عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری از یک طرف و تنوع طلبی مردم به استفاده از تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده است که رفته رفته بحث زباله های الکترونیکی به مشکل بزرگ دنیا تبدیل شود؛ مشکلی که کشورهای پیشرفته و بزرگ برای آن راه حلی یافته اند و با تصویب قانون خاص مربوط به آن و موظف شناساندن تولیدکنندگان به بازیافت محصولات تولید شده خود این مشکل را تا حدودی حل کرده اند.

در حال حاضر امریکا ، اتحادیه اروپا ، ژاپن ، کره جنوبی و استرالیا بزرگترین تولیدکنندگان زباله های الکترونیکی و کشورهایی مانند چین ، هند ، تایلند، برزیل ، مکزیک ، نیجریه ، سنگاپور و پاکستان وارد کنندگان عمده این زباله ها هستند.

بر اساس گزارش سازمان ملل بین ۲۰ تا ۵۰ میلیون تن زباله الکترونیکی در سال دفع شده و کشور آمریکا بزرگترین تولید کننده این زباله ها در جهان محسوب می شود. آمریکا تاکنون بزرگترین تولید کننده زباله های الکترونیکی در دنیا بوده است، اما این زباله ها درجای دیگری انباشته می شوند، یعنی در کشورهای در حال توسعه مانند چین و هند، زیرا کشورهای ثروتمند این زباله ها را از کشور خود خارج می کنند.

خطرات زباله های الکترونیک :

کادمیوم موجود در یک باطری گوشی موبایل میتواند ۶۰۰ متر مکعب آب را آلوده کند.

استفاده از اسیدهای قوی جهت بازیافت فلزات گرانبها مانند طلا.

(PCBs)در خازن ها و تقویت کننده ها.

پلی ونیل کلراید (PVC ) حاصل از پوشش های پلاستیکی و کابل ها.

دیواکسین ها و فوران های حاصل از سوزاندن کابلها و پوشش های عایق .

CU , PD ,PB , BFR و Mercury در بردها و مدارهای الکتریکی.

اکسید سرب و کادمیوم در باطریهای کامپیوتر.

CU , PVC , BFR در سیم ها .

سرب استفاده شده جهت اتصال و لحیم .

زباله الکترونیک شامل : ۲۰ % یخچال ، ۱۰% مانیتور ،۱۰ % تلویزیون ، ۱۵ % کامپیوتر ، فکس ، تلفن و پرینتر  ۱۵% رادیو و ضبط صوت ها ، ۳۰% ماشین های ظرف شویی ، قهوه ساز ، چای ساز ، سرخکن.

طبق قراردادی از سوی سازمان ملل در سال ۱۹۸۹ برای کنترل زباله های خطرناک که از کشورهای ثروتمند به کشورهای فقیر وارد می شود، هر کشوری میتواند بصورت یک جانبه واردات این زباله ها را ممنوع کند، و صادر کنندگان نیز قبل از فرستادن زباله باید موافقت کشور مقصد را کسب کند. اما آمریکا که مهمترین منبع تولید زباله دیجیتال و سمی محسوب می شود، هرگز این قرارداد را امضا نکرد و کشورهایی مانند چین نیز بخاطر پول، مقادیر زیادی از این ضایعات را وارد می کنند. هم اکنون ۷۰درصد کامپیوترها و موبایل های جهان در چین بازیافت می‌شود.

اجزای یک کامپیوتر شخصی شامل : ۲۶% شیشه ،  ۲۳%پلاستیک ، ۲۰ % فلزات ، ۱۴% آلومینیوم ، ۱۷%  اجزاء دیگر شامل : مس ،  سرب ،کادمیوم و روی.

برای ساخت یک مانیتور ساده علاوه بر مواد اولیه ی مورد نیاز در حدود ۲۴۰ کیلوگرم سوخت، ۲۲کیلوگرم مواد شیمیایی، ۱۵۰۰ لیتر آب نیاز است و با توجه به این مساله به نظر می‌رسد استفاده ی مجدد از وسایل کامپیوتری می‌تواند تا حد زیادی در مصرف مواد طبیعی صرفه‌جویی به وجود آورد‌.

بسیاری از قطعات دستگاههای رایانه ای “الکترومگنتیک” هستند اگر به صورت درست و کارشناسانه دفع نشوند با تشعشعاتی که از خود بروز می دهند سلامتی انسانها را با خطر جدی روبرو خواهند کرد. در قطعات “الکترومگنتیک” امواج به صورت عمود بر هم منتشر می شود که برای انسانها بسیار خطرناک است. درست مانند کاری که دستگاههای مایکروویو انجام می دهند و مواد غذایی را از درون می پزند این تشعشعات نیز می توانند تاثیرات خطرناک و مخرب ژنتیکی بر بدن انسانها گذاشته و علاوه بر آسیب رساندن به اندامهای داخلی بدن موجب متولد شدن کودکان ناقص الخلقه نیز شوند.

