آثار اقتصادی و اجتماعی گردشگری

کشور ایران ازیک سو به واسطه برخورداری از جاذبه های اقلیمی، فرهنگی، تاریخی، مذهبی و ازسوی دیگر، به جهت برخورداری از ظرفیت بالای نیروی کار جوان بیکار و همچنین به عنوان ارزان ترین مقصد گردشگری درسطح دنیا، پتانسیل لازم جهت ورود وحضور جدی در این عرصه جذاب از فعالیت اقتصادی را داراست.

لزوم شناخت هرچه بیشتر این صنعت و درک اهمیت و جایگاه آن از مناظر مختلف اقتصادی، اجتماعی و… به جهت بهره مندی از منافع آن و کمک به رشد اقتصادی و اجتماعی کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما ضروری است و از آنجا که شناخت بدون مطالعه و ارزیابی وضع موجود میسر نمی گردد، بدین جهت مقاله حاضر با هدف تبیین جایگاه و اهمیت صنعت گردشگری در سطحبین المللی و مقایسه وضع موجود این صنعت در کشور ایران با سایر کشورهای مشابه تدوین شده است.

جایگاه و اهمیت گردشگری

گردشگری بزرگترین صنعت خدماتی جهان از نظر درآمدزایی شناخته شده است. به طوری که رشد آن تغییرات اقتصادی و اجتماعی زیادی را به دنبال داشته است. آگاهی جوامع از از این که گردشگری منبع درآمد ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیاراقتصاد یک کشورقرار می دهد، باعث شده که گردشگری مفهوم بسیار گشترده در ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود. توسعه صنعت گردشگری برای کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما که باچالش هایی مانند نرخ بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و صادرات تک محصولی مواجهند، از اهمیت بالایی برخوردار است. گردشگری می تواند به عنوان یک صنعت اقتصادی توانمند، تاثیر بسیار زیادی برتولید ملی واشتغال کشور در سال های آتی داشته است.

ازآن جهت که در کشور ما کاهش تولید ملی، افزایش بیکاری ونهایتا در پی آن افزایش بزه های اجتماعی به عنوان اصلی ترین مشکلات کشور مطرح است، صنعت کردشگری به صورت جدی تر مورد توجه سیاست گذاران، برنامه ریزان دولتی و بنگاه های خصوصی قرار گرفته و توسعه صنعت گردشگری کشور درحال تبدیل شدن به یک خواست ملی و همگانی شده است. از این رو این صنعت را می توان به عنوان یک چشم انداز برای اقتصاد کشور دانست.

از سوی دیگر، با توجه به این که صنعت گردشگری از لحاظ ماهوی در زمره فعالیت های کاربر محسوب می شود، توسعه آن مستلزم افزایش بهره وری نیروی انسانی بیشتر بوده تا سرمایه، اتوماسیون، ماشین آلات و …، بنابراین ظرفیت بسیار بالایی برای جذب نیروی انسانی داشته و زمینه کاهش بیکاری و افزایش اشتغال را فراهم می نماید و بدین ترتیب اساسی ترین معضل جامعه، یعنی بیکاری که زمینه گسترش انواع بزه های اجتماعی را مهیا می کند، برطرف خواهد شد.

از دیگر مزایای صنعت گردشگری که آن را «صنعت سفید» یا «صنعت پاک» نیز نام نهاده اند، این است که بر خلاف اغلب صنایع دیگر، بدون آلوده سازی محیط زیست، زمینه ساز دوستی و تفاهم بین ملت هاست و صلح وسلامت را برای مردم دنیا به ارمغان خواهد آورد. کشور ایران به ویژه استان اصفهان، هزینه های اجتماعی گزافی را به واسطه توسعه ناپایدار صنایع کهنه ای که هم اکنون غالبا غیر فعال ویا نیمه فعال است، پرداخت کرده وخواهد کرد.

