«باور – ۲» قایقی که پرواز می کند

در صورتی که امکان حمل موشک‌های هوا به هوا در رده دوش پرتاب در باور بوجود بیاید امکان درگیری با پهپادهای پرشمار دشمنان نیز قابلیتی استثنایی برای آن خواهد بود.

قایق‌های پرنده یا ادوات اثر سطحی نوعی از وسائل دوزیست آبی- هوایی محسوب می‌شوند که ضمن قابلیت نشستن و بلند شدن از روی آب، با طراحی خاص خود از پدیده اثر سطحی استفاده کرده و قابلیت‌های عملیاتی خود را افزایش می‌دهند.

با توجه به طراحی ویژه این وسائل می‌توان گفت قایق پرنده هواپیمایی نیست که به آن قابلیت آب نشینی داده‌اند بلکه قایقی (از نظر انتظارات عملیاتی) است که به آن قابلیت پرواز در ضمن استفاده از یک پدیده فیزیکی ساده را داده اند. برخی از انواع قایق‌های تندرو نیز از چنین پدیده‌ای بهره می‌برند.

از جمله مزیت‌های یک قایق پرنده این است که هر منطقه‌ای در دریا می‌تواند محل آغاز مأموریت آن بوده و در صورت لزوم در هر منطقه‌ای فرود آمده و در عوارض ساحلی خود را پنهان کند. این نوع وسائل پس از جنگ جهانی دوم مورد توجه واقع شدند و اولین نمونه‌های عملیاتی موفق آنها ساخت شوروی سابق بوده است.

اثر سطح پدیده‌ای است که به افزایش برآ و کاهش پسای تولیدی یک بال بازمی‌گردد هنگامی که هواگرد در فاصله ای کمتر از دهانه بال با زمین قرار داشته باشد. بنابراین بال در وسیله اثر سطحی در محدوده تأثیر متقابل زمین قرار دارد. این پدیده حس شناور بودن را به سرنشینان چنین وسیله‌ای می‌دهد خصوصاً در هنگام فرود.

در واقع چون هوای پرفشار زیر بال هواپیما به دلیل فاصله کم با زمین نمی‌تواند چرخش خود به سمت نوک بال و سپس روی بال را کامل کند و در عوض در زیر بال، فشرده می‌شود کاهش برآ ناشی از این حرکت نیز حذف شده و در نتیجه این پدیده باعث می‌شود دهانه بال مؤثر وسیله افزایش یابد که حاصل آن افزایش نیروی برآ و کاهش نیروی مقاوم القایی و ازدیاد سرعت است. از این رو اثر سطح، کمک می کند تا با نیروی موتور کمتر، بار بیشتر ی حمل کرد و به مسافت‌های دورتری رسید.

وجود قایق پرنده ایرانی باور برای نخستین بار در پنجمین روز از رزمایش پیامبر اعظم در فروردین ماه سال ۸۵ اعلام شد. هر چند این خبر در آن زمان بازتاب بسیار بالایی توأم با اظهار شگفتی از توان کشورمان در ساخت این وسیله داشت اما پس از تحویل تعداد ۱۲ فروند از آن در مهرماه سال ۱۳۸۹ تحت هدایت خلبانان آموزش دیده که بیانگر عملیاتی شدن کامل باور داشت عواملی که همواره سعی در مخدوش جلوه دادن توانمندی های بومی کشور دارند این بار نیز وارد عمل شده و با دستاویز قرار دادن شباهت باور- ۲ و یک نمونه ساخت شوروی سابق سعی در بی ارزش کردن این دستارود مهم داشتند.

در حالی که پیکربندی (Configuration) چندین قایق پرنده دیگر در جهان مشابه همان نمونه شوروی است حتی در برخی جزئیات، همانطور که بسیاری از هواپیماهای هم رده نظامی و غیرنظامی دارای مشابهت های طراحی هستند. در ادامه مطلب به ذکر تفاوت های باور و نمونه ساخت شوروی که ESKA-۱ نام دارد خواهیم پرداخت.

سرعت قایق پرنده باور ۱۸۵ کیلومتر بر ساعت (۱۰۰ نات) تا بیش از ۱۹۰ کیلومتر بر ساعت و ارتفاع پروازی معمول آن ۱ تا ۵ متر و تا سقف چند ده متر عنوان شده است.

سرعت بیشتر نسبت به قایق‌های معمولی و حتی قایق های تندرو، مقاومت کمتر هوا نسبت به آب که باعث نیاز به موتوری سبک تر با توان کمتر، مصرف سوخت کمتر، برد و سرعت پیمایشی بیشتر می شود از مزیت های مهم طرح قایق پرنده است.

همچنین امکان پرواز در دریای مواج که قایق ها در آن امکان فعالیت ایمن را ندارند به دلیل توانایی پرواز تا ارتفاع چند متری بالای سطح آب، سرعت بالا در اجرای مأموریت ها در مقایسه با سایر ادوات دریایی معمول از نکات قابل توجه در عملکرد این نوع وسائل است.

