فیسبوک

کاربران برای بهره‌گیری کامل از فیسبوک باید در آن نام‌نویسی کنند. پس از نام‌نویسی، امکان ایجاد نمایه شخصی، افزودن دیگر کاربران به فهرست دوستان، فرستادن و دریافت پیام و دریافت آگاه‌سازی از تغییرات دوستان خود فراهم می‌شود. علاوه بر این موارد، پیوستن به گروه‌های مورد علاقه، یافتن هم‌کاران، هم‌کلاسی‌ها، پسندیدن پست‌ها، بیان دیدگاه و دسته‌بندی دوستان از امکانات دیگر این سیستم است. در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۲ میلادی تعداد اعضای این وبگاه از مرز ۱ میلیارد نفر گذشت. که به گفته خود فیسبوک ۸/۷٪ آن‌ها کاربران جعلی هستند. وبگاه فیسبوک سالیانه ۱۸۰ پتابایت (معادل نیم پتابایت در روز) اطلاعات در سرورهای خود ذخیره می‌کند. این وبگاه به ۱۴۰ زبان دنیا قابل دسترس بوده و ۷۰ درصد از کاربران آن در خارج از ایالات متحده هستند.

پیدایش

مارک زاکربرگ، دانشجوی رشته علوم کامپیوتر دانشگاه هاروارد از قبل نیز تجربه‌هایی در راه‌اندازی شبکه اجتماعی داشت. او وبگاه‌هایی مانند CourseMatch برای پیگیری وضعیت مدرک تحصیلی و Facemash را برای رده‌بندی میزان جذابیت افراد را طراحی کرده‌بود. در ماه فوریه سال ۲۰۰۴ میلادی و در سن ۲۰ سالگی به‌همراه دوستان خود وبگاه The Facebook را راه‌اندازی کرد. در ۲۴ ساعت اولیه راه‌اندازی این وبگاه ۱٫۲۰۰ نفر از دانشجویان دانشگاه هاروارد و پس از یک ماه، بیش از نیمی از دانشجویان کارشناسی این دانشگاه در آن نمایه داشتند.

۲۰۰۴: در میانه سال ۲۰۰۴، شان پارکر، بنیانگذار نپستر که پیش از آن مشاور زاکربرگ بود، به‌عنوان رئیس فیسبوک برگزیده‌شد. در ماه ژوئن همان سال دفتر شرکت به پالو آلتو، کالیفرنیا منتقل شد. فیسبوک نخستین سرمایه‌گذاری خود را از پیتر تیل، یکی از بنیانگذاران پی‌پل دریافت کرد.

۲۰۰۵: در ماه اوت سال ۲۰۰۵ آدرس وبگاه به facebook.com تغییر کرد. این دامنه اینترنتی به قیمت ۲۰۰٫۰۰۰ دلار خریداری شد. در ماه می سال ۲۰۰۵، شرکت اکسل پارتنرز ۱۲/۷ میلیون دلار و جیم بریر ۱ میلیون دلار در این وبگاه سرمایه‌گذاری کردند.

۲۰۰۶: عضویت در فیسبوک که در ابتدا محدود به دانشگاه‌ها و دبیرستان‌های آمریکا و اروپا بود، به‌تدریج از ماه سپتامبر سال ۲۰۰۶ برای همه میسر شد. در سال ۲۰۰۶ شرکت‌هایی مانند یاهو! و گوگل پیشنهادهایی برای خرید این وبگاه دادند که توسط مارک زاکربرگ رد شدند. با این حال شرکت مایکروسافت توانست ۱/۶٪ از سهام این وبگاه به‌همراه حق ویژه تبلیغ در آن را به قیمت ۲۵۰٫۰۰۰ دلار بخرد.

۲۰۰۹: در ماه ژانویه سال ۲۰۰۹ میلادی فیسبوک عنوان پراستفاده‌ترین سرویس شبکه اجتماعی را از آن خود کردو مجله انترتینمنت ویکلی نیز آن را در صدر لیست بهترین‌های دهه قرار داد.

۲۰۱۲: در ماه می سال ۲۰۱۲ میلادی این شبکه اجتماعی سهام خود را برای فروش در بازار نزدک قرار داد و به یک شرکت سهامی عام تبدیل شد.  فیسبوک در ۸ ماه می سال ۲۰۱۲ میلادی شروع به فروش سهام خود در نزدک کرد و به یک شرکت عمومی تبدیل شد. این وبگاه با درآمد ۵/۱ میلیارد دلاری در سال ۲۰۱۲ وارد لیست فرچون ۵۰۰ شد و در سال ۲۰۱۳ در رده ۴۲۶ ام قرار گرفت.

