آتش نشانی در ایران
نخستین شهر کشور که به تجهیزات و سازمان آتشنشانی مجهز شد، شهر تبریز بود. در سال ۱۲۲۱ خورشیدی، روسها در این شهر نخستین سازمان آتشنشانی ایران را تأسیس نمودند که برج آتشنشانی تبریز از یادگارهای آن دوران است.
دومین و سومین واحدهای آتشنشانی رسمی در جنوب کشور و در شهرهای مسجد سلیمان و آبادان برای حفظ تأسیسات ایجاد شده در پالایشگاه آن شهرها تأسیس شد. سپس با توجه به ایجاد زیر ساختهای اقتصادی در اقصی نقاط کشور، ایجاد واحدهای اطفایی در مناطق مختلف کشور آغاز گردید که میتوان به احداث واحدهای آتشنشانی (اطفائیه) در بلدیه آنروز نام برد که در قطبهای اقتصادی و صنعتی کشور ایجاد شده و بطور مثال احداث پایگاههایی در
تهران ۱۳۰۳، قزوین ۱۳۰۳، اهواز ۱۳۰۴، بندر انزلی ۱۳۰۵، شهر رشت ۱۳۰۵، مشهد مقدس ۱۳۱۲، شهر زنجان ۱۳۲۷، شهر اصفهان ۱۳۲۸ و شهر شیراز ۱۳۲۹ نام برد. در تهران نیز اولینبار، یک ژنرال روس در محل سهراه امینحضور، اقدام به تأسیس اولین ایستگاه آتشنشانی نمود و بعدها با گسترش همین واحد و انتقال آن به چهارراه حسنآباد، واحد اطفائیه بلدیه تأسیس گردید. به تدریج با افزایش نیازهای شهر تهران این واحد به دو ایستگاه تهران و شمیرانات توسعه پیدا کرد. در سال ۱۳۲۶ این ایستگاهها به پنج ایستگاه افزایش یافت و امروزه تعداد ایستگاههای حریق تهران در حال رسیدن به ۱۲۵ مورد است.
حرفه آتشنشان
سازمانهای آتشنشانی با هدف اصلی نجات جان و اموال انسانها تشکیل شدهاند بنابراین یک آتشنشان قادر است در بحرانیترین شرایط محیطی و زیان آورترین شرایط کاری به یاری حادثه دیدگان بشتابد. با توجه به آمارهای حریق و حوادث، تعداد مصدومین و فوت شدگان مأموران آتشنشان در طی سالیان اخیر نگران کننده است چرا که آتش نشانان در محیطهای پر مخاطره آمیز و از جمله انفجارات به امداد رسانی و عملیات میپردازند، لذا آسیبپذیری آنان در حد بالایی است.
علاوه بر این، عوارض و مخاطرات شغلی در حرفه آتشنشانی با بروز و تشدید انواع بیماریهای جسمی و روانی جلوه میکند. بر این اساس مهمترین وظیفه آتش نشانان شامل آماده باش شبانهروزی برای شرکت در حوادثی که جان انسان در خطر باشد، انجام عملیات نجات و امداد در حوادثی که جان حیوانی در خطر باشد، شرکت فعال در حوادث طبیعی به منظور یاری رساندن به هموطنان، اداره کردن و مهار آتشسوزیها در صنایع و اماکن مختلف، بررسی علل حریق و حوادث در شرایط محیطی متفاوت و همراه با مخاطرات گوناگون میشود.
به این ترتیب آتش نشانان در هر مأموریت به طور معمول در معرض چندین عوارض از جمله عوارض ناشی از استرس رانندگی و ترافیک، عوارض ناشی از اثرات دود و گازهای سمی در محلهای عملیات، عوارض ناشی از صدای آژیر، بلندگو و نور چراغ گردان، عوارض ناشی از ترشح هورمونهای دفاعی و آمادگی بدن در برابر حوادث، اثرات ناشی از حرارت در محل حریق، عوارض ناشی از تماس یا جذب مواد شیمیایی از طریق پوست، عوارض ناشی از صدمات فیزیکی در حین انجام وظیفه، عوارض ناشی از دریافت پرتوهای یونساز و تشعشعات رادیواکتیویته قرار میگیرند.
