شاید به خاطر تیز و تند بودن و عبور آرام و بی‌صدایش بوده که موتور «وسپا»ی قدیمی مدل TAP150 یکی از معروف‌ترین و پرکاربردترین وسیله نقلیه نظامی بوده است و از دهه‌های ۱۹۵۰ میلادی به بعد در عرصه مناقشات اروپایی و جهانی نقش عمده‌ای را به عهده داشته است.

درباره «وسپا» گفته‌اند که حتی روی آن توپ جنگی نصب شده که ۲۰ کیلوگرم وزن داشته است و سربازها و نظامی‌های «وسپا»سوار در عرصه جنگ قادر بوده‌اند هنگام حرکت با «وسپا» توپ‌هایی با سلاح «ام۲۰» هم شلیک کنند که باید گفت وزن ۱۵۰ کیلوگرمی وسپای مدل «تی‌ای‌پی۱۵۰» و در دسترس نبودن مکانیزم واقعی شلیک کردن، چنین امری را غیرممکن می‌کرد.

اما درباره «وسپا» چنین چیزهایی را بسیار گفته‌اند و نمی‌توان از خاطر برد که کمپانی ایتالیایی سازنده «وسپا» نمونه‌های اولیه این موتور سیکلت را در طول سال‌های ۱۹۴۹ تا ۱۹۵۱ میلادی آماده کرد. می‌گویند این نمونه‌ها با داشتن وزن پایین، قدرت مانور بهتر در سرعت‌های پایین، مصرف سوخت کمتر، قابلیت حمل لاستیک زاپاس و امکان تعویض سریع لاستیک عقب یا جلو (اگر پنچر شده باشد) و نیز سیستم انتقال نیروی مطمئن (همان زنجیر چرخ‌ها بودند که البته از نقاط ضعف موتورسیکلت‌های آن دوران به حساب می‌آمدند) بودند.

همین ویژگی‌های قابل‌توجه بود که «وسپا» را برای نیروهای ارتشی که در جنگ جهانی اول و دوم حضور داشتند، وسیله نقلیه‌ای مناسب و جذاب کرده بود و شاید به این دلیل بود که ارتش ایتالیا در آن روزگار به کارخانه سازنده «وسپا» پیشنهاد داده بود که مسلسلی روی فرمان آن کار گذاشته شود و یک دستگاه رادیو زیر صندلی آن تعبیه شود و البته برای ۲ طرف موتور، زره‌های محافظ پای سربازان و نیروهای جنگی را مطرح کرده بودند که گویا کارخانه «وسپا» توانسته بود تمام پیشنهادات ارتش ایتالیا را روی این موتورسیکلت پیاده کند. بدین‌سان موتورسیکلتی که قرار بود برای مردم ایتالیا زندگی بیاورد، تبدیل به یکی از وسایل مرگبار و جنگی هم شد.

استعدادی که در کمتر موتورسیکلت ساخته شده در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ میلادی وجود داشت و از این رو فرانسه نیز دربه‌در به‌دنبال وسیله نقلیه مناسبی برای ارتش خود می‌گشت که کمپانی‌های سازنده موتورسیکلت، پیشنهاد دادند تا موتورسیکلتی شبیه «وسپا» بسازند و بدین‌سان پای «وسپا» به فرانسه نیز باز شد و دولت فرانسه تولید «وسپا» را به تولیدات بقیه کارخانجات خود ترجیح داد زیرا مشخصات کاملا متفاوت «وسپا» آن را از دیگر موتورسیکلت‌هایی که برای اسکورت به‌کار گرفته می‌شدند، متمایز کرده بود. همین «وسپا» بود که توانست نیازهای دولت و ارتش فرانسه را نیز تا حدودی تامین کند، موتوری که فرانسه توانست اسلحه تیربار و مرگبار «ام۲۰» را روی آن نصب کند و طراحی آن را طوری ارتقا دهد که۶۴ کیلومتر سرعت در ساعت داشته باشد.

گفته می‌شود، «وسپا»های «تی‌اِی‌پی» به گونه‌ای طراحی شده بودند که می‌شد با یک چتر نجات در محلی که نیاز بود با آن فرود آمد، محلی که از قبل توسط نیروهای ارتش با پوشش کاه آماده فرود «وسپا» شده بود.