بنابراین باور- ۲ برای دفاع ساحلی و گشت های طولانی و پر سرعت برای ایران به عنوان کشوری با بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر ساحل جنوبی بسیار مناسب است.

باید به خاطر داشته باشیم اساساً هدف قایق پرنده ارتفاع پروازی بالا نیست. زیرا همانطور که گفته شد مزیت اثر سطحی در بهبود قابلیت های پروازی این وسیله در ارتفاع پائین رخ می‌دهد.

آنچه تا به حال در رابطه با تجهیزات و تسلیحات باور اعلام شده برخورداری از دوربین های مختلف دید در روز و شب با قابلیت ارسال بیدرنگ اطلاعات و همچنین تیربار بوده است.

همچنین عنوان شده که در آینده نزدیک راکت و موشک های ضدشناور نیز به این قایق پرنده افزوده خواهد شد. در مصاحبه یکی از فرماندهان در سال ۸۵ ابراز شده بود «از جمله دیگر قابلیت های این قایق امکان شلیک انواع موشک های موجود در آن است» که اگر این جمله دقیق بیان شده باشد باید محفظه داخلی برای حمل جنگ افزار در باور وجود داشته باشد،‌ چیزی که از تصاویر منتشر شده تا کنون نتوانستیم به آن پی ببریم و البته چنین محفظه ای با رعایت اصول پنهانکاری راداری(رادارگریزی) نیز همخوانی دارد.

یکی از نکاتی که به عنوان انتقاد از طرح باور- ۲ مطرح شده است نداشتن کانوپی (درب تلقی-شیشه ای برای کابین) خلبان است. هر چند به دلیل سرعت نچندان زیاد، این مسئله خیلی تأثیرگذار نخواهد بود اما اگر در باور از کانوپی بهره گرفته می شد از نظر بهبود شکل آیرودینامیکی و شرایط پروازی و حفاظت فیزیکی برای خلبان بسیار بهتر بود.

به احتمال بسیار بالا باور- ۲ صندلی پرتاب شونده برای خلبان ندارد تا سبکتر شده و از پیچیدگی‌های اضافی کاسته شود. از این بابت و با توجه به ارتفاع پروازی پائین این وسیله، حذف کانوپی برای خروج سریع خلبان در شرایط اضطراری می تواند مفید باشد. از نظر ادوات داخل کابین سامانه‌های مخابراتی و ارتباطی بومی در کنار استفاده از حداقل یک نمایشگر دیجیتال در باور- ۲ امکانات مناسبی از نظر سطح فناوری در اختیار خلبان قرار داده است.

باور- ۲ پرنده‌ای با بال نصب شده در بالای بدنه است. بال به شکل دلتای معکوس با مساحت زیاد، دارای زاویه هشتی(انهدرال) زیاد، با انحنای سطح زیرین بال، ریشه بال طولانی و امتداد یافته تا دم است. ضخامت زیاد بال در باور- ۲ متناسب با رژیم پروازی سرعت‌های پائین است ضمن اینکه برای حمل سوخت بیشتر نیز فضای مناسبی ایجاد کرده است.

مجموعه دم داری فرم T بوده و بخشی از دم عمودی متحرک(رادِر) در هنگام شناوری قایق پرنده در آب قرار می گیرد تا وظیفه سکان قایق را انجام دهد. قسمت زیرین بدنه که با آب در تماس است از طرح بدنه قایق های تندرو برخوردار است که باز هم به حرکت بهینه باور در زمان شناوری کمک می‌کند.

در دو سر بال های باور بالچه هایی دیده می شود که روی آنها یک بخش متحرک هم وجود دارد. این سطح متحرک مانند رادِر عمل کرده و به عنوان یک سطح کنترلی اضافه، مانور پذیری باور را افزایش می دهد. البته خود این بالچه دارای ایرفویل غیرمتقارن نیز هست که با توجه به دشوار شدن فرایند ساخت بالچه با این ایرفویل در نوع خود اقدام جالبی به نظر می رسد.

نکته دیگر در اینجا زاویه‌دار بودن بالچه به سمت بیرون است به طوریکه شکل کلی باور از روبرو مشابه حرفW‌ می‌شود که این پیکربندی به عنوان یک طرح مرسوم در برخی قایق های پرنده خارجی کوچک و بزرگ هم به کار رفته است. این مایل بودن بالچه به جای نصب ساده با زاویه ۹۰ درجه در انتهای بال باعث کاهش بازتاب راداری خصوصاً از طرفین می شود هر چند که در انتخاب و طراحی پیکربندی دم افقی و عمودی به نظر می‌رسد کاهش بازتاب راداری مد نظر نبوده‌است. زیر همین بالچه نیز یک قطعه حجیم به نام اسکی یا شناور کمکی قرار داده شده که با سطحی منحنی با آب در تماس است و برای کمک به شناوری بهتر و حفظ تعادل و همچنین فرود راحت تر روی آب تعبیه شده. هر چند شناور کمکی، وسیله ای هیدوردینامیکی محسوب می شود اما تأثیر آن در آیرودینامیک قایق پرنده نیز مثبت است. زیرا حرکت هوای پرفشار زیر بال را به روی بال، محدودتر می‌کند.