علاوه بر این، آتش نشانان در هنگام انجام عملیات نجات و امداد در معرض عوارضی نظیر رویت صحنههای دلخراش و تألم آور، عوارض ناشی از وقوع انفجار در صحنه حادثه، عوارض ناشی از مسائل ارگونومی وسایل و تجهیزات و ماشین آلات، عوارض ناشی از انجام خدمت به صورت شیفتی، عوارض ناشی از عدم تغذیه صحیح و متناسب با حرفه، عوارض ناشی از استرس پس از حادثه، عوارض ناشی از کارکردن در محیطهای آلوده، عوارض ناشی از کارکردن در محیطهای مرطوب نیز قرار میگیرند.
براساس آمار سالهای ۷۶ تا ۸۱ در رابطه با خسارات جانی و مصدومین ناشی از شرکت در عملیات آتشنشانی، بیشترین مصدوم ناشی از شرکت در عملیات حریق و نجات مربوط به سال ۸۱ با تعداد ۶۳ مصدوم حریق و ۱۲ مصدوم نجات بودهاست؛ بنابراین گزارش، وجود فاکتورهایی شامل سرو صدا، محیط عفونت زا و آلوده، مواد شیمیایی و گازهای سمی، مواد رادیواکتیو، کار در محیط غیر متعارف (کم نور وپر نور)، وجود ذرات معلق در هوا، کار در شرایط جوی نامساعد، کار در ارتفاع، ریزش و برخورد اجسام خارجی، انفجار، خطر برق، سطوح شیب دار و لغزنده، کار در فضای مسدود و غیر متعارف، کار در اعماق، کار در محیطهای با حرارت بالا، جابجا کردن قطعات سنگین، کار در فضای باز، کار در محیطهای مرطوب، کار در محیطهای متعفن و نامطبوع، کار در شرایط روحی نامساعد از مهمترین عواملی است که شرایط محیط کار آتش نشانان را از حالت عادی خارج میکند. بر این اساس، مقایسه فاکتورها و عوامل زیان آور در محیط کار با شرایط ویژه شغل آتشنشانی گواه آن است که کلیه فاکتورها و عوامل مذکور در حرفه آتشنشانی وجود داشته ضمن اینکه فاکتورهای دیگری نیز وجود دارد که در قوانین موضوعه لحاظ نشده است لذا یک آتشنشان در هر حادثه حداقل ۱۰ مورد از عوامل زیان آور را لمس میکند همچنین آتشنشان در طول خدمت با تمامی فاکتورهای زیان آور در صحنههای عملیات و امداد رسانی مواجه است.
شرح وظایف
در برخی کشورها از جمله ایران، وظیفه آتشنشانی فقط به مبارزه با حریق خلاصه نمیشود. برای مثال سازمان آتشنشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران، شرح وظایف خود را بدینگونه برشمردهاست.
۱. مقابله با هرگونه آتشسوزی
۲. نجات محبوس شدگان در زیر آوار ساختمان، خودروی تصادفی، آسانسور و…
۳. مقابله و پیشگیری از سقوط اجسام و درخت از ارتفاع و احتمال خطر برای شهروندان
۴. نجات سقوط کنندگان در چاه، کانال آب، رودخانه، سد، استخر و…
۵. مقابله با حیوانات وحشی و موذی
۶. نجات مصدومین حوادث چرخ گوشت، حلقههای فلزی، تسمه نقاله، دستگاههای برش و کارخانهای
۷. کلیه موارد دیگری که در آن جان و مال شهروندان در معرض خطر میباشد.
علاوه بر این، آتشنشانی وظایف جنبی دیگری نیز دارد که تعیین صلاحیت و ایمنی برخی شرکتها، افراد و ساختمانها از آن جملهاست.