تجهیزات قابل‌توجهی که کم‌کم روی موتورسیکلت‌های «وسپا» تعبیه شد، این‌گونه «وسپا» را به یکی از محبوب‌ترین وسایل نقلیه در عرصه‌های جنگ جهانی اول و دوم تبدیل کرد. «وسپا»یی که گفته می‌شود با استفاده از تیربار «ام۲۰» روی آن، یک سرباز وسپاسوار قادر بود به جنگ تانک‌های دشمن برود و سربازهای ایتالیایی و فرانسوی قادر بودند از فاصله ۴/۶کیلومتری هم دشمنان خود را هدف قرار دهند.

«وسپا» اما وقتی به ایران آمد، موتورسیکلت آرام‌بخش زندگی بود و نحوه استفاده از آن کاملا با دوران جنگ جهانی اول و دوم در اروپا تفاوت داشت و خیلی سریع یکی از موتورسیکلت‌های محبوب مردم شد.

«انریکو» مخترع «وسپا» ایتالیایی

براساس آنچه درباره سرگذشت «وسپا» تاکنون نوشته شده است، این موتورسیکلت توسط یک مهندس ایتالیایی به نام «انریکو پیاژیو» طراحی و ساخته شد. او فرزند «رینالدو پیاژیو» بود که حدود ۱۳۰ سال پیش در ایتالیا صاحب کارخانه تولید لکوموتیو و ریل نورد بود و در طول جنگ جهانی اول روی تولید هواپیماهای جنگی تمرکز داشت و در جنگ جهانی دوم به تولید هواپیماهای بمب افکن مشغول بود، تا جایی که کارخانه‌اش از سوی متفقین به کلی نابود شد. آن‌طور که «رامین فتوت» در این‌باره مطلبی را از قول روزنامه تایمز ترجمه کرده است، «انریکو پیاژیو» فرزند چنین کارخانه‌داری بود که در آن شرایط ناگوار که برای زندگی و کارخانه پدرش به وجود آمد، فعالیت در حوزه هوانوردی را رها کرد و به خاطر نیازی که کشورش به او داشت، به دنبال یافتن روش‌های نوینی رفت تا از نظر اقتصادی برای حمل‌ونقل ایتالیا مفید باشد. همین نیاز باعث ایجاد جرقه‌ای در ذهن «انریکو» شد تا به طراحی و تولید وسیله نقلیه ارزانقیمت برای توده‌های مردم ایتالیایی پرداخت و در این کار از یکی از دوستان هوانورد خود به نام «کورادینو آسچانیو» کمک گرفت تا وسیله نقلیه‌ای ساده و قدرتمندی بسازد که همین موتور سیکلت «وسپا» از آب درآمد. هنگامی که مدل اولیه این «وسپا» توسط دوست هوانورد «انریکو پیاژیو»، آماده شد، «پیاژیو» در همان نگاه نخست آن را «وسپا» نامگذاری کرد.

در سفارش «انریکو» مواردی از قبیل وسیله‌ای با ناوبری آسان برای آقایان و خانم‌ها، توانایی حمل مسافر و کثیف نکردن لباس راننده‌اش وجود داشت.

به این ترتیب بود که ۵۷ سال پیش «پیاژیو»، موتور افسانه‌ای خود به نام «وسپا» (در زبان ایتالیایی به معنی زنبور است) را تولید کرد. جالب است بدانید در همان آغاز کار و در طول ۱۰ سال، یک میلیون موتور «وسپا» تولید شد. همچنین محبوبیت این وسیله نقلیه تا جایی پیش رفت که لغت Vespare به معنای «با وسپا به جایی رفتن» به فرهنگ لغت زبان ایتالیایی اضافه شد.

موتورهای «وسپا» از همان ابتدا به دلیل پوشش مستحکم و رنگی خود روی موتور که چهره آلوده و روغن قطعات را می‌پوشاند، جای پای بزرگ و راحت و پوشش بادگیر در جلو خود مشهور شدند. این موفقیت‌ها سازنده «وسپا» را به بزرگترین تولیدکننده وسیله نقلیه چرخ اروپا و چهارمین موتورسیکلت‌ساز بزرگ دنیا تبدیل کرد.

اما خوب است بدانید که مهندس «کورادینو آسچانیوا» طراح اصلی «وسپا» در ایتالیا متولد شد. او به تحصیلات مهندسی در پلی‌تکنیک شهر «تورین» پرداخت و در جنگ اول جهانی در نیروی هوایی مشغول شد. پس از جنگ، ابتدا در فرانسه مشغول کار شد و سپس به امریکا مهاجرت کرد.

او برای یک کارخانه در «ایندیانا پولیس» یک هواپیمای جنگنده، یک هواپیمای بمب‌افکن و یک هواپیمای شناسایی طراحی کرد و بعد از بازگشت به ایتالیا از سال ۱۹۲۶ میلادی در شهر «پسچارا» به طراحی و تولید هلیکوپتر مشغول شد. این پروژه موفق توسط «بارون پیترو تروجانی» حمایت مالی شد.

«رینالدو پیاژیو»، پدر «انریکو» و «آرماندو پیاژیو» (که بعدها روسای کارخانه خانوادگی‌شان شدند) را وادار کرد که «آسچانیوا» را درسال ۱۹۳۲ میلادی به عنوان رییس بخش طرح و تولید کارخانه منصوب کنند. کارخانه «پیاژیو» بعدها پروتوتایپ هلیکوپتر و بمب‌افکن برای نیروی هوایی ایتالیا ساخت، گرچه برای موتورسیکلت فاقد هرگونه تجربه در این موارد بود، اما او به نحوی ساده و کارآ به طراحی این موتورسیکلت پرداخت. همان‌گونه که هلیکوپتر و هواپیما طراحی می‌کرد و موتورسیکلت کوچک «وسپا» برای «آسچانیوا» بزرگترین طرح‌اش شد. وی در سال ۱۹۸۱ میلادی در شهر «پیزا»ی ایتالیا در گذشت.

فراز و نشیب‌های «وسپا» در تاریخ

«وسپا» در ۵۰ تا۶۰ سال اخیر تاریخ پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشت و در این مسیر دچار تغییرات عمده‌ای شد.

محمدرضا نادری، مترجم باذوق و معاصر نیز به نقل از نشریه «ال‌موندو» سالشمار «وسپا» را در مدت ۶ دهه گذشته به این شرح تهیه و ترجمه کرده است:

«وسپا ۹۸» نخستین مدلی بود که از کارخانه «پونته درا» خارج شد. این موتور با حجم ۹۸ سی‌سی و قدرت ۳/۲ اسب بخار حداکثر ۶۰ کیلومتر در ساعت سرعت داشت و در میان طرح‌های مختلفی که از سوی «کورادینو آسچانیو» برای مهندس «پیاژیو» تهیه شد، سرانجام این مدل که یک جهش بزرگ در نسل موتورهای اولیه آن زمان به شمار می‌رفت، پذیرفته شد و نخستین «وسپا» تجاری هم در سال ۱۹۴۶ میلادی تولید و روانه بازار شد، اما مهمترین نوآوری این مدل در سال ۱۹۵۳میلادی تغییر چراغ و بخش‌های جلو «وسپا» بود.

مدل ۱۹۵۵ «وسپا» در میان مشتاقان خود بسیار طرفدار داشت چون نخستین موتورسیکلتی بود که سرعت آن به ۱۰۰ کیلومتر در ساعت می‌رسید.

«وسپا ۵۰» نیز نخستین موتوری بود که ۵۰ سی‌سی حجم داشت و در سال ۱۹۶۴میلادی روانه بازار شد تا در جاده‌های ایتالیا با وسایل نقلیه دارای حجم سیلندر بیشتر به راحتی رقابت کند. این مدل در سال ۱۹۶۵میلادی با حجم ۱۸۱ سی‌سی، یک روز تاریخی را در پیشرفت موتورسیکلت‌ها به ثبت رساند و قدرت آن را تا ۱۰ اسب بخار بالا برد. در این بین «وسپا» موتوری بود که در فیلم‌های سینمایی نیز از آن بارها استفاده شد.

