مشکلات و تنگناهای صنایع لاستیک‌سازی

به نظر می‌رسد یگانه راه توسعه و پیشرفت صنعت لاستیک سازی در ایران و غلبه آن بر مسائل و مشکلات فرارو، ادغام و نوسازی کارخانجات است.

این مطلب در میزگردی که با حضور دو تن از کارشناسان و دست‌اندرکاران صنعت تایر در ایرنا برگزار شد، اعلام شد. در این میزگرد اکبر توانا دبیر انجمن صنفی تایر ایران و سعید تقوایی رئیس مرکز تحقیقات لاستیک خودرو مشکلات و تنگناهای این صنعت را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

مهدی صادقی‌نیارکی مدیرکل صنایع غیرفلزی وزارت صنایع و معادن و عباس عباسی‌ابیانه مدیرعامل گروه صنعتی بارز و رئیس انجمن صنعت لاستیک هم از مهمانان این میزگرد بودند که به رغم پذیرش دعوت، در آن شرکت نکردند. توانا یکی از مهمترین مشکلات صنعت لاستیک خودرو در ایران را فقدان یک برنامه شفاف و الزام‌آور توسعه صنعتی برای تولید لاستیک بیان کرد و اظهارداشت: متأسفانه مقیاسی برای ظرفیت کارخانجات تایر در ایران تعریف نشده است. در حالی که حداقل ظرفیت سالانه هر کارخانه سودده لاستیک در دنیا ۱۰۰هزارتن است، ولی اکثریت کارخانجات ما بطور متوسط حدود ۳۰ هزارتن تولید دارند.

دبیر انجمن صنفی تایر ایران کهنه بودن تجهیزات و فناوری قدیمی ‌را از دیگر مشکلات صنعت لاستیک کشور برشمرد و گفت: برخی کارخانجات ما با حدود ۵۰ سال عمر، به موقع نوسازی نشده‌اند و فناوری آنها متناسب با دانش روز نیست. وی تصریح کرد: ۱۰ کارخانه لاستیک‌سازی موجود در ایران در حال حاضر سالانه حدود ۲۳۰ هزار تن لاستیک تولید می‌کنند حال آنکه با اندکی مدیریت و برنامه ریزی می‌توانیم این رقم را به ۴۵۰ هزار تن در سال افزایش دهیم. به عقیده توانا، برای این کار باید کارخانجات قدیمی‌که با مشکلات تولید روبرو هستند، تعیین تکلیف نهایی شده و کارخانجات موجود هم با هدف رسیدن به مقیاس‌های تولید در دنیا حداقل ۱۰۰هزارتن در سال  با یکدیگر ادغام شوند. وی تصریح کرد: تا زمانی که برای این کار تصمیمی‌قاطع نگیریم، نه مشکلات کارخانجات رفع خواهد شد و نه خواهیم توانست به عنوان یک قدرت برتر در منطقه در عرصه تولید لاستیک ظاهر شویم.

تقوایی رئیس مرکز تحقیقات لاستیک خودرو هم با دفاع از این پیشنهاد گفت در حال حاضر، شماری از کارخانه‌ها در یک سایز اقدام به تولید لاستیک در کشور می‌کنند، در حالی که در برخی سایزها هیچ تولیدی صورت نمی‌گیرد.

وی افزود: این وضع موجب شده است کارخانجات داخلی به جای اینکه همدیگر را تکمیل کنند عملاً به رقابت به یکدیگر بپردازند و در نتیجه از برنامه‌ریزی برای پیشرفت در سایر عرصه‌ها باز بمانند.

حرکت کند تولید لاستیک‌های رادیال

دبیرانجمن صنفی صنعت تایر در بخش دیگری از این میزگرد بر لزوم تلاش برای تولید لاستیک‌های پیشرفته رادیال در ایران تاکید کرد و گفت: در حالی که تولید لاستیک‌های بایاس (معمولی) برای خودروهای سواری در دنیا منقرض شده است، متأسفانه هنوز ۷۰ درصد تولید کارخانجات ایران به شیوه بایاس است و رادیال شدن لاستیکها توسط آنها به کندی پیش می‌رود.