ایران جزده کشوراول جهان از لحاظ جاذبه ها و تنوع گردشگری است و به لحاظ تنوع آب و هوایی از یک سو و وجود آثار و مکان های تاریخی و فرهنگی منحصر به فرداز یک سوی دیگر، یکی از چند کشور انگشت شمارجهان است که تاکنون از ظرفیت های بالقوه خود در این زمینه به نحو مطلوبی استفاده نکرده است . اما صرفا یکی از بزرگ ترین مزایای کشور در بخش گردشگری آن است که بر اساس آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۵ کشور ایران ارزان ترین مقصد گردشگری دنیا بوده که می تواند جاذبه زیادی را برای گردشگری فراهم نماید.

بررسی وضعیت صنعت گردشگری در ایران و ملاحظه ارقام درآمد ارزی حاصل از آن، حاکی از این است که به رغم  این واقعیت ها که ایران را میتواند به یکی از مقاصد به یکی از مقاصد پرطرفدار گردشگری دنیا تبدیل نماید، به طورمتوسط در سی سال اخیر کمتراز یک هزارم در آمد جهانی حاصل از گردشگری رانصیب خود کرده است. حال آن که باتوجه به اتکای بیش از حد اقتصاد ایران به صادرات نفت خام و آسیب پذیری فراوان آن در اثر وابستگی شدید به نفت شوک های اقتصادی و غیر اقتصادی، توسعه صنعت گردشگری تا حد زیادی می تواند از این آسیب پذیری بکاهد و سیاست گذاران اقتصادی را نیز در فائق آمدن بر مشکلات جاری از قبیل درآمد های ارزی، پایین بودن سطح درآمد جامعه، پایین بودن صادرات غیرنفتی ومشکل بیکاری کمک می کند.

آمار بین المللی در حوزه گردشگری

به منظور تبیین جایگاه صنعت گردشگری در سطح جهان و مقایسه این آمار با کشور و همچنین کشورهای منتخب، برخی آمار مهم گزارش شده است. نتایج حاکی از روند فزاینده تعداد گردشگران بین لمللی بوده و متوسط نرخ رشد سالانه در طول سال های مورد بررسی چهار درصد بوده است. مجموعا در سال نزدیک به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر گردشگر از مقاصد گردشگری دنیا بازدید داشته اند که این رقم نیز نسبت به سال ۲۰۱۴ از رشد چهار درصدی برخورداربوده است.

نتابح نشان می دهد که بیشترین سهم از گردشگران خارجی در دنیا متعلق به اروپا بوده که تقریبا بیش از نیمی از گردشگران بین المللی را به سمت خود جذب کرده است و این سهم ازسال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ تقریبا ثابت بوده است. پس از آن آسیا و اقیانوسیه در رتبه بعدی قرار داشته است. گردشگری در منطقه خاورمیانه از سال ۲۰۱۴ به سال ۲۰۱۵ حدود ۸ درصد رشد داشته است، درحالی که این رقم برای منطقه آفریقا حدود۴/۵ در صد است.

بر اساس پیش بینی های انجام شده توسط سازمان جهانی گردشگری، متوسط رشد گردشگری در جهان در سال ۲۰۱۶مانند سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ همان نرخ ۴ درصد برآورد شده است . بر اساس پیش بینی انجام شده برای منطقه خاورمیانه تعداد گردشگران خارجی که در سال ۲۰۱۶ این منطقه را به عنوان مقصد گردشگری انتخاب می نمایند، بین ۰۸/۵۵ تا۷/۵۶ میلیون نفر خواهد بود.

از سوی دیگر، تعداد گردشگران خارجی وارد شده به ایران در سال ۲۰۱۵ حدود پنج میلیون نفر گزارش شده، که حاکی ازسهم ۱۰ درصدی ایران از گردشگران بین المللی وارد شده به منطقه خاورمیانه است. در سه سال گذشته روند ورود گردشگر خارجی به ایران سالانه حدود ۱۰ درصد رشد داشته که این رقم بیش از دوبرابر میانگین جهانی است که در کشور های مختلف  ۴ درصد گزارش شده است. لذادر صورتی روال گذشته برقرار بوده و شرایط خاص اقتصاد ایران پس از برجام لحاظ نگردد، می توان سهم گردشگران خارجی برای ایران در سال ۲۰۱۶ را بین ۵/۵ تا۷/۵ میلیون نفر پیش بینی کرد.

