تشکیل سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای

با بررسی سوابق تاریخی مشخص می شود که نخستین بار در سال (۱۲۸۵ ه.ش) اداره طرق و شوارع تأسیس گردیده است. در سال ( ۱۳۰۱ ه.ش) اداره‌کل طرق و شوارع در وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه تشکیل می‌شود که از آن می توان به عنوان نخستین ساختار سازمانی این بخش در کشور نام برد.

در سال ۱۳۰۹  امور مربوط به راه از وزارت … فوائد عامه جدا شده و وزارت طرق و شوارع تاسیس می‌گردد. در ادامه همین روند و با توجه به وابستگی شدید نهادهای اقتصادی، صنعتی و کشاورزی کشور به راه و نیاز به راه‌های اتومبیل رو، و در نتیجه، نیاز به یک سازمان جدید، در سال ۱۳۱۵  وزارت راه با هدف تامین راه‌های ارتباطی کشور تشکیل می‌شود.

در سال‌های ۱۳۴۵ و ۱۳۴۷ مجدداً تغییرات عمده ای در سازمان و تشکیلات وزارت راه به وجود آمد. در سال ۱۳۵۱  وزارت راه، تشکیلات منسجم تری یافت. در این زمان سازمان های وابسته به وزارت راه، شامل راه آهن دولتی ایران، هواپیمایی کل کشور و مرکز هواشناسی بودند. اساسی‌ترین تغییر تشکیلاتی با تصویب قانون تغییر نام وزارت را هو ترابری در سال ۱۳۵۳ به وقوع پیوست. براساس این قانون وظایف جامع تر و گسترده تر بر عهده این سازمان نهاده شد و حمل‌ونقل به عنوان رکن اساسی در وظایف وزارت را ه و ترابری محسوب گردید.

سازمان بنادر وکشتیرانی نیز به این وزارتخانه انتقال یافت و آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک نیز به سبب ارتباط وظیفه با وزارت راه و ترابری جزء سازمان های وابسته به وزارت مذکور در آمد. سپس در سال ۱۳۵۴ به سبب گسترش فعالیت راهداری در سطح استان‌ها، اداره‌کل راهداری به معاونت اجرایی و راهداری تغییر شکل یافته و ادارات کل فنی به منظور پشتیبانی فنی و عملیاتی استان‌ها در این حوزه ایجاد شدند. در سال ۱۳۶۱ ادارات کل راه و ترابری استان‌ها در مجموعه حوزه معاونت پارلمانی و برنامه‌ریزی قرار می گیرند و با اصلاح عنوان معاونت راهداری به معاونت راهداری و هماهنگی امور استان‌ها به این معاونت ملحق می‌شوند. در همین سال عمده‌ترین تحول در ارتباط با حمل ونقل جاده ای، در تشکیلات مصوب با ایجاد یک شاخه معاونت در ستاد، تحت عنوان معاونت حمل و نقل جاد‌ه‌ای صورت می‌پذیرد. ساختار تشکیلاتی مذکور قریب ۱۰  سال ملاک عمل می‌ماند.

در سال ۱۳۷۱ و در اجرای قانون تعدیل نیروی انسانی دستگاه‌های دولتی، تشکیلات وزارت راه‌وترابری مورد بازنگری قرار گرفت. در این بازنگری معاونت‌های حقوقی و برنامه‌ریزی و ساختمان و توسعه راه آهن رسماً سازماندهی و دارای تشکیلات تفصیلی گردیدند. همچنین با تصویب قانون تاسیس شرکت سهامی تامین ماشین‌آلات و تجهیزات راهداری و راهسازی، اداره‌کل تامین ماشین آلات منحل و جهت انجام بررسی‌های کارشناسی لازم، اداره کل مطالعات و بررسی‌های فنی ماشین آلات ایجاد شد.

در تاریخ ۱۳۷۳/۰۸/۰۳، در پنجاه و هشتمین جلسه شورای عالی اداری کشور، بنا به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و سازمان امور اداری و استخدامی کشور با جدایی وظایف حمل ونقل جاده‌ای از پیکر وزارت متبوع و ادغام آن در شرکت سهامی خاص پایانه‌های عمومی وسایل نقلیه‌باربری، سازمان حمل ونقل و پایانه های کشور تاسیس شد. براین اساس، مجموعه وظایف و پست های سازمانی این بخش از تشکیلات حوزه ستادی و ادارات کل راه‌وترابری استان ها حذف گردید. به دنبال این جابه جایی و به دلیل ارتباط وظیفه ای سه واحد دبیرخانه شورای عالی هماهنگی ترابری کشور، اداره‌کل وصول عوارض اتوبان‌ها و دفتر هماهنگی ترابری نیز به سازمان مزبور انتقال یافتند.