وی تصریح کرد: این در حالی است که ایران از نظر داشتن منابع اولیه تولید لاستیک غنی است، به گونه‌ای که اکنون حدود ۴۵ درصد مواد اولیه صنعت لاستیک‌سازی در داخل ایران تولید می‌شود و به جز کائوچوی طبیعی، ایران می‌تواند سایر مواد موردنیاز تولید لاستیک را در داخل تهیه کند.

در همین زمینه توانا گفت: ایران در چندسال اخیر اقدام به تولید نخ و دوده لاستیک کرده است و به لحاظ مواد اولیه تولید لاستیک وضع مناسبی دارد.

دبیر انجمن صنفی صنعت تایر ایران تصریح کرد: ما از نظر داشتن منابع خدادادی ده‌ها برابر از کره یا ژاپن جلوتر هستیم، اما آنها در تولید لاستیک موفقتر عمل کرده اند زیرا برنامه مدون توسعه صنعتی در این زمینه دارند .وی یادآور شد تحریم‌های غرب علیه ایران به گونه‌ای نیست که بتوان آن را عامل اصلی عقب‌افتادگی صنعت لاستیک کشور برشمرد. همچنین رئیس مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران بر ضرورت تولید تایرهای رادیال (پهن) تاکید کرد و گفت: هم‌اکنون بیش از ۷۰ درصد تولید تایر کشور بایاس (معمولی) است که عمدتاً مورد استفاده ناوگان سنگین قرار می‌گیرد. تقوایی با بیان اینکه در حال حاضر تولید تایر بایاس در دنیا منسوخ شده است، افزود: صرف نظر از تغییرات صورت گرفته در بخش صنعت تایر کشور، فرایند رادیالیزه شدن و رفتن به سمت تکنولوژی جدید از اهم واجبات صنعت تایر کشور به شمار می‌آید.

وی اضافه کرد: در ۱۵ سال قبل ۵ درصد از تولیدات تایر کشور با تکنولوژی رادیال بود اما اکنون این میزان به حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است.

برنامه می‌خواهیم

توانا با اشاره به ابلاغ برنامه چشم‌انداز بیست ‌ساله جمهوری اسلامی ‌ایران در سال ۸۲ و گذشت یک برنامه پنج ساله توسعه کشور از آن زمان خاطرنشان ساخت: طبق این چشم انداز ما باید قدرت برتر منطقه از جمله در زمینه صنعتی باشیم، اما باید از مسئولان امر پرسید برای صنعت لاستیک در این زمینه چه کرده‌اید؟

وی با بیان اینکه تجربه نشان می‌دهد ایران توانایی آن را دارد که در صنعت تایر، حتی در عرصه جهانی یک قدرت جدی باشد، لازمه آن را توجه به برنامه‌ریزی و حرکت در چارچوب آن دانست، چیزی که به عقیده وی، هنوز رخ نداده است. دبیر انجمن صنفی صنعت تایر ایران با اشاره به اینکه کره جنوبی اکنون سالانه یک میلیون تن لاستیک تولید می‌کند که ۷۰درصد آن توسط دو شرکت بزرگ لاستیک سازی این کشور صورت می‌گیرد، یادآور شد: تولید واقعی ما در سال ۸۸ حدود ۲۳۶هزارتن انواع لاستیک است که از این میزان ۲۶درصد از نوع رادیال با تکنولوژی جدید و بقیه از نوع بایاس با تکنولوژی قدیم است.

وی خاطرنشان کرد: انجمن لاستیک حدود دو سال است که برنامه توسعه این صنعت را به مسئولان وزارت صنایع و معادن تقدیم کرده، اما در این مدت، فقط یک جلسه آنهم حدود یکسال پیش تشکیل شده است.

توانا گفت: بخش خصوصی زمانی می‌تواند به صورت موثر در زمینه صنعت وارد شود که بداند برنامه و چشم انداز دولت در این زمینه چیست و از چه حمایت‌هایی در این مسیر برخوردار خواهد بود.