مقایسه ایران و کشورهای منتخب در حوزه گردشگری

مجمع جهانی اقتصاد هر سال در قالب گزارش سالانه به محاسبه شاخص رقابت پذیری مسافرت و گردشگری پرداخته و امکان مقایسه اقتصادهای مختلف را فراهم می نماید. به منظور محاسبه شاخص موردنظر، ۴ گروه شاخص های ترکیبی که مجموعا از ۹۰ شاخص انفرادی تشکیل شده است، به کار گرفته می شود. به منظورتبیین جایگاه اقتصاد ایران در حوزه گردشگری، برخی اقتصاد های مشابه که در سال های اخیر در این زمینه نسبتا موفق عمل نموده اند، مورد ارزیابی قرار گرفته و برخی از شاخص های مهم مورد مقایسه قرار گرفته اند. بر اساس نتایح به دست آمده کشورهایی که دارای رتبه برتر گردشگری هستند، هم چنین به لحاظ شاخص فضای کسب و کار نیز دارای رتبه بالا می باشند. بر اساس شاخص مسافرت و گردشگری باروال موجود در رتبه بندی کشور ها بر اساس شاخص نیروی انسانی بخش توریسم تقریبا مشابه ارزیابی شده بجز دو کشور کرواسی و ترکیه که بر خلاف روال ظاهر شده اند.

نتیجه گیری

باتوجه به اهمیت بخش گردشری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای در حال توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور های در حال توسعه مانند کشور ما، که با چالش هایی مانند نرخ بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی، و صادرات تک محصولی مواجهند، رصد نمودن روند فعالیت های این بخش از اهمیت بسزایی برخوردار است.

مطالعه وضعیت موجود در صنعت گردشگری در سطح جهان و ایران و بررسی اهداف سند چشم انداز بیست ساله کشور حاکی از عدم توفیق کشور در تحقق اهداف برنامه های توسعه است و تحقق اهداف سند چشم انداز ۱۴۰۴ مستلزم  تغییر رویه و برنامه ریزی های کلان در سطح کشور به ویژه در حوزه گردشگری، ایحاد فضای مناسب برای توسعه کسب و کاربه ویژه درحوزه گردشگری، تقویت کمی و کیفی نیروی انسانی این بخش و … می باشدو بدین منظور توصیه هایی جهت رونق صنعت گردشگری ارائه شده است:

برای رونق صنعت گردشگری درکشور اقدامات به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می شوند که اقدامات داخلی اصل و پایه کارهای خارجی بوده و به نوعی تضمین کننده موفقیت آن می باشد.

اقدامات داخلی

تهیه بانک اطلاعاتی جامع و کامل از تمامی اماکن تاریخی، مذهبی، فرهنگی،اقتصادی، طبیعی و…در قالب فیلم، عکس، تاریخچه و… توسط سازمان های مربوطه (محیط زیست، میراث فرهنگی وگردشگری، فرهنگ و ارشاد اسلامی و…) در قالب فیلم، کتاب های راهنما، بروشور و مجلات عکس و تبلیغاتی.

ارائه خدمات لازم به سرمایه گذاران بخش خصوصی و دولتی در این صنعت و امور زیربنای مربوط به آن.

برگزاری تورهای گردشگری با موضوعاتی مثل تورهای طبیعت گردی، مذهبی و…

تبلیغات گسترده و همه جانبه.

اقدامات خارجی

رعایت حقوق و برقراری امنیت جانی و مالی گردشگران خارجی.

گسترش فرهنگ جهانگردی وگردشگری در کشور.

بازاریابی و تبلیغات برای بهبود تصویر مخدوش شده ایران در عرصه گردشگری.

راه اندازی سایت های باستان شناسی و گردشگری در کشور.

ارائه خدمات بانکی پیشرفته به جهانگردان.

تبلیغات منظم و هماهنگ از سوی سازمان مربوطه و وزارت خارجه در دیگر کشورها.

ضرورت حضوربخش خصوصی در صنعت گردشگری کشور.

بیش از این هدر دادن سرمایه بالقوه که در زمینه صنعت گردشگری در کشور وجود دارد به صلاح نیست و باید در این زمینه از سخن گفت پرهیز کردو مانند دیگر کشورها، دست به اقداماتی عملی برای ثمربخشی این ثروت عظیم به خواب رفته در کشور زد.