تاریخچه پست

در کتب تاریخی آمده است: هخامنشیان دارای شبکه ی پستی منظم و کارآمدی بوده که دستورات و فرامین دولتی را منتقل می کردند. با حمله اسکندر و انقراض سلسله هخامنشیان و مشاهده این چنین تشکیلات گسترده اطلاعاتی آن را همراه خود به جامعه آن روز یونان برد و سپس در اروپا تا اوایل قرن ۱۲ میلادی از آن استفاده شد.

نخستین اداره ی غیررسمی پست عمومی در قرن ۱۲میلادی پس از تاسیس دانشگاه بلونیا در ایتالیا بوجود آمد. نیم قرن بعد دانشگاه پاریس با اقدام مشابه این عمل را برای رساندن نامه های دانشجویان خود تکرار کرد و توسط شاه فرانسه پست دانشگاه به رسمیت شناخته شد و در سال۱۶۳۶ لویی دوازدهم اداره ی پست عمومی را در پاریس تاسیس کرد و در سال ۱۵۹۱ در انگلستان الیزابت اول پست را ملی اعلام کرد.

با توسعه ی پست در قرن های ۱۸- ۱۶ که مبادلات بین دولت های مختلف صورت می گرفت، نبود تعرفه واحد بزرگ ترین مشکل بود تا این که در سال ۱۸۴۰رونالد هیل با پیشنهاد چاپ اوراق بهادار کوچک و الصاق آن بر روی نامه ها و مرسولات مبنای انتشار اولین تمبر دنیا را در انگلستان بنا نهاد.

سپس درسال۱۸۷۴ به منظورتبادل سریعتر و راحت تر مرسولات پستی در اروپا ۲۲ کشور اروپایی و آمریکایی در شهر برن سوئیس با توافق یکدیگر اتحادیه پست بین الملل را تاسیس کردند. در سال ۱۸۷۸ اتحادیه ی جهانی پست UPU)UNION POST UNIVERSAL) به جای اتحادیه پست بین الملل تشکیل شد و امضا کنندگان بر اساس توافق به عمل آمده، یک قلمرو پستی را تشکیل دادند که آزادی ترانزیت برای مبادله متقابل مرسولات را در سراسر قلمرو و اتحادیه تامین و تضمین می کرد.

نام این اتحادیه پس از ۴ سال با پیوستن کشورهای دیگر، به”اتحادیه جهانی پست” تغییر یافت.

از سال ۱۹۶۹ روز ۹ ماه اکتبر( ۱۷مهرماه) هر سال به عنوان روز جهانی پست تعیین شد و ایران در سال ۱۲۵۶ هجری شمسی به عنوان بیست و نهمین عضو، به این اتحادیه پیوست. فعالیت های پستی در ایران قدمتی سه هزار ساله دارد و حتی برخی از مورخان ایرانیان را مبتکر ارتباط پستی می دانند؛ آن چنان که گزنفون و هرودوت هر دو ابتکار تاسیس تشکیلات چاپار را به ایرانیان نسبت می دهند که ایران دارای شبکه منظم پیک و چاپار بود و این شبکه در دوره ی اشکانیان و ساسانیان نیز اداره می شد.

بااشغال ایران توسط اعراب این تشکیلات به نام دیوان برید تغییر نام گرفت که وظیفه این دیوان جاسوسی و خبرچینی بود تا این که در دوره صفویه با استقرار حکومت فراگیر مرکزی و بنا به ضرورت وقت چاپارخانه ها به صورت منظم و مرتب انجام وظیفه می کردند. با روی کار آمدن سلسله قاجاریه و تحت تاثیر قرار گرفتن از فرهنگ غرب، فکر تاسیس پست جدید در زمان فتحعلی شاه مطرح شد اما بنا به دلایلی مسکوت گذاشته شد.

تا این که امیرکبیر بیش از صد و پنجاه سال پیش پست نوین ایران را پایه گذاری کرد. او خطوط منظم چاپارخانه را راه اندازی کرد و طی فرمانی در سال ۱۲۶۷ مقرر شد که هر ماه دو مرتبه یکی در اول و یکی در پانزدهم ماه چاپارها به ۸ منطقه اصلی کشور رفته و مراجعه کنند. تا این که در سال ۱۲۹۷ هجری قمری ناصرالدین شاه دستور داد تا موسسه پست آن روز به وزارت تبدیل شود و اداره آن را به امین الملک، وزیر وظایف و رییس دارالشورا سپرد.

پس از صدارت امیر کبیر، تحولات تازه ای در پست کشور ایجاد گردید، فعالیت پستی کشورهای استعمار گر تعطیل شد و پیک های پست ایران، با نظم و نظامی تازه که امیر کبیر ایجاد کرده بود با سرعت و دقت بسیار، امور مراسلاتی را انجام

می دادند. بعد از تاسیس وزارت پست، در دوره پهلوی با تاسیس راه های شوسه و با استفاده از وسایط نقلیه مختلف تشکیلات پست توسعه فراوان یافت و در سال ۱۳۶۷ شرکت پست جمهوری اسلامی ایران در قالب شرکتی دولتی برای تامین و تعمیم خدمات پستی در سراسر کشور و هماهنگ با آخرین پیشرفت های تجربی و تکنولوژی ارتباطی سازماندهی شد. طبق شواهد موجود در ایران نخستین تمبرهای پستی در تهران و در سال ۱۲۴۷(۱۸۹۷) در دوره ناصرالدین شاه قاجار به چاپ رسیده است.