۲۰۱۴: در ژانویه ۲۰۱۴ نرم‌افزار کاربردی خوراک‌خوان فیسبوک با نام Paper برای گوشی‌های تلفن همراه عرضه شد. با این نرم‌افزار کاربردی می‌توان مطالب و خبرهای مورد علاقه در زمینه‌های مختلف از جمله ورزش، عکاسی و طراحی را خواند. فیسبوک در فوریه ۲۰۱۴ شرکت پیامک‌رسانی واتس‌اپ را به قیمت ۱۹ میلیارد دلار خریداری کرد. این بزرگترین سرمایه‌گذاری فیسبوک تا همین تاریخ محسوب می‌شود. برای خرید این شرکت ۴ میلیارد دلار نقد، ۱۲ میلیارد دلار از حق مالکیت خود و ۳ میلیارد دلار سهام هم بعداً به مالکان و حدود پنجاه کارمند واتس‌آپ تعلق خواهد گرفت. مارک زاکربرگ در بیانیه‌ای واتس‌اپ را سرویسی «فوق‌العاده با ارزش» توصیف کرد و گفت فکر خرید واتس‌اپ یازده روز پیش از خرید سهام ذهنش گذشته‌است. او پیش‌بینی کرد کاربران واتس‌اپ از یک میلیارد نفر خواهد گذشت. پیش از این بزرگترین خرید فیسبوک خرید اینستاگرام به قیمت یک میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ بود.

۲۰۱۵: در فوریه ۲۰۱۵ (بهمن ۱۳۹۳) فیسبوک امکان جدیدی را ایجاد کرد که به کاربر اجازه می‌دهد فردی را به عنوان وارث حساب کاربری (legacy contact) خود برگزیند. این قابلیت ابتدا در ایالات متحده در دسترس بوده و سپس در سایر کشورها نیز در دسترس کاربران قرار خواهد گرفت. فیسبوک پیش از این به منظور حفظ حریم شخصی و امنیت خانواده و دوستان، نمایه شخصی افراد فوت شده را مسدود می‌کرد. افرادی که به عنوان وارث انتخاب می‌شوند دسترسی محدودی به حساب کاربری افراد فوت شده دارند. آن‌ها می‌توانند پست ارسال کنند، عکس نمایه را تغییر دهند، به درخواست‌های دوستی پاسخ دهند و بایگانی از عکس‌ها و پست‌های کاربر را دانلود کنند. اما این به این معنی است که آن‌ها نمی‌توانند محتوای پیام‌های خصوصی کاربر را دانلود کنند و پست‌های نوشته شده توسط خود کاربر یا دوستان فیسبوکی او را ویرایش کنند و یک عکس یا کل حساب کاربری را پاک کنند. سایت فیسبوک در ابتدای ژوئیه ۲۰۱۵ اعلام کرد که دپارتمان هوش مصنوعی این شرکت، الگوریتم جدیدی را در خصوص تشخیص چهره آزمایش می‌کند که از طریق سیستم‌های پردازش تصویر (Image Processing) و هوش مصنوعی (AI) بدون اینکه تصویر صورت فرد در عکس مشخص باشد امکان تشخیص او را از روی ویژگی‌های کلیدی دارد. این امکان هم اکنون بر روی بیش از ۴۰۰۰۰ تصویر آزمایش شده و نتیجه آن بیش از ۸۳ درصد تشخیص صحیح بوده‌است. همچنین این سایت اعلام کرد که پس از بررسی و اطمینان از صحت کارکرد این قابلیت به اپلیکیشن‌ها افزوده خواهد شد.