نکته قابل ذکر آنکه بحث محاسبه و کنترل ارتعاشات ناشی از همین هوای فشرده بین بخش زیرین بال و سطح آب در ارتفاع پروازی نزدیک به سطح از چالش های علمی و فنی مهمی بوده که متخصصان کشورمان موفق به غلبه بر آن شده اند. البته ضخیم بودن بال و سازه قوی باور- ۲ نیز برای حل این مشکل مفید واقع شده است.

موتور باور- ۲، پشت کابین خلبان و کمی عقب تر و بالای بدنه نصب شده تا از برخورد با آب مصون باشد. این موتور ملخی سه پره و پیستونی با زاویه مثبت نسبت به افق نصب شده تا همواره مؤلفه نیرویی رو به بالا و کمک کننده به نیروی برآ داشته باشد تا برخاستن باور از سطح آب راحت تر صورت گرفته و در هنگام پرواز نیز با توجه با ارتفاع پروازی کم، وجود این مؤلفه نیرویی، ایمنی بیشتری به دنبال دارد.

نوع دو نفره باور- ۲ نیز ساخته و تحویل شده که استفاده اصلی آن برای امور آموزش است. دقت داریم که در نوع یک نفره، جرم نفر دوم و تجهیزات مورد استفاده وی مانند صندلی، آلات دقیق کابین و سامانه های هدایت و کنترل که حذف شده اند به محموله قابل حمل باور- ۲ اضافه می شوند که تخمیناً می توان این میزان را ۹۰ تا۱۱۰ کیلوگرم در نظر گرفت. بنابراین باور- ۲ برای حمل حداقل یک موشک کوثر توان دارد.

در مقایسه قایق پرنده ایرانی با ESKA-۱ شوروی باید اذعان داشت هر چند در طرح باور‌- ۲ الگو برداری از قایق پرنده مذکور مشهود است تفاوت های آشکاری نیز دیده می شود که نشان از طی کردن سیر طراحی در کشور و نه یک کپی برداری و مهندسی معکوس خالص دارد. از جمله سرعت باور حدود ۱۹۰ کیلومتر بر ساعت اعلام شده در حالیکه نمونه ساخت شوروی بین ۱۰۰ تا ۱۴۰ کیلوکتر بر ساعت سرعت دارد.

یکی دیگر از تفاوت‌های باور و این نمونه خارجی وضعیت موتور است که در باور موتور سه پره فشار دهنده(رو به عقب) و در نمونه مذکور موتور دو پره رو به جلو(ملخ مکنده) است. شکل دماغه، پروفیل بخش در تماس با آب، محل نصب بال ها به بدنه و شیب بدنه در این قسمت، انحنای بیشتر بال باور- ۲، کم عرض و بلندتر بودن بالچه نوک بال، مستطیلی بودن دم افقی باور بر خلاف دم ذوزنقه‌ای(در لبه حمله و فرار) در ESKA-۱، محل و شکل کابین خلبان که بالاتر قرار گرفته و دید رو به جلو و عقب مناسبی برای وی بوجود آورده و البته نداشتن درب کابین خلبان از دیگر تفاوت های باور و نمونه شوروی است.

با توجه به توانمندی بالای قایق‌های پرنده به عنوان وسیله سبک هوایی و با ماهیت دوزیست در اجرای مأموریت در محیط دریا، اجرای برخی اصلاحات در باور- ۲ برای آینده می‌تواند به کارایی آن اضافه نماید. از همه مهمتر تجهیز آن به تسلیحات موشکی ضد کشتی است که وعده آن نیز داده شده بود. همچنین در صورتی که امکان حمل موشک های هوا به هوا در رده دوش پرتاب در باور بوجود بیاید امکان درگیری با پهپادهای پرشمار دشمنان نیز قابلیتی استثنایی برای آن خواهد بود. ارتباط این ادوات به صورت شبکه‌ای با سایر واحدهای سطحی و هوایی نیز منجر به بهبود تأثیرات عملیاتی آن در نبردهای مدرن امروز خواهد شد.

مشخصات قایق پرنده باور- ۴

طول قایق پرنده             ۸ متر و ۸۹ سانتی متر

عرض پرنده                   ۷ متر و ۵۹ سانتی‌ متر

ارتفاع پرنده                  ۲ متر و ۳۷ سانتی متر

حداکثر ارتفاع اوج‌ گیری                   ۵۰ متر

حداکثر برد مفید                     ۳۵۰ کیلومتر

حداکثر وزن پرنده                     ۹۳۰ کیلوگرم

حداکثر وزن برخاست پرنده        ۹۳۰ کیلوگرم

حداکثر بار قابل حمل                ۱۲۰ کیلوگرم

سرعت پرنده                 ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت

مسافت لازم برای پرواز پرنده    ۱۲۰ تا ۱۵۰ کیلو متر

مسافت لازم برای فرود پرنده      ۶۰ تا ۱۰۰ متر