قبل از این دوره، مسئولان دفاتر پستی از مهرهایی با مرکب های رنگی با طرح های مختلف و با ارزش پولی متفاوت، نامه ها را مهر و موم

می کردند. با توجه به این که پست در ایران از قدمتی طولانی بـرخوردار است از فعالیت چاپارهای قدیم تا پست پیشرفته کنونی، ابزار و آثاری گرانبها و دیدنی گردآوری شده است که در موزه پست نگهداری می شود. این موزه دارای غرفه های تشریفات، تمبرهای داخلی و خارجی، اشیاء پست و نقشه راه هاست. در غرفه تشریفات، کارت پستال های دوره قاجار، کارت پستال های ویژه ارسال پـیغام های کوتاه و پاکت های مهر روز به نمایش گذاشته شده است. در بخش تمبر نـیز ده ها هزار قطعه تمبر داخلـی و خارجی که پیام رسان تحولات تاریخی و فرهنگی اقوام مختلف دنیا هستند، نگه داری می شود.

غرفه ی اشیاء پستی به نمایش مهرهای پستی جهت ابطال و نقش تمبر، ادوات نگارش به کار رفته در باجه ها، ترازوهای توزین محصولات،صندوق های نگهداری اسناد و مدارک و وجوه نقد، ماکت پستچی ها و غیره اختصاص دارد. کتابخانه موزه پست، نشریات و کتاب های مربوط به پست و فروشگاه آلبوم های تمبر، کتابچه های راهنمای تمبر و کارت پستال ها را به علاقه مندان عرضه می کند. در این موزه هم چنین جهت نمایش فعالیت های پستی به بازدید کنندگان، یک سالن ویژه تعبیه شده است. موزه پسـت در خیابان امام خمینی (ره) و در مجاورت سـر در باغ ملی، واقع شده است.

به گفته ی دبیرکل اتحادیه ی  جهانی پست این سرویس عمومی با تکیه بر یک شبکه ی جهانی با بیش از ۶۶۰ هزار دفتر پستی و پنج میلیون نفر پرسنل، هم چنان در حال رشدو ارتقاست. سرویس های پستی همه ساله در سراسر جهان نزدیک به ۴۳۶ میلیارد پست نامه و ۶ میلیارد امانت را در شبکه های داخلی و بین المللی توزیع می کنند. ارایه ی سرویس جهانی در ورای مرزها به تمامی کسب و کارها و شهروندان بر ارتقاء یکپارچگی بازارها نیز کمک شایانی می کند. این سرویس در یک محیط بین المللی شدیدا رقابتی، دسترسی به بازارهای داخلی را برای شرکت ها و افراد فراهم می آورد.

قدیمی ترین سند مربوط به پست یک ورق پاپیروس است که در سال ۲۵۵ قبل از میلاد مسیح در مصر کشف شده ،اما قدیمی ترین سرویس پستی جهان بوسیله کورش کبیر در سال ۵۳۰قبل از میلاد ایجاد شده است .

این سیستم در زمان وزارت امیر کبیر به صورت یک اداره منظم برای عموم درآمد و اداره ان به میرزا شفیع خان چاپارچی واگذار شد در سال ۱۲۹۰ در پی سفر ناصر الدین شاه به اروپا شخصی به نام گوستاوریه از کشور اطریش به ایران آمد و اولین نظام نامه پست ایران را  تهیه کرد با کوشش گوستاوریه در سال ۱۸۷۷ میلادی ایران به اتحادیه جهانی پست ملحق شد اداره پست در سال ۱۲۹۷ به وزارت پست تغییر نام پیدا کرد که اولین وزیر آن علی خان

عین الدوله بود. وزارت پست یکی از شش وزارت خانه ای بود که اولین بار در کشور برای اداره امور به وجود امد که با اختراع تلگراف به وزارت پست و تلگراف و با ورود تلفن به ایران به وزارت پست و تلگراف و تلفن تغییر نام یافت و در سال ۱۳۸۲ با تغییر شرح وظایف این وزارت خانه نام ان به وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات تغییر یافت .

در سال ۱۳۶۶  با تصویب مجلس شورای اسلامی پست از حالت یک اداره دولتی خارج و به یک شرکت دولتی که ۱۰۰درصد سهام آن متعلق به دولت است  تبدیل گردید و با برنامه ریزی های صورت گرفته در آینده نزذیک با عرضه سهام این شرکت در بازار بورس به یک شرکت خصوصی تبدیل  می گردد.

شاید این تصور وجود داشته باشد که باگسترش شبکه تلفن ثابت و همراه و اینترنت و ماهواره نیاز به پست کمتر شوددر حالی که با بررسی پست در دیگر کشورها متوجه میشویم که هرچه کشوری پیشرفته تر باشد استفاده از پست در ان جوامع بیشتر است  بطوریکه در حال حاضر سرانه مرسولات پستی در امریکا ۷۰۰مرسوله در اروپا ۳۵۰ مرسوله و در ایران فقط۲۰ مرسوله

می باشد این در حالی است که امریکا و اروپا از نظر دسترسی به تلفن و اینترنت و ماهواره بسیار از ما جلو تر می باشند  بنابراین میزان استفاده از پست ربطی به پیشرفت در سایر وسایل ارتباطی ندارد و به فرهنگ استفاده مردم از این ابزارها بستگی دارد .