انتقادها به فیسبوک

نتایج یک مطالعه در انگلستان نشان داده که در حدود یک‌پنجم تا یک‌سوم طلاق‌های این کشور، به فیسبوک در دادخواست طلاق اشاره شده و موجب نارضایتی یکی از طرفین را فراهم آورده است. جولین آسانژ مؤسس و مدیر وبگاه ویکی‌لیکس می‌گوید: فیسبوک تنفر آمیزترین ابزار جاسوسی است که تاکنون ایجاد شده‌است. هر کس که نام و مشخصات دوستان خود را به شبکه اجتماعی فیسبوک اضافه می‌کند باید بداند که به شکل رایگان در خدمت دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکاست و این گنجینه اطلاعاتی را برای آن‌ها تکمیل می‌کند. به گفته وی فیسبوک یک گنجینه اطلاعاتی بسیار بزرگ از نام و پیشینه افراد است که کاربران آن را به شکل داوطلبانه در اختیار این شبکه اجتماعی قرار می‌دهند ولی این ابزار توسط دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی آمریکا مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. دسترسی این دستگاه‌های اطلاعاتی به اطلاعات ذخیره شده در فیسبوک آن را به یک ابزار خطرناک بدل کرده‌است.

گردآوری و ذخیره‌سازی نانوشته‌ها

فیسبوک در مقاله‌ای در دسامبر ۲۰۱۳ اعلام کرد، از این امکان برخوردار است که می‌تواند پیش‌نویس نوشته‌های کاربر را که نهایتاً تصمیم به انتشار آن‌ها نمی‌گیرد، همان‌طور که تایپ می‌شوند، ذخیره و نگه‌داری کند. مقاله مشخص می‌کند که فیسبوک بر اندیشه‌های اشخاص حتی بدون انتشار نظارت دارد.

هنگام نوشتن در فیسبوک، این شبکه اجتماعی کدهایی را به مرورگر وب ارسال می‌کند و این کدها به صورت اتوماتیک آنچه را که شما تایپ می‌کنید را تحلیل می‌کند و به فیسبوک گزارش می‌دهد. فیسبوک این اقدام را که کاربر چیزی می‌نویسد و از انتشار آن صرف‌نظر می‌کند خودسانسوری تلقی کرده‌است. در ژانویه ۲۰۱۴ هزاران کاربر فیسبوک با تشکیل جنبش اجتماعی اعتراض‌آمیز و انتشار یک نامه سرگشاده برخط که ۲۷ هزار امضاکننده یافت، خواستار آن شدند تا فیسبوک از رهگیری اندیشه‌های منتشرنشده‌شان دست بکشد. یک سخنگوی فیسبوک در پاسخ گفت: «فیسبوک محتوایی را که کاربران تصمیم گرفته‌اند تا آن را منتشر نکنند گردآوری یا رهگیری نمی‌کند.»

ارائه اطلاعات کاربران به دولت‌ها

فیسبوک در گزارشی که در ۲۷ اوت ۲۰۱۳ میلادی منتشر کرد اعلام نمود که اطلاعات کاربرانش را به درخواست دولت‌های مختلف، در اختیار این دولت‌ها می‌گذاشته است. در این گزارش آمده‌است که تنها در نیمه نخست سال ۲۰۱۳ میلادی دولت‌های گوناگون خواستار دستیابی به اطلاعات بیش از ۳۸ هزار کاربر این شبکه اجتماعی شده‌اند که در ۸۰٪ موارد درخواست‌ها به نتیجه رسیده‌اند. بیش از ۷۴ کشور جهان چنین درخواست‌هایی از فیسبوک داشته‌اند. بیش از نیمی از درخواست‌ها مربوط به دولت آمریکا بوده‌است (۲۰ تا ۲۱ هزار کاربر) که به ۷۹٪ از آن‌ها ترتیب اثر داده شده‌است. میزان دقیق درخواست‌های آمریکا به علت وجود قوانینی که مانع افشای آمار دقیق هستند ممکن نبوده. دولت بریتانیا نیز ۲۳۰۰ درخواست در این زمینه داشته‌است که به ۶۸٪ از آن‌ها ترتیب اثر داده شده. مقامات ترکیه اطلاعات ۱۷۳ کاربر فیسبوک را از این وبگاه درخواست کرده‌اند که فیسبوک به ۴۵ مورد از آن‌ها پاسخ داده است. به گفته فیسبوک این اطلاعات به «تهدید کودکان و شرایط اضطراری» مربوط بوده‌اند. وکیل فیسبوک در اینبار اظهار امیدواری کرده‌است که این گزارش در جهت دستیابی به «معیارهای مناسب برای درخواست‌های دولت‌ها دربارهٔ اطلاعات کاربران» مفید باشد.

