از آنجا که فرهنگها نیز مانند سایر پدیده های اجتماعی از حیات برخوردار هستند ، درگذر زمان و در اثر ارتباط با یکدیگر و یا به دلیل سهولت جذب یا حذف عناصر یکدیگر دچار رشد، توسعه ، افول و حتی تغییر شکل می شوند.

در دوره جدید – که به طور مشخص با رشد فناوری های ارتباطی مصادف است و عده ای از انقلاب فناورانه رسانه ای یاد می کنند – پدیده ماهواره به نحوی جدی و همه جانبه مطرح شده است و سیاست ، اقتصاد، فرهنگ ، ایدئولوژی ، علائق ، روحیات و رفتار آدمیان را در نقاط جهان تحت تاثیر قرار داده است.

طراحان و اشاعه دهندگان فناوری ماهواره ای ، مقابل این سوال که آیا با گسترش و فراگیری ماهواره در سطح جهان ، گوناگونی فرهنگی از بین خواهد رفت و فرهنگهای ملی و بومی آسیب پذیر خواهند شد، اظهار می دارند اگر فرهنگ بومی و محلی ، توان حضور و مبادله فرهنگی با فرهنگ ارائه شده بوسیله ماهواره را ندارد، بهتر است بمیرد. روشن است که با این داوری و ارزیابی ، در مقابله فرهنگها با اثرات ماهواره ، ۲فرض متصور است:

اصل در تقابل فرهنگ هاست

در نهایت ، پیروزی با فرهنگ مهاجم است ، چرا که از نظر سازندگان و صاحبان فناوری ماهواره ای ، جهان باید به سوی یکسانی پیش برود.

در این میان ، به نظر می رسد با توجه به سلطه شرکتهای چند ملیتی ، تولید فناوری ماهواره ای و سیاستگذاری در توسعه فرهنگها در حالت اعتدال و برابر به مشارکت نخواهد پرداخت. در پی نبود همه عناصر فرهنگ خودی و در مقابل ، حضور همه جانبه عناصر فرهنگ بیگانه (به منظور برآورده ساختن نیازهای صاحبان فناوری ماهواره و اشاعه دهندگان فرهنگ غربی)، نوعی تقابل فرهنگی صورت می گیرد که دو نتیجه احتمالی در پی خواهد داشت :

سلطه همه جانبه فرهنگ تبلیغ شده به وسیله ماهواره که به جذب و عناصر فرهنگهای محلی و ناحیه ای خواهد انجامید.

حضور توام با سلطه فرهنگ ماهواره ای و مقاومت منفی فرهنگهای محلی و بومی.

در صورت تحقق فرض اول ، یکسانی فرهنگی ایجاد خواهد شد و در آینده بسیار نزدیک ، بحران های اخلاقی ، فرهنگی و اجتماعی در سطح ملی و بین المللی به وقوع خواهد پیوست. اگر هم فرض دوم محقق شود، در نتیجه مقاومت منفی فرهنگها به جای تبادل فرهنگی ، ناسازگاری و تقابل همه جانبه فرهنگی تحقق خواهد یافت.

استفاده از وسایل الکترونیکی به ویژه ماهواره در جهان

شواهد و واقعیات نشاندهنده تمایل همه جانبه کشورها به خرید وسایل الکترونیکی بویژه فناوری ماهواره ای است.

در کل ، بازار فروش وسایل الکترونیکی در ۳۰سال گذشته در امریکا ، ژاپن و آسیا رشد چشمگیری داشته است ، به طوری که میزان این رشد در سال ۱۹۹۰ میلادی ، ۳درصد و در سال ۱۹۹۱ معادل ۶درصد بوده است.

این افزایش فروش در سال ۱۹۹۲ ، به ۱/۳ درصد کاهش یافته و بار دیگر در سال ۱۹۹۳ به ۵/۴ درصد افزایش یافته است.

در هر حال ، آمار و ارقام نشاندهنده این واقعیت است که روند به کارگیری و استفاده از فناوری های ارتباطی در سطح جهان سیر صعودی داشته و هر روز بر حجم استفاده از این امکانات در همه جای دنیا افزوده می شود. در این حال ، روند مصرف وسایل الکترونیکی در کشورهای امریکا ، ژاپن ، قاره های اروپا و آسیا و دیگر نقاط جهان به طور یکسان رشد یافته است ، اما مصرف اصلی در امریکا، اروپا و سپس ژاپن متمرکز شده است.

باید یادآوری کرد حدود ۸۰درصد وسایل الکترونیکی مصرف شده در جهان ، وسایل سمعی ، بصری و دیگر ابزار مرتبط با آن بوده است.

وضعیت ماهواره و برنامه های ماهواره ای

وضعیت ماهواره و استفاده از برنامه های ماهواره ای در آسیا و کشورهای جهان سوم تا همین یکی دو دهه گذشته ، هیچ کس در اروپا یا امریکا فکر نمی کرد که پیش از پایان قرن بیستم بتواند مقابل تلویزیون خانه خود بنشیند و با فشار یک دکمه ، انواع برنامه های ماهواره ای را تماشا کند، اما دریافت همزمان ۱۰-۱۵ کانال مختلف امروزه امری طبیعی به شمار می آید. در افزایش شبکه های ماهواره ای ، شرکتهای بزرگ تجاری از مهمترین عوامل به شمار می روند. اکنون شبکه های تجاری با پخش برنامه های متنوع و سرگرم کننده رقابت جدی با شبکه های ملی را آغاز کرده اند و در موارد زیادی ، گوی سبقت را از آنها ربوده اند. در این میان ، دامنه فعالیت شبکه های تجاری و خبری ماهواره ای به آسیا و اقیانوسیه هم کشیده شده است و هر سال بر تعداد آنها در این بخش از جهان افزوده می شود. بازار وسیع آسیا عمده ترین عامل توجه شرکتهای تجاری به این منطقه از جهان است و چه وسیله ای بهتر و فراگیرتر از تلویزیون برای نفوذ در بازاری که حدود نیمی از جمعیت جهان را در خود جای داده است.

تلویزیون ماهواره ای در جنوب و غرب آسیا هنوز فراگیر نشده و بتدریج دامان خود را می گستراند، اما در خاور دور این وسیله به یکه تازی پرداخته و در واقع ، این ناحیه را به تسخیر خود درآورده است. اکنون آنتن های بشقابی مانند نقل و نبات بر فراز خانه های ژاپن ، کره ، هنگ کنگ ، تایوان و سنگاپور پخش شده اند و حتی در مناطق روستایی چین انواع مختلف آنها در بالای خانه ها مشاهده می شود. هنگامی که طبل و زنگ سنتی آسیایی سال ۱۹۹۰ پکن در مراسم افتتاحیه به صدا درآمد ، ماهواره «آسیا ست » که بر فراز سنگاپور مستقر است ، پرواز کبوتران آزادی را بر بام ورزشگاه برای کشورهای مختلف جهان پخش کرد. کشور چین در زمینه استفاده از آنتن های ماهواره ای با وجود ممنوعیت به کارگیری آنها با تعارض مواجه است ؛ به این معنی که رهبران ارشد حکومت چین درباره سختگیری به توافق رسیده اند؛ اما به نظر می رسد اولیای امور به دلیل اصطکاک منافع در دولت بشدت تحت فشار باشند.

ستاد کل ارتش و وزارت رسانه های گروهی از طریق فروش تجهیزات ماهواره ای سود خوبی به دست می آورند و کارخانه ای که متعلق به وزارت الکترونیک است ، قصد دارد سالانه ۶۰تا ۷۰هزار آنتن تولید کند. در کشور چین ، روزانه ۶۰۰میلیون نفر تلویزیون خود را روشن می کنند و با آن که فروش آنتن بشقابی در این کشور از سوی دولت ممنوع شده است ، خرید و فروش و استفاده از این بشقاب ها به طور روزافزونی رواج دارد. در هنگ کنگ تا سال ۱۹۹۱میلادی ، تنها ۲شبکه تلویزیونی برای استفاده از برنامه های چینی و انگلیسی قابل دریافت بود ؛ اما با افتتاح و آغاز کار شبکه منطقه ای استار تی وی تعداد این کانال ها در سال ۱۹۹۳ ، به ۲۴رسید.

دولت کره به منظور مقابله با نفوذ فرهنگهای خارجی با وضع محدودیت هایی برای برنامه های تلویزیونی ماهواره ای ، استفاده از بشقاب را تا سال ۱۹۹۱ ممنوع کرده بود. با وجود این ، حدود ۲۰۰هزار آنتن بشقابی تا این سال در کره وجود داشت.

پس از سالها تسلط بلامنازع دولت بر وسایل ارتباط جمعی ، حکومت کره در سال ۱۹۹۱ ، به یکی از فرستنده های مستقل مجوز فعالیت داد و هنگام انتخابات ریاست جمهوری ، یک فرستنده خصوصی در این کشور دایر کرد، اما هیچکدام از این دو نیز به طور کامل از نظارت دولت برکنار نبودند. تا سال ۱۹۹۳ ، در سنگاپور ۲میلیون و ۷۰۰هزارتن از شهروندان این کشور می توانستند از ۱۳کانال تلویزیونی ماهواره استفاده کنند.

کشور هند از معدود کشورهای جهان سومی (در حال توسعه) است که فناوری ساخت ماهواره دارد. این کشور از ماهواره های ساخت خود برای مخابرات ، پخش برنامه های رادیو تلویزیونی ، هواشناسی استفاده می کند. به این ترتیب ملاحظه می کنیم کشورهای آسیایی ، بویژه کشورهای خاور دور نیز به منظور جبران عقب ماندگی های خویش و وارد شدن هر چه تمامتر به دنیای فناوری ماهواره ای که یکی از ملزومات اصلی جامعه اطلاعاتی به شمار می رود با استفاده از توانایی ها و امکانات بالقوه و بالفعل خود برای پیشرفت سریع در این زمینه تلاش مضاعفی آغاز کرده اند. این کشورها برآنند که با رفع موانع موجود در کنار سایر کشورهای پیشرفته در زمینه طراحی و ساخت فناوری های ماهواره ای و استفاده از آن در حوزه های گوناگون از قبیل تجارت ، فرهنگ ، اقتصاد به جایگاهی متناسب با شان خود چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی دست پیدا کنند.

البته باید به خاطر داشت سیستم های ماهواره ای بویژه برای کشورهای در حال توسعه مشکلاتی به همراه دارند که از آن جمله می توان به وابستگی مالی و سیاسی این کشورها به کشورهای پیشرفته تولیدکننده این سیستم ها و احتیاج به کارآموزی در سطح بالا نام برد. یکی دیگر از مشکلات ، ناتوانی کشورهای در حال توسعه در همگام شدن با تغییرات سریعی است که در این فناوری ها رخ می دهد و استفاده از آنها را عملا ناممکن می کند.

چشم انداز فناوری ماهواره ای

اولین نسل ماهواره های مخابراتی ، جرم پرتابی برابر با ۶۸کیلوگرم و ظرفیتی برابر با ۲۰۴تماس دو طرفه یا مدار داشتند. بعدها سفینه های مخابراتی پیشرفته تر یکی پس از دیگری ساخته شدند و هر یک نمونه قبلی را از نظر کارآیی از میدان خارج کردند، به طوری که امروزه ، ماهواره مخابراتی اینتلست ۶متعلق به امریکا، جرم پرتابی برابر با ۳۵۰۰کیلوگرم و ظرفیتی معادل با ۳۳هزار مدار دارد. حال خواه ظرفیت در چند ماهواره بزرگ متمرکز شود و خواه در سکوهای کوچک تر پرتاب گسترش یابد، تقاضای بازار برای ماهواره های مخابراتی رو به افزایش است.

بازده وزن مفید ماهواره ها بالا رفته است و با استفاده از پرتوهای شناسایی ، مرکز ترافیک از طریق نورافشانی نشان داده می شود. عمر مفید ماهواره ها رو به افزایش است ؛ عمر مفید ۱۰سال الزامی است و عمر مفید ۱۵سال آزمایش شده و استاندارد آینده خواهد بود. ارتباطهای بین ماهواره ای که باعث افزایش ارتباطهای مستقیم مخابرات ی می شود، در حال تکوین است و اولین کاربرد آن ، برقراری ارتباط بین ایستگاه های مداری نزدیک به زمین است.