گرچه مصوبه شورای عالی اداری درخصوص تاسیس سازمان به اواخر دوره برنامه اول توسعه ‌برمی‌گردد، لیکن عملاً تغییرات در دوره برنامه دوم توسعه به انجام رسید. معاونت حمل و نقل در آخرین وضعیت سازمانی خود به عنوان یکی از ۹ معاونت وزارت راه و ترابری دارای چهار دفتر به نام‌های: استاندارد تدوین و مقررات، برنامه‌ریزی و آمار حمل و نقل، هماهنگی ترابری و امور حمل‌ونقل بین‌المللی و چهار اداره‌کل به نام‌های: ترافیک، امور مسافری، حمل و نقل بار و پشتیبانی امور حمل و نقل و یک دبیرخانه به نام شورای عالی ترابری بود.

اولین نمودار تشکیلاتی سازمان که تقریباً بدون هیچ تغییراتی تا زمان ادغام معاونت راهداری پابرجا ماند شامل حوزه ریاست با سه دفتر، یک مدیریت و یک دبیرخانه، سه معاونت با هشت دفتر و دو اداره‌کل در ستاد و واحدهای استانی به تعداد استان ها بود. واحدهای استانی نیز با دو سطح اداره‌کل و مدیریت متناسب با وضعیت فعالیت و شرایط هر استان تعیین گردیدند.سازمان در بدو تاسیس دارای دو شرکت وابسته به نام‌های شرکت حمل و نقل جمهوری اسلامی ایران و شرکت حمل و نقل بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران بود. در سال ۸۱ طبق مصوبه شورای عالی اداری، شرکت حمل و نقل جمهوری اسلامی ایران از سازمان منتزع و به شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران وابسته گردید و براساس مصوبه هیات وزیران در سال ۸۲ انجام امور مربوط به واگذاری شرکت حمل ونقل بین المللی جمهوری اسلامی ایران نیز به سازمان ابلاغ گردیده است.

همچنین در سال ۱۳۷۶  به پیشنهاد وزارت راه و ترابری و سازمان امور اداری و استخدامی کشور به منظور انطباق عنوان سازمان با وظایف و مأموریت‌های آن و نیز در راستای هماهنگی با سازمان‌های مشابه بین‌المللی، عنوان سازمان حمل و نقل و پایانه‌های کشور به سازمان حمل و نقل جاده‌ای و پایانه‌ها تغییر یافت.

در آخرین تغییر تشکیلاتی، طی مصوبه شماره ۷۴۰۲۲/۱۹۰۱ مورخ ۲۲/۰۴/۸۲ شورای عالی اداری کلیه وظایف، نیروی انسانی، تجهیزات، تعهدات و اعتبارات معاونت راهداری وزارت راه‌وترابری به سازمان حمل و نقل جاده‌ای و پایانه‌ها منتقل و معاونت مذکور از تشکیلات وزارت راه‌وترابری حذف شد. طبق بند ۵ مصوبه مذکور، وظایف و اداره امور دبیرخانه شورای عالی ترابری کشور از سازمان حمل‌ونقل جاده‌ای و پایانه‌ها منتزع و به وزارت راه‌وترابری منتقل گردید  عنوان ‌سازمان به سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای تغییر نام یافت.

به رغم تشکیل این سازمان، ۹ سال طول کشید تا تشکیلات رسمی آن مراحل استصوابی خود را طی کند. در تاریخ ۱۷/۰۳/۹۱ نمودار کلان مصوب سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای مشتمل بر چهار معاونت، یک مرکز، سه اداره‌کل، پانزده دفتر و سی و یک واحد استانی به صورت رسمی  ابلاغ گردید و بر اساس آن هویت تشکیلاتی مصوبه ادغام معاونت راهداری در سازمان حمل‌ونقلجاده‌ای و پایانه‌های شورای عالی اداری مشخص گردید.