پایشِ لینک‌های درون پیام‌های خصوصی

در روز ۳۰ دسامبر ۲۰۱۳ (۹ دی ۱۳۹۲) از فیسبوک شکایت شد که آن دسته از پیام‌های خصوصی کاربران را که دربرگیرنده لینکی به وبگاه‌های دیگر است پایش می‌کند تا با اطلاع از محتوای وبگاه لینک‌داده‌شده، از این داده‌ها برای هوشمند کردن آگهی‌های خود بهره گیرد. بر اساس این شکایت، فیسبوک متهم به کنترل پیام‌های خصوصی کاربران به منظور بهره‌گیری از محتوای لینک‌های درون آن برای تنظیم آگهی‌های خود است.

نژادپرستانه، زن ستیز و ضدهمجنسگرایانه

محققان می‌گویند محتوای «نژادپرستانه، زن ستیز و ضد همجنسگرایانه» شبکه‌های اجتماعی به سلامت روان افراد لطمه می‌زند زیرا اعتماد به سلامت جامعه از بین می‌برد. زیرا در مکالمات آنلاین، افراد با پروای کمتری به رفتارهای غیر محترمانه و پرخاشگرانه روی می‌آورند. در شبکه‌های اجتماعی زمینه برای «انتشار مطالب زیان آور، توهین آمیز و جنجالی که در مرز آزادی بیان و بیان خصمانه قرار دارند» مهیاست. این رفتارهای خشن و خصمانه نسبت به زنان، اقلیت‌های اجتماعی و سیاسی و افراد و گروه‌های آسیب‌پذیر شدیدتر است و آن‌ها بیشتر در معرض بد رفتاری هستند.

فیسبوک در ایران

بنابر قوانین نظام جمهوری اسلامی عضویت در هیچ شبکه اجتماعی جرم نیست ولی از آن جهت که چنین شبکه‌هایی دچار فیلترینگ شده‌اند عبور از فیلترینگ جرم تلقی می‌شود. بر اساس قوانین جرائم رایانه‌ای ایران، هیچگونه مجازاتی برای افرادی که در فیسبوک عضویت دارند درنظر گرفته نشده است. اگر اطلاعات افراد نیز در فیسبوک مورد سرقت و سوءاستفاده قرار بگیرد، در دادسرای جرائم رایانه‌ای می‌توانند شکایت کنند و به دعاوی حقوقی آن‌ها

رسیدگی می‌شود. با وجود اینکه مقام‌های جمهوری اسلامی در موارد زیادی از شبکه‌های اجتماعی چون فیسبوک به عنوان «ابزار براندازی و جنگ نرم» یاد کرده‌اند، اما بعضی از خود این مقامات حضوری فعال در این شبکه‌ها دارند. فعالیت فیسبوک در ایران فراز و نشیب‌های زیادی داشته‌است. فیسبوک قبل از سال ۱۳۸۸ دوبار فیلتر و دوباره آزاد شده بود. اما بعد از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ دوباره فیلتر شد. مسئولان ایران علت فیلتر شدن را نقض حریم شخصی افراد در این وبگاه بیان می‌کنند. در حالی که منتقدان علت را استفاده معترضان به نتایج انتخابات سال ۸۸ از این سایت برای سازمان دهی و بارگذاری ویدئو و نگاره را علت فیلتر شدن آن در سال ۱۳۸۸ بیان می‌کنند. در پی سیاست‌های تحریم ایران، وبگاه فیسبوک اجازه انتخاب ایران به عنوان کشور محل سکونت را نمی‌دهد. اما مشخص است که فیسبوک جایگاه خاصی در جامعه ایران باز کرده به گونه‌ای که از قشرها مختلف جامعه ایرانی از جمله دانشجویان، استادان دانشگاه، کارمندان، بازاریان، آموزگاران، دانش‌آموزان، هنرمندان و روزنامه‌نگاران در آن عضو هستند. فیلتر بودن فیسبوک در ایران باعث شده که آمار دقیقی از تعداد کاربران فیسبوک در ایران وجود نداشته باشد. با اینحال، بنابر اظهارات علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم، تا بهمن ۱۳۹۳، بین ۴ تا ۴٫۵ میلیون ایرانی، عضو فیسبوک بوده‌اند. به نظر می‌رسد فیلترینگ فیسبوک تأثیر محسوسی بر استفاده از آن در ایران نداشته‌است.

در شهریورماه ۹۲، غلامحسین محسنی اژه‌ای، دادستان کل کشور، از امکان رفع فیلتر فیسبوک خبر داد.