تاریخچه ماهواره در ایران

سابقه‌ی استفاده از فناوری ماهواره در کشور ما به سال ۱۳۴۸ بر می گردد. در این سال با تأسیس اولین ایستگاه زمینی ماهواره ای در اسد آباد همدان و نصب آنتن ۳۰ متری استاندارد جهت ارتباط با ماهواره های سازمان بین المللی مخابرات ماهواره ای (ITSO که در آن مقطع INTELSAT نامیده می شد)، ایران در رده کشورهای پیشرو جهت استفاده از فناوری ماهواره قرار گرفت. همچنین ایستگاه فضایی ماهدشت، اولین ایستگاه دریافت تصاویر سنجش از دور در منطقه خاور میانه است که کار خود را با دریافت تصاویر ماهواره Landsat-1 آغاز کرد.

در حوزه مخابرات سیار ماهواره ای (MSS)، ایران یکی از سهام داران اپراتور ماهواره ای اینمارست (قبل از خصوص سازی آن) و ایستگاه زمینی بومهن جهت ارتباط با ماهواره های مخابراتی این اپراتور در باند L، تا سال ۲۰۰۸ میلادی فعال بوده است. در حال حاضر سازمان فضایی ایران به عنوان نقطه تماس فعال سازی خدمات ماهواره ای اینمارست در کشور فعالیت می کند. سازمان های مختلف در داخل کشور در حوزه فنی و بهره برداری از خدمات اینمارست،‌نه تنها روی کشتی ها بلکه کاربردهای جدید زمینی نیز فعال هستند.

ثبت بین المللی اولین امتیازهای مدار/فرکانس زمین آهنگ در سال ۱۳۵۵، ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهواره مصباح با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی در سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰، ساخت اولین ماهواره سنجشی کشور توسط روسیه به نام ماهواره سینا به سفارش وزارت علوم تحقیقات و فناوری در سال ۱۳۸۴، ساخت و پرتاب موفقیت آمیز ماهواره امید، نخستین ماهواره ایرانی و ورود ایران به باشگاه کشورهای فضایی در سال ۱۳۸۷، پرتاب ماهواره نوید درسال ۱۳۹۰، ثبت اولیه بین المللی ۱۴ موقعیت مداری در سال های ۱۳۹۰ و۱۳۹۱، پرتاب ماهواره ملی فجر در سال ۱۳۹۳ و ثبت اولیه بین المللی ۴ موقعیت مداری در سال ۱۳۹۴ از جمله گام های ایران در جهت استفاده از فناوری ماهواره می باشد. با توجه به فعالیت‌های گوناگونی که در زمینه فناوری فضایی و مسایل مربوط به فضا در سراسر دنیا در حال انجام است، ضرورت ایجاد سازمانی واحد در کشورمان امری اجتناب‌ناپذیر و نیازی غیرقابل انکار جلوه می‌کرد. فناوری فضایی، خوشبختانه از سال‌های پیش مورد توجه مسئولان، کارشناسان و متخصصان قرار گرفته و تا به امروز دستاوردهای مثبت و بی‌شماری به همراه داشته است، امّا نبود متولی خاصی که بتواند این فعالیت‌ها را به طور متمرکز هدایت کرده و در مسیر اصلی و درست قرار دهد، باعث شده تا استفاده بهینه و صحیح از این منابع صورت نگیرد.

جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یکی ار معدود کشورهای منطقه خاورمیانه، از سابقه طولانی در زمینه ارتباطات ماهواره‌ای برخوردار است و از سال ۱۳۴۸ با عضویت در برخی از مجامع بین‌المللی مرتبط با فضا خود را به عنوان کشوری پیشرو در امر هوافضا به دنیا معرفی کرده است.

همانگونه که گفته شد، تشکیل یک نهاد مستقل و متمرکز در امر فضا در کشورمان امری اجتناب‌ناپذیر بود و خلا چنین سازمانی در مجامع داخلی و خارجی به شدت احساس می‌شد. در همین راستا براساس ماده ۸ و ۹ مصوبه ۶۸۱۵۹ مورخ ۲۲/۹/۱۳۸۲ مجلس محترم شورای اسلامی، شورای عالی فضایی با ریاست رئیس‌جمهور و عضویت نهادهای ذیربط تشکیل گردید و براساس همین مصوبه سازمان فضایی ایران تأسیس گردید. بر همین اساس، رئیس سازمان فضایی ایران دبیر شورای عالی فضایی می‌باشد.

در پی توسعه فعالیت های فضایی کشور و توجه ویژه مسئولین امر به فناوری فضایی، شورای عالی اداری در تاریخ ۷/۷/۱۳۸۹ طی مصوبه ای چندین پژوهشگاه و پژوهشکده فعال در زمینه تحقیقات فضایی را در سازمان فضایی ایران ادغام و این سازمان از وزارت ارتباطات منتزع  گردید و پس از آن در نهاد ریاست جمهوری زیر نظر مستقیم رییس جمهور اداره می شود.

از جمله وظایف شورای عالی فضایی، سیاستگذاری و تعیین خطوط کلی نظام در امر فضا می‌باشد و سازمان فضایی ایران نیز وظیفه اجرای این مصوبات را عهده‌دار خواهد بود. از آنجایی که تصمیمات متخذه از سوی شورای عالی فضایی فراگیر بوده و دارای ابعاد داخلی و بین‌المللی می‌باشد به تبع آن وظایف سازمان فضایی ایران نیز بسیار خطیر و فراگیر خواهد بود. آشنا ساختن هر چه بیشتر آحاد جامعه و مسئولان و برنامه‌ریزان کشور از دستاوردهای بشر در زمینه فناوری فضایی و کاربردهای آن در ابتدایی‌ترین و بدیهی‌ترین نیازهای روزمره تا پیشرفته‌ترین آن‌ها از مهمترین وظایف این سازمان می‌باشد.بطور مختصر باید تاکید کرد که مدیریت فعالیت های حاکمیتی توسعه فناوری فضایی و استفاده صلح آمیز از از فضاء  ماوراء جو به عهده سازمان فضایی ایران می باشد.

ذکر این نکته ضروری است کشور ما در تداوم راهی که در گذشته داشته است همواره در تلاش است تا از دستاوردهای علمی بشر در مقاصد صلح‌آمیز و بهبود وضع زندگی عموم مردم بهره‌برداری نماید و در این راه با کشورهای و مجامع بین‌المللی در تعامل بوده و خواهد بود. عضویت داشتن در مجامع بین‌المللی مرتبط با این هدف از جمله کمیته استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو سازمان ملل متحد (COPUOS) و سازمان همکاری های فضایی آسیا و اقیانوسیه (APSCO)و …موید این مطلب می‌باشد.

از اهم فعالیت ها و پروژه هایی که در حوزه فناوری فضایی در حال انجام بوده و یا به نتیجه منجر شده است می توان به موارد ذیل اشاره نمود.

پرتاب کاوشگرهای ۳،۲،۱ و ۴ و محموله های زیستی با پرتابگرهای کامل بومی و ایرانی در راستای اجرای پروژه اعزام انسان به فضا

پرتاب موفقیت آمیز ماهواره رصد ۱

پرتاب موفقیت آمیز ماهواره نوید علم و صنعت

طراحی وساخت چندین ماهواره که به زودی با پرتابگر های داخلی به فضا پرتاب خواهند شد.