مدل «پی ایکس» که در ۱۹۷۷ میلادی تولید شد، یک گام دیگر به جلو در تاریخ «وسپا» بود. این موتور با هدف بهبود سرعت موتورسیکلت از نظر آیرودینامیکی، به‌طور کامل بازطراحی شده بود و طرح جدید «وسپا» در سال ۲۰۰۵میلادی با نام «وسپا ال‌ایکس» جایگزین مدل‌های «ای‌تی ۲» و «ای‌تی ۴» شد و پس از آن «وسپا ال‌ایکس ۱۲۵» دارای دنده اتوماتیک با موتوری ۴ زمانه و برخوردار از فناوری پیشرفته‌ای در ترمز و سایر بخش‌ها روانه بازارهای جهانی شد.

البته لازم است بدانید که پیش از آن نیز در سال ۱۹۴۵ میلادی ۲ نفر از تکنسین‌های شرکت «پیاژیو» به‌نام‌های «ویتوریو چازینی» و «رنسو اسپولتی» موتورسیکلتی به‌نام «پاپارینو» را طراحی کرده بودند و در سال ۱۹۴۶ «کورادینو آسچانیو» در مدت ۳ ماه موتورسیکلت «وسپا» را طراحی کرد و در همان سال در نمایشگاه اتومبیل این موتورسیکلت را به نمایش گذاشت.

در سال ۱۹۴۹میلادی شرکت «نهوفمان» در «لنتورف»، لیسانس ساخت موتور «وسپا» را دریافت کرد و در سال ۱۹۵۱میلادی فرانسه با اخذ لیسانس ساخت «وسپا»، شروع به ساخت کرد و سپس در بلژیک، انگلستان، برزیل و هند «وسپا» تولید شد و پس از آن در سال ۱۹۵۳میلادی موتور «وسپا» در فیلمی هالیوودی با شرکت «گری گوری پک» و «آدری هپبورن» ستاره فیلم شد و در سال ۱۹۵۶میلادی «پاپ پیوس» دوازدهم بعد از تولید یک میلیون «وسپا»، برای این موتور دعای خیر کرد و در چند دهه اخیر نیز «وسپا» هنوز تولید را ادامه می‌دهد و انتهایی برای تولید درنظر ندارد.

سرعت پیشرفت سریع «وسپا» در جهان

در روزگار ما روند پیشرفت سازندگان بزرگ وسایل نقلیه به سمت الکتریکی شدن است. شرکت‌های بزرگ خودروساز می‌کوشند تا هرچه بیشتر نیروی محرکه الکتریکی را درون خودروهای خود بگنجانند و از سوخت فسیلی کمتری استفاده کنند.

این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار بوده است که گرچه هنوز خودروهای الکتریکی نتوانسته‌اند به طور کامل جایگزین همتاهای سوختی خود شوند؛ ولی کوشیده‌اند از این نیروی محرکه در کنار سوخت استفاده کنند.

از همین رو شاهد تولید نمونه‌های هیبریدی هستیم که قوای الکتریکی را در کنار بنزین به همراه دارند. موتورسیکلت که وسیله نقلیه محبوبی است و گاهی افراد از آن به جای خودرو استفاده می‌کنند، از این قاعده مستثنا نمانده و شاهد تولید نمونه‌های برقی از این وسیله ۲چرخ هستیم.

شاید به همین دلیل سازنده «وسپا» یعنی «پیاژیو» که بیش از نیم قرن توانسته طراحی منحصربه‌فرد موتورسیکلت زنبور شکل خود را حفظ کند نیز به این سمت رفته و همواره درحال تحقیق و توسعه روی مدل‌های برقی بوده که محصول این تلاش نمونه‌هایی با گیربکس اتوماتیک، موتور الکتریکی و باتری‌های لیتیوم یونی بوده است.

در نزدیکی کارخانه «وسپا» در «توسکانی» ایتالیا موزه و فروشگاه «پیاژیو» واقع شده که نمونه‌هایی از این موتور را در خود جا داده است.

اوج دوران طلایی «وسپا» بین دهه ۵۰ تا ۶۰میلادی بوده است که این موتور در صنعت فیلمسازی امریکا به کار گرفته شد و کمک زیادی به رشد آن کرد.

«وسپا» کم‌کم در ایتالیا به نماد جوانی بی‌خیال تبدیل شد که ارزان بود و ابزاری کارآمد برای حمل‌ونقل به‌ویژه در شهرها به شمار می‌رفت. از این‌رو موتورسیکلت «وسپا» به نمادی از ایتالیا و شیوه زندگی جوانان این کشور تبدیل شد.