چشم انداز بازار چای تا سال ۲۰۲۷

وضعیت موجود

الف) تولید: تولید چای جهان از تمامی انواع آن با افزایش سالانه ۴٫۴ درصد به رقم ۵٫۷۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ رسید. کشور چین با افزایش دو برابری تولید از ۱٫۱۷ میلیون تن در سال ۲۰۰۷ به ۲٫۴۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ عامل اصلی این امر بود. افزایش تقاضا و رشد متوسط ۱۰ درصدی اقتصاد این کشور طی سه دهه گذشته به به این امر یاری رسانده است.

۴۲٫۶ درصد کل تولید چای جهان در سال ۲۰۱۶ از آن کشور چین بود. تولید چای هند (دومین تولید کننده چای درجهان) نیز به سبب شرایط مطلوب آب و هوایی به رقم بی سابقه ۱٫۲۷ میلیون تن رسید. اما تولید سری لانکا به دلیل عدم مساعدت شرایط آب و هوایی و کاهش یارانه دولت به کودهای شیمیایی حدود ۱۱ درصد تنزل یافت. طی دهه گذشته، تولید چای سیاه در جهان سالانه ۳ درصد و چای سبز ۵٫۴ درصد افزایش یافته است. افزایش تولید چای سبز به سبب ثبات قیمت و تبلیغات صورت گرفته در باب اثرات آن بر سلامت بوده است.

ب) صادرات: صادرات چای با روندی ۱٫۴ درصدی در سال به ۱٫۷۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ رسید. بزرگ-ترین صادر کننده چای جهان، کشور کنیا با ۴۳۷ هزار تن است. افزایش صادرات چای سیاه با آهنگ ۱درصدی و چای سبز با ۴٫۴ درصدی همراه بوده است. علت کاهش صادرات چای را در افزایش مصرف آن در خود کشورهای تولید کننده می توان یافت. هند پس از سال۱۹۸۱ توانست به بالاترین رقم صادرات چای در سال ۲۰۱۷ دست یابد.

ج) قیمت ها: فائو شاخصی را برای قیمت چای تعریف کرده است که مبتنی بر میانگین وزنی قیمت چای سیاه است. این شاخص در سال ۲۰۱۶ حدود ۴٫۵ درصد کاهش یافت که دلیل آن تداوم ضعف رشد اقتصادی و کاهش قیمت نفت در جهان بوده است. اما پس از کاهش شدید قیمت چای و رسیدن آن به کیلویی ۲٫۵۷ دلار در سال۲۰۱۶ اکنون این شاخص با ۲۲٫۶ درصد افزایش به ۳٫۱۵ دلار رسیده است.

ج) مصرف: عامل اصلی رونق اقتصاد چای در افزایش تقاضای این کالا است. عواملی از قبیل سن، تحصیلات، شغل  و سابقه مصرف در این خصوص موثرند. چای، فروش خود را تا حد زیادی به افزایش آگاهی از خواص آن و کاهش فروش نوشیدنی های رقیب مدیون است. در هر حال مصرف چای در سال ۲۰۱۶ به ۵٫۵ میلیون تن رسید که از مقدار تولید کمتر است.

در دهه گذشته مصرف چای در کشورهای اروپایی وارد کننده چای (به استثنای آلمان و لهستان) و روسیه کاهش یافته است. بازار اروپا به نهایت خود رسیده و سرانه مصرف چای در آن با افزایش مصرف بطری های آب و نوشیدنی های دیگر کاهش یافته است. اما دلیل کاهش مصرف چای در روسیه تنزل قیمت جهانی نفت بوده است.

پیش بینی

الف) تولید: پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۷ مقدار تولید چای سیاه با روند ۲٫۲ درصدی در سال به ۴٫۴ میلیون تن برسد. اما تولید چای سبز با آهنگ ۷٫۵ درصدی در سال به ۳٫۶۵ میلیون تن خواهد رسید. با توجه به افزایش سطح زیر کشت چای در چین (این کشور در فاصله سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ به اندازه ۱۳۰ سال چایکاری در هند بر وسعت اراضی چای خود افزود) تولید این کشور افزایش قابل ملاحظه ای خواهد یافت. کشت ارقام پرمحصول و عملیات باغی مطلوب سبب افزایش محصول در واحد سطح خواهد شد. تولید چای سبز ویتنام نیز با آهنگ ۶٫۸ درصدی در سال افزایش خواهد یافت.

ب) مصرف: پیش بینی ها حکایت از رسیدن مقدار مصرف چای سیاه به مقدار ۴٫۱۷ میلیون تن در سال ۲۰۲۷ دارند که این افزایش عمدتا در خود کشورهای تولید کننده خواهد بود. آهنگ رشد مصرف چای در چین ۵٫۹ طی ۱۰ سال آینده خواهد بود. این روند در کشورهای آفریقایی بیشتر خواهد بود. اما مصرف چای در کشورهای غربی به دلیل فشردگی رقابت با دیگر نوشیدنی ها (مخصوصا قهوه) رو به کاستن خواهد نهاد. انتظار می رود مصرف چای در اروپا (به استثنای آلمان و لهستان) به طور متوسط تنها ۰٫۲ درصد در سال افزایش یابد.

ج) صادرات: میزان صادرات چای سیاه در سال ۲۰۲۷، ۱٫۶۶ میلیون تن پیش بینی می شود. کنیا همچنان بزرگ ترین صادرکننده چای سیاه در جهان باقی خواهد ماند. اما تا آن سال میزان کل صادرات چای آسیا با ۸۴۰ هزار تن از آفریقا با ۷۱۲ هزار تن پیش خواهد گرفت.

نتیجه گیری

۱ – بررسیها نشان می دهد عایدی حاصل از چای نقش زیادی در امنیت غذایی برخی از کشورهای تولید کننده چای داشته است. ۶۰ درصد ارز پرداختی کنیا و ۶۴ درصد ارز پرداختی  سری لانکا جهت واردات مواد غذایی از محل عواید صادرات چای تامین می شود.

۲ – از بررسی روند افزایش قیمت ها از سال ۲۰۰۸ به بعد می توان پیش بینی کرد قیمت  چای سیاه در سال ۲۰۲۷ دست کم هر کیلو ۳ دلار خواهد شد. البته اگر موضوع افزایش درآمد کشورهای در حال توسعه و تاثیر افزایش آگاهی از فواید چای در افزایش مصرف را در نظر بگیریم قیمت چای می تواند به ۳٫۲ دلار هم برسد.

۳ – مصرف سرانه چای در کشورهای تولید کننده همواره افزایش خواهد یافت. اما مقدار مصرف چای در کشورهای اروپایی رو به کاستی خواهد نهاد.

۴ – اگرچه توسعه بازار چای عمدتا وابسته به افزایش مصرف در خود کشورهای تولید کننده خواهد بود. اما افزایش آگاهی از فواید چای می   تواند در آمریکا و برخی از کشورهای غربی زمینه افزایش مصرف و توسعه بازارها را فراهم سازد.

۵ -با توجه به محدودیت کشت چای به نواحی خاصی از جهان و تاثیر نامطلوب پدیده تغییر اقلیم بر تولید چای درهمان کشورها به نظر می رسد برآورده ساختن تقاضای چای ممکن است به سادگی امکان پذیر نباشد.

۶ -کشورهای تولید کننده چای باید در زمینه استانداردهای بقایای آفت کش در کنار استