ایمنی دانشی است که در پیشگیری از بروز حوادث در محیط کار به یاری انسان می شتابد و همواره در راستای حفاظت و حراست از نیروی کار و سرمایه گام بر می دارد.
در محیط های صنعتی با وجود ماشین آلات و ابزار فراوان، غالباً کارگران درمعرض خطرات گوناگون قرار دارند، باپیشرفت فن آوری و افزایش کاربرد ماشین آلات درتولید نیز مخاطرات و احتمال بروزحوادث در این گونه محیط ها فزونی می گیرد.
ایمنی صنعتی علمی است که در پیشگیری از بروز حوادث در محیط کار به یاری انسان می شتابد و همواره در راستای حفاظت و حراست از نیروی کار و سرمایه گام بر می دارد.
اصولاً ایمنی صنعتی رشته ای است گسترده که به مجموعه تدابیر، اصول ومقرراتی گفته می شود که با به کارگرفتن آنها می توان نیروی انسانی و سرمایه را دربرابر خطرات گوناگون در محیط های صنعتی به گونه ای مؤثر و کارا نگهداری کرد و به این وسیله یک محیط کار بی خطر و سالم برای افزایش کارایی کارکنان به وجود آورد. تعریف ایمنی عبارت است از میزان درجه دور بودن از خطر، واژه (Hazard) که در تعریف علمی ایمنی آمده است، درواقع شرایطی است که دارای پتانسیل رساندن آسیب به کارکنان، تجهیزات و ساختمان ها، از بین بردن مواد یا کاهش کارایی در اجرای یک وظیفه از پیش تعیین شده می باشد. هنگامی که (Hazard) وجود دارد امکان وقوع اثرات منفی یادشده وجود خواهد داشت.
کلمه(Danger) گویای قرارگرفتن درمعرض یک(Hazard)است، به این ترتیب ایمنی متضاد(Danger)بوده است، و درصدد حذف خطرات بالفعل موجود در محیط کار می باشد.
ایمنی به طور صددرصد و مطلق وجود ندارد و عملاً هم هیچ گاه حاصل نخواهد شد از این روست که گفته می شود ایمنی حفاظت نسبی در برابر خطرات است. یک مکان، یک کارمعین و یا یک دستگاه زمانی ایمن انگاشته می شود که احتمال خطر مرگ، مجروح شدن و یا ابتلا به بیماری برای کسانی که درآنجا بوده یا با آن دستگاه کار می کنند درحد قابل قبول پایین باشد.به طورکلی، می توان چنین گفت که میزان خطر قابل قبول با پایین آمدن سطح ایمنی، افزایش و با افزایش سطح ایمنی کاهش می یابد.درواقع بهداشت حرفه ای بیماری ها را کاهش می دهد و ایمنی صنعتی به کاهش تمام خطرات می پردازد.
باتوجه به تعریف ایمنی، مهندسی ایمنی عبارت است از «مقررات یا نظامی که برای کاهش وقوع حوادث از طریق حذف یا کنترل خطرات به کار می روند».
عوامل اصلی در مدیریت ایمنی:
۱ – برنامه ریزی ایمنی
۲ – سازماندهی ایمنی و فعالیت های آن
۳ – هدایت برنامه های ایمنی
۴ – کنترل عملکردها و نتایج حاصله
بهداشت به معنای مصون داشتن کارکنان از بیماری و سالم نگه داشتن وضعیت جسمانی و روانی آنهاست. ایمنی به معنای محافظت کردن کارکنان از آسیب های مربوط به حوادث کاری است. این عوامل حائزاهیمت است، زیرا کارکنانی که از سلامتی برخوردارند و در محیطی ایمن کار می کنند ثمربخش ترند. به این دلیل مدیران آینده نگر، حامی برنامه های پیشرفت بهداشت و ایمنی هستند. امروزه به دلیل ملاحظات قانونی تمام سازمان ها موظف به مراقبت بهداشت و ایمنی کارکنان خود هستند.
لازم به ذکر است که اصول ایمنی و بهداشت حرفه ای نیز علاوه بر اثرات غیرمستقیم بر بهره وری و بازده اقتصادی واحدهای صنعتی، به طور مستقیم بر این موارد تأثیر دارد. بطور کلی خسارات مالی یا جانی، عواقب و پیامدهای منفی تمامی حوادث صنعتی را تشکیل می دهند. بنابراین وقوع حوادث یا سبب آسیب دیدن دستگاه ها و تجهیزات، موادخام، محصولات یا محیط کار می شود و یا صدمات غیرقابل جبران جسمی و جانی را به همراه خواهد داشت.
مزایای توجه به رعایت اصول ایمنی و بهداشت حرفه ای به شرح زیر است:
برای کارگر :
۱ – افزایش روحیه
۲ – کاهش فشار کار
۳ – کاهش جراحات و صدمات
۴ – کاهش حوادث
۵ – افزایش راحتی
۶ – افزایش حفظ رفاه و سلامتی
۷ – افزایش سطح بهداشت کار
برای کارفرما :
۱ – کاهش حوادث
۲ – افزایش کیفیت محصول
۳ – افزایش کارایی کارکنان
۴ – کاهش خطاها
۵ – کاهش مخارج درمانی کارگران
۶ – استفاده بهتر از نیروی انسانی
۷ – کاهش مخارج تولید.
لازم است مدیران و کارفرمایان به اهمیت و ارزش حفاظت صنعتی پی ببرند.باید از زیان های مادی ناشی از حوادث صنعتی (اعم از مستقیم و غیر مستقیم آگاهی داشته باشند مضافاً از همه مهم تر به ارزش و منزلت عامل انسانی و سلامت او توجه کند.لازم است مدیریت بر تمام کارکنان و محیط کار تأثیر داشته باشد وعوامل ایمنی محیط را که در کم کردن حوادث مؤثرند به نحو مطلوب بشناسند و کوشش و توان خود را در حفظ و سلامت کارکنان و ماشین آلات به نحو مطلوب مصرف کند.
ایمنی شرایطی است که منابع انسانی را از عوامل مضری که می تواند سلامتی آنان را به خطر اندازد، مصون می دارد مسئولیت عمده ایمن سازی محیط کار به عهده مدیران سطوح بالای سازمان به ویژه مدیران پرسنلی است. البته اهمیت همکاری کلیه کارکنان را در محیط امن نمی توان نادیده گرفت.
به عبارت دیگر ایمنی کار عبارت است از:فراهم آوردن موجباتی که از بیماری ها و حوادث ناشی از کارهای صنعتی جلوگیری می کند.یعنی هر چه تعداد حوادث ناشی از کار کمتر باشد می توان گفت که ایمنی بیشتری در محیط کار وجود دارد.
در مهندسی ایمنی صنعتی مسائلی که ایمن کردن محیط کار مورد توجه قرار می گیرند عبارتند از:
الف – پیشگیری از حوادث
ب – عوامل انسانی
ج – طراحی و جا نمایی دستگاه ها و تجهیزات
د- مدیریت و راهبری ایمنی
ه – آموزش
و- بازرسی
حیطه فعالیت مهندسی ایمنی امروزه گسترده تر شده است و به شاخه ها و گرایش های گوناگون دانشگاهی گسترش یافته است که عبارت است از :
۱ – مدیریت خطر
۲ – پیشگیری از خطرات
۳ – مهندسی آتش سوزی
۴ – کنترل خطر
مدیریت، مسئول ایمنی و بهداشت کارکنان است، همانگونه که یک مدیر برای بهره وری و سودآوری مسئولیتی سنگین دارد، درمورد ایمنی و بهداشت نیز چنین وضعیتی صادق است تولید ازدست رفته ممکن است از طریق بهبود مدیریت مجدداً به دست آید. اما هیچ راهی برای جبران تلفات انسانی که درنتیجه بروزحوادث حاصل می شود، وجود ندارد. این نکته موردتوافق متخصصان علم مدیریت است که تنها ۱۵ درصد از مشکلات سازمان یا کارخانه ممکن است به وسیله کارکنان حل و کنترل شود، درصورتی که ۸۵ درصد این مشکلات را می توان از طریق مدیریت مهار کرد.