایرانیان اظهار کرد: اجرای این طرح با حاشیه‌های متعدد همراه شد و به همین دلیل ما سعی کردیم برای اجرا از بانک مرکزی تاییدیه لازم را دریافت کنیم.