از سال۱۳۷۱رایانه وارد ایران شده و اولین محموله تقریباً شامل ۱۰ هزار رایانه بوده است، طبق برآوردها طی چند سال اخیر هر ساله یک میلیون و ۲۰۰هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار رایانه در ایران مونتاژ شده است.

در ایران بیش از ۴ میلیون رایانه از دور خارج شده وجود دارد .

عمر مفید رایانه ها در دنیا ۳ سال است.

زباله های الکترونیکی سومین منبع بزرگ تولید سرب درزباله های جامد شهری است.

گر چه زباله های الکترونیکی تنها ۲ درصد از حجم کل زباله های جمع آوری شده در کشورهای مختلف را تشکیل می دهد؛ اما این حجم ناچیز شامل ۷۰ درصد زباله های حاوی مواد سمی است

مانیتور رایانه بین ۴ تا ٨ پوند و یک تلویزیون رنگی قدیمی به طور متوسط ٨ پوند سرب دارد که ازجمله زیان های آن، ایجاد آسیب های مغزی در کودکان است Cpu . نیز شامل مقادیری جیوه و کادمیوم است .

طبق بررسی انجام شده توسط کنوانسیون بازل در سال ۲۰۰۶ : در هر ثانیه حدود ۲۳ عدد گوشی تلفن تولید می شود.که در سال ۲۰۰۳ میزان فروش ۵۱۵ میلیون ،در سال ۲۰۰۴ ،۶۶۵ میلیون ، در سال ۲۰۰۵ ، ۸۷۰ میلیون فروخته شده است. که عمر مفید آنها۱ – ۵/۰ (بطور متوسط ۱ )سال بوده است.

مطالعات در امریکا نشان می دهد که ۱-۲ درصد از زباله های شهری را زباله های الکترونیک تشکیل می دهد.این تحقیق نشان می دهد که میزان رشد تولید زباله های الکترونیک ۳ برابر سایر زباله هاست.

بعضی شرکت های بزرگ خود موظف به بازیافت کالاهای تولیدی شان شده اند. مثلاً در ژاپن شرکت HP هنگام فروش کالا مبلغی را نیز به عنوان بازیافت می گیرد تا بعد از اسقاطی شدن کالای الکترونیکی، آن را بار دیگر وارد چرخه بهره وری کند

فرآیند جداسازی قطعات الکترونیکی برای بازیافت کار پیچیده ای می باشد به طوری که در اروپا ٢ مرکز در سوئد و انگلستان برای انجام این کار احداث شده است و بقیه کشورها کالاهای الکترونیکی خود را برای بازیافت به این ٢ کشور می فرستند.

یکی از این راه حل ها توسعه برنامه بازیابی رایانه های شخصی و تلفن هاست. مانند کاری که شرکت Dell اخیراً انجام داد.  یا کاهش استفاده از فلزات سمی در تولید قطعات مانند اقدام شرکت Apple  با این حال پولی که کشورهای فقیر از راه ذوب این فلزات بدست می آورند انقدر زیاد هست که حاضر به ترک این روش نباشند، البته اگر هزینه های محیط زیست و بهداشت را در نظر نگیریم.

با خرید تجهیزاتی که قابل ترقی دادن هستند می توان عمر محصول را تا حد ممکن افزایش داد. یا مثلاً مانیتور کامپیوتر را برای استفاده نگه داشت و تنها بخش پردازنده مرکزی ( CPU ) را تعویض نمود. می توان با اضافه کردن حافظه به یک کامپیوتر یا ترفیع دادن نرم افزاری از آن همچنان استفاده کرد. این نه تنها مقرون به صرفه است بلکه به نفع محیط زیست نیز می باشد. کامپیوترهای کار کرده را همچنین می توان به خیریه ها یا مدارس اهدا نمود یا آنها را به افراد، سازمانها یا مؤسسات دیگر فروخت.

زباله های رایانه ای هر چند به خاطر داشتن بعضی فلزات گران بها مثل طلا و پلاتین ارزشمند است، ولی بازیافت آن به علت وجود فلزات سنگین و سمی مثل سرب و کادمیوم نیاز به فناوری پیشرفته ای دارد.

بنابراین در ایران انجام این کار اقتصادی نیست و فقط قطعات پلاستیکی و بعضی از فلزات آن مانند آلومینیوم و آهن توسط زباله جمع کن ها جداسازی و برای استفاده مجدد فروخته می شود ولی قطعات مداری پس از چندین بار استفاده دور انداخته و با بقیه زباله ها دفن می شود

طبق قانون مدیریت پسماندها، مسئولیت اجرایی پسماندهای ویژه و صنعتی بر عهده تولیدکنندگان آنها است و در واقع عرضه کنندگان اینگونه خدمات باید جنبه های مدیریت پسماندها ی تولیداتشان را هم ارائه دهند. ولی متاسفانه نه سازمان بازیافت و نه محیط زیست هنوز هیچ برنامه ای برای جمع آوری و بازیافت زباله های الکترونیکی نیندیشیده اند

بازیافت بهترین راه برای کامپیوترهای بسیار قدیمی که دیگر قابل ترفیع دادن نیستند یا بخصوص مانیتورهایی است که شکسته اند. تقریباً کل یک کامپیوتر می تواند بازیافت شود، از شیشه مانیتور گرفته تا پلاستیک کیس، مس موجود در منبع تغذیه، فلزات گران قیمت به کار رفته در مدارات، مودم یا منابع تغذیه. اما عملاً صرف هزینه های زیادی برای بازیافت ایمن این مواد به گونه ای که هیچ مشکل آلودگی برای محیط و کارکنان در این زمینه ایجاد نکنند لازم است.

در اکثر بوردهای مادربوردهای الکترونیکی مخصوصا موبایل یا مادربوردهای کامپیوتر که قطعات و وسائل زیادی دارد، از طلا و نقره به خاطر رسانا بودن به میزان زیادی استفاده می شود که البته در برخی بوردهای معمولی، مردم به راحتی نمی توانند طلا و نقره به کار رفته را تشخیص دهند .

در صورتی که پسماندهای رایانه ای و الکترونیکی با روش اصولی بازیافت شود می توان فلزات متعددی را از آنها استخراج کرد به نحوی که از یک تن زباله موبایل می توان ۱۵۰ تا ۳۰۰ گرم طلا به دست آورد.همین وزن گوشی تلفن همراه علاوه بر طلا حدود ۱۰۰ کیلوگرم مس و سه کیلوگرم نقره را در کنار فلزهای دیگر در خود جای داده است.

ضمن اینکه پلاتین نیز از دیگر فلزات گرانبهایی است که در بازیافت اصولی می توان به دست آورد و این در حالی است که در معادن طلایی که اقتصادی به حساب می آید در هر تن سنگ معدن بین ۲۰ تا ۳۰ گرم طلا یافت می شود. از همین روی حضور شرکت های خصوصی برای کسب درآمد حائز اهمیت خواهدبود.

در کارخانه هانیو در ۸۰ کیلومتری جنوب غربی توکیو استخراج طلا و نقره از داخل گوشی های همراه حسابی رونق دارد. در این کارخانه مدارهای الکترونیکی در داخل کوره هایی قرار می گیرند و طلای آن در اثر حرارت آب شده و از سوراخی در زیر کوره خارج می شود. قیمت سه کیلو طلای به دست آمده از این روش حدود ۹۰ هزار دلار است. این طلاهای مذاب پس از خروج از کوره به صورت شمش های طلا قالب گیری می شوند.

۱۲۸ میلیون جمعیت ژاپن به طور متوسط از هر گوشی تلفن همراه دو سال و هشت ماه استفاده می کنند. این بدان معنی است که سالانه تعداد زیادی گوشی همراه از استفاده ساقط می شوند.

این کارخانه که ۲۰ سال پیش فعالیت خود را در نزدیکی توکیوآغاز کرد، ماهانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلو شمش طلا با خلوصی معادل ۹۹/۹۹ درصد تولید می کند که قیمت آن حدود ۸/۸ میلیون دلار است. میزان تولید طلای این کارخانه تقریبا برابر میزان تولید طلایی است که از کارخانجات استخراج طلا از سنگ معدن به دست می آید. این کارخانه همچنین از کابل ها و جوهرهای سیاه که حاوی پلادیوم و نقره هستند و کارت های حافظه قدیمی انواع فلزها را استخراج می کند. به رغم اینکه دولت توجه خاصی به فعالیت این کارخانه و اهمیت آن در اقتصاد کشور مبذول داشته، این کارخانه با کمبود گوشی های قدیمی موبایل روبه رو است . مسلماً دفن یا سوزاندن این مواد که به طور وسیعی انجام می شود راه حل مناسبی نیست یا حداقل آخرین راه حلی است که باید بدان اندیشید. زیرا با دفن این زباله ها یا تلنبار کردنشان در محیط خرد و شکسته می شوند و بنابراین مواد سمی موجود در آنها راه خود را به سفره های آب زیرزمینی می یابد و سوزاندن آنها نیز تنها گازهای سمی خطرناک وارد محیط زیست می سازد.