وی،تحقیقات و استفاده از متخصصین را دو عامل عمده پیشرفت صنعتی از جمله در زمینه لاستیک دانست و از اینکه وزارت صنایع و معادن در این زمینه همکاری لازم را با تولیدکنندگان این صنعت نداشته است، گلایه کرد. این مقام مسئول در این ارتباط به پیشنهادهای تخصصی وکاربردی انجمن صنفی صنعت تایر ایران اشاره کرد و گفت: ما به مناسبت‌های مختلف و در فرصت‌های مقتضی پیشنهادهای خود را برای برون‌رفت از معضلات این صنعت، چه به صورت کتبی و چه به صورت شفاهی، به مراجع ذیربط ارائه کرده‌ایم، اما پاسخی نشنیده‌ایم. وی اضافه کرد: در ارتباط با مشارکت دادن بخش خصوصی فقط یک مورد پیش آمد و آن این بود که حدود یک سال پیش از ما دعوت کردند درباره برنامه دولت درخصوص توسعه صنعت تایر اظهار نظر کنیم که ما هم از این اقدام استقبال و نظرات بخش خصوصی را مطرح کردیم.

وی در این زمینه خواستار طراحی یک برنامه ویژه برای این صنعت، اعطای امتیازهای خاص به سرمایه‌گذاران این صنعت، وضع معافیت‌های بلندمدت مالیاتی و رساندن مقیاس هرکارخانه حداقل به ۱۰۰هزارتن در سال برای بهبود وضع صنعت لاستیک کشور شد. تقوایی رئیس مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران هم خاطرنشان کرد: باید به سمتی حرکت کرد که بتوانیم تایر با برند و مارک شرکت‌های صاحب نام را در کشور تولید کنیم و در ادامه به بحث صادرات آنها بپردازیم.

واردات رو در روی تولید

دبیر انجمن صنفی صنعت تایر همچنین در این میزگرد هشدار داد با وضع کنونی واردات، تجارت لاستیک‌های بی‌کیفیت خارجی در کشور بسیار سودمندتر از لاستیک‌های تولیدی است و ادامه این روند، صنعت تولید تایر را در کشور از پای درخواهد آورد.

وی گفت: سازمان حمایت از مصرف‌کننده برای تولیدکننده لاستیک ۱۷ درصد و برای واردکننده آن ۱۵درصد سود تعیین کرده است که این اختلاف به نفع تولید نمی‌تواند تلقی شود.

توانا افزود: از آنجا که تولیدکنندگان در این صنعت همواره از طرف مراجع ذیربط به شدت کنترل می‌شوند و دچار محدودیت‌های مختلف هستند، این حاشیه سود برای تولید لاستیک بسیار نامناسب است.

وی تصریح کرد: با این شرایط بدیهی است هر سرمایه‌گذار عاقلی در این صنعت به تجارت لاستیک روی می‌آورد و تولید آن در محجوریت باقی می‌ماند.

دبیر انجمن صنفی صنعت تایر ایران روند واردات لاستیک خارجی را به کشور برای تولید آن در کشور خطرناک دانست و گفت: پارسال ۱۱۳هزار تن و در هفت ماه اخیر ۷۰هزار تن لاستیک خودرو وارد کشور شده است که در مقایسه به مدت مشابه سال قبل ۳۶درصد افزایش نشان می‌دهد.

به گفته وی، سهم واردات لاستیک که ۴۰درصد آن چینی است، زمانی فقط ۱۸ درصد کل لاستیک موردنیاز کشور را تشکیل می‌داد، اما این رقم امروز با وجود ۱۰ کارخانه تولید لاستیک در ایران به ۳۰درصد افزایش یافته است.

توانا با انتقاد از ده‌ها نوع بازرسی و کنترل که از کارخانجات لاستیک‌سازی داخلی صورت می‌گیرد، از آنچه که آن را رها شدن مقوله واردات لاستیک و دامپینگ لاستیک‌های چینی خواند، به شدت انتقاد کرد و گفت: واردکنندگان لاستیک‌ها مسئولیتی در قبال این لاستیک‌ها در کشور ندارند و تعهدی برای خدمات بعد از فروش از آنها گرفته نمی‌شود.

وی افزود: از سوی دیگر، متولیان امر در حالی از ما ارائه سند و شواهد برای موضوع دامپینگ لاستیک‌های چینی را طلب می‌کنند که همه شواهد در اختیار آنان وجود دارد.

به گفته دبیر انجمن صنعتی تایر، لاستیک‌های خارجی با مقادیر بالا، بدون کیفیت و به صورت کم اظهاری شده نسبت به قیمت جهانی آن وارد کشور می‌شود و نظارت، کنترل چندانی روی آن نیست.

وی برای اثبات ادعای خود در این زمینه، دلایلی را مطرح کرد و گفت: از مجموع حدود ۴ میلیون حلقه تایر واردشده به کشور در شش ماهه دوم امسال فقط کیفیت ۴۵۰ حلقه لاستیک به صورت راندومی‌ در مرکز تحقیقات صنایع لاستیک مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته که بسیار اندک است.

به گفته وی، دیگر موسساتی که تاییدیه واردات لاستیک به کشور را می‌دهند، فقط دستگاه‌ها و تجهیزات فنی برای این کار هستند و صرفاً به صورت دیدن، کیفیت آن را تایید می‌کنند و به همین دلیل، بخش عمده لاستیک‌های وارداتی، فاقد کیفیت است.

توانا در این زمینه به مشکلات انبارداری لاستیکها در انبارهای امارات بدون رعایت شرایط نگهداری آن، بی‌توجهی به تاریخ تولید لاستیک‌ها و ورود لاستیک‌های بایاس فاقد کیفیت چینی به عنوان دیگر مشکلات لاستیک‌های وارداتی اشاره کرد.

رئیس مرکز تحقیقات لاستیک خودرو هم با تایید اظهارات دبیر انجمن صنفی صنعت تایر، به بحث واردات تایرهای بی‌کیفیت اشاره کرد و گفت: ۴۴درصد از مجموع واردات تایر کشور از چین است که به طور عمده از ‌کیفیت لازم برخوردار نیستند. چینی‌ها به هر عنوان خواهان ورود به بازار ایران هستند، ضمن اینکه پس از شناسایی لاستیک‌های بی‌کیفیت، چینی‌ها همان محصول را با برند دیگری روانه بازار می‌کنند.

تقوایی با بیان اینکه بخشی از صادرات چین به کشورهای درحال توسعه است، اظهار داشت: تایرهای چینی در مقایسه با نمونه‌های مشابه خود حدود ۳۰درصد مواد اولیه کمتری مصرف می‌کنند که این باعث شده است، وزن آنها کمتر از سایر محصولات باشد. ضمن اینکه بیش از ۸۰ برند تایرهای وارداتی به ایران متعلق به کشور چین است و مابقی از هند، اندونزی، مالزی و تعداد محدودی از کشورهای صاحب برند وارد می‌شود.

وی با بیان اینکه متأسفانه هم اکنون شاهد رشد سهم واردات تایر نسبت به سال‌های گذشته هستیم، اظهار داشت: برخی تایرهای وارداتی کم‌کیفیت و بی‌کیفیت است و تعدادی از آنها از مرزهای غیرقانونی و غیررسمی ‌وارد کشور می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: با وجود کند بودن حرکت تولید تایرهای رادیال، اکنون بهترین تایرهای بایاس دنیا در ایران تولید می‌شود، اما معلوم نیست چرا تایرهایی از این نوع از کشورهای چین، هند و مالزی وارد کشور می‌شوند.

رئیس مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران در میزگرد ایرنا همچنین از آنچه که آن را مدیریت آتش نشانی از سوی برخی مسئولان برای حل مسائل خواند، انتقاد کرد و گفت: مشکلی که در بخش صنعت وجود دارد این است که منتظر می‌مانند تا مشکلات بنگاه‌های تولیدی به بحران تبدیل شود و وقتی بحران رخ داد، ناگهان همه توان خود را برای حل آن متمرکز می‌کنند، حال آنکه مدیریت آتش نشانی و برخورد کوتاه مدت با بحران، جز آنکه دامنه تخریب را افزایش دهد، نتیجه دیگری ندارد.

وی افزود: راه منطقی آن است زمانی که صنایعی در کشور دوران شکوفایی خود را سپری می‌کند، به سراغ آن برویم و ضمن حمایت، برنامه‌های مشخص و مدونی برای استمرار توسعه آن بخش یا بنگاه ارائه دهیم.

تقوایی در مورد کاهش مصرف سوخت در خودروها که یکی از اهداف اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها است، گفت: در مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران بشدت روی مبحث کاهش مصرف سوخت متمرکز شدیم، اما هنوز در کشور دستگاهی وجود ندارد که مقاومت غلطشی تایر را اندازه‌گیری کند حال آنکه این موضوع تاثیر مستقیم بر میزان مصرف سوخت خودروها دارد.

وی با بیان اینکه از فعالیت‌های تحقیقاتی مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران حمایت‌های لازم صورت نمی‌گیرد، اظهارداشت: به عنوان نمونه، دو سال است ما از وزارت صنایع و دیگر دستگاههای مسئول خواسته‌ایم برای خرید دستگاه سنجش مقاومت غلطشی تایر کمک کنند، اما هیچ پاسخی نگرفته‌ایم.

این مقام مسئول تصریح کرد: هم اکنون خودروسازان داخلی بخش‌های طراحی تایر و متخصصان قوی در این زمینه ندارند. در صورتی که در دنیا همه شرکت‌های بزرگ خودروسازی دپارتمان‌های قوی تایر با بودجه‌های کلان دارند. رئیس مرکز تحقیقات صنعت لاستیک همچنین تصریح کرد صنعت تایر کشور برای اتصال و سوارشدن بر موج فناوری روز دنیا، باید با یک تولیدکننده معتبر جهانی مشارکت داشته باشد.

وی با بیان اینکه صنعت تایر کشور نیازمند بازسازی و توسعه فناوری است، گفت: اگرچه این صنعت با سابقه‌ای ۵۰ ساله دارای نیروهای متخصص و کارآمد است، اما این به تنهایی کافی نیست و باید برای ارائه محصولات با آخرین فناوری روز دنیا، حتما باید یک همکاری مشترکی را با تولیدکنندگان معتبر جهانی ایجاد کند. تقوایی با بیان اینکه تایر، یک محصول کاملاً پیچیده است که تمامی سیستم تعلیق خودرو بر روی آن سوار است، گفت: این محصول دارای فناوری خاصی است که توسعه و تحولات خاص خودش را می‌طلبد. وی محصول تایر را دارای دو استاندارد‌ایمنی و کیفیت دانست و اظهار داشت: تمامی محصولات تایر تولید داخل استانداردهای‌ایمنی لازم را دارند، اما آنچه این محصول را در مقایسه با محصولات مشابه خارجی آن متفاوت می‌سازد، همان استانداردهای کیفی است که این موضوع هم به این ارتباط دارد که واحد تولیدکننده به چه میزان توانسته است به دانش روز دنیا برای تولید دسترسی پیدا کند.

رئیس مرکز تحقیقات صنعت لاستیک ادامه داد: قبل از انقلاب چهار کارخانه تولید تایر در کشور فعالیت داشتند که به سبب اتصال به تولیدکنندگان معتبر خارجی، محصولات کیفی و به روز تولید و به بازار عرضه می‌کردند.

وی اضافه کرد: پس از انقلاب این ارتباط تولیدکنندگان داخلی با تولیدکنندگان خارجی قطع شد، هرچند تلاش‌هایی برای ارتباط مجدد به صورت محدود و جسته و گریخته انجام گرفته است اما این ارتباط به شکل سیستماتیک نیست حال آنکه زمانی می‌توانیم بر موج فناوری تولید تایر سوار شویم که یک ارتباط سیستماتیک شکل بگیرد.

سرمایه گذاری

رئیس مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران تصریح کرد: صنعت تایر برای توسعه نیازمند سرمایه‌گذاری است، به گونه‌ای که به ازای هر ۱۰۰۰تن تولید تایر ۵میلیون دلار سرمایه‌گذاری لازم است و تا این سرمایه‌گذاری صورت نگیرد نمی‌توان به توسعه لازم در این بخش دست یافت.

وی اضافه کرد: سرمایه‌گذاری در هر حوزه‌ای بیش از هر چیز به حمایت‌های دولت بستگی دارد و صنعت تایر هم از این قاعده مستثنی نیست. تقوایی در ادامه از تدوین چشم انداز توسعه صنعت تایر در افق ۱۴۰۴ در مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران خبر داد و گفت: این سند از جمله فعالیت‌هایی است که در هیچ یک از صنایع کشور انجام نشده است.

وی افزود: پس از گذشت دو سال از تدوین این سند، متأسفانه هیچ نهاد و ارگانی پیگیر نشد تا مشخص شود میزان تطابق و یا تطابق نداشتن وضع کنونی صنعت تایر با این سند را ارزیابی کند.

این کارشناس اضافه کرد: براساس این سند در سال ۱۴۰۴ با توجه به توسعه صنعت خودرو کشور باید سالانه ۱۰۷ میلیون حلقه تایر معادل ۹۰۰ هزار تن در کشور تولید شود. هر چند این ادعای بزرگی است، اما به باور تمامی متخصصان این صنعت، شدنی است.

وی تصریح کرد: تحقق اهداف این سند به طور قطع بستگی به این دارد که برنامه‌های سند رصد و نیازهای لازم تامین شود ضمن اینکه در خصوص آن سرمایه‌گذاری‌های لازم صورت گیرد.

رئیس مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران در مورد اجرای قانون هدفمندسازی یارانه و تاثیر آن بر بخش صنعت تایر کشور گفت: این صنعت همچون صنایع دیگر از حامل‌های انرژی استفاده می‌کند که چنانچه تغییر در نرخ این حامل‌ها ایجاد شود به طور قطع حاشیه سود را که تاکنون هم زیاد نبوده، بیش از پیش کم خواهد کرد.

وی افزود: به نظر می‌رسد ستاد تحول اقتصادی وزارت صنایع و معادن این قضیه را دیده است و دنبال می‌کند. تقوایی ادامه داد: در هر صورت برای بهینه کردن مصرف انرژی در تولید تایر باید تاکید کرد که سرمایه‌گذاری و نگاه ویژه لازم است و باید یک انقلابی در صنعت بوجود‌ آید تا بتواند صنعت تایر را آن هم به صورت پلکانی به سمتی ببرد تا از حامل‌های انرژی در حد استانداردهای دنیا استفاده کند.

وی تاکید کرد: هم اکنون صنعت تایر کشور بیش از استانداردهای جهانی، انرژی مصرف می‌کند که آن هم به سبب کهنه بودن ماشین‌آلات و قدیمی‌ بودن فناوری تولید تایر است، ضمن اینکه نمی‌توان با وجود ماشین‌‌آلات کهنه برای تولید تایر انرژی کمتری مصرف کنیم. این فعال حوزه صنعت تایر اظهار داشت: بین صنعت تایر کشور با صنعت تایر دنیا فاصله وجود دارد و با وجود تلاش‌های بسیار برای کاهش آن، این فاصله همچنان باقی است بنابراین برای این کاهش به حمایت‌های لازم از صنعت تایر نیاز است تا برنامه‌های موجود در صنعت به روز شوند.  وی در عین حال گفت: در بحث صرفه‌‌جویی در حامل‌های انرژی نباید فقط به فرایند تولید اکتفا کرد بلکه باید این موضوع را در خود محصول بدانیم.

رئیس مرکز تحقیقات صنایع لاستیک افزود: بخش اعظم تولیدات تایر کشور، به صورت بایاس است در حالی که تایرهای رادیال سبب می‌شوند خودروها حدود ۲۵ درصد نسبت به خودروهایی که تایرهای بایاس دارند، سوخت کمتری مصرف کنند.

تقوایی اضافه کرد: همچنین عمر تایرهای رادیال بیشتر از تایرهای بایاس است، ضمن اینکه فرمان‌گیری بهتری هم دارند. رئیس مرکز تحقیقات صنایع لاستیک ایران اظهار داشت: از مجموع صرفه‌جویی سوختی که از محل استفاده از تایرهای رادیال در خودروها به دست‌ می‌آید، می‌توان براحتی در حوزه افزایش تولید تایرهای رادیال سرمایه‌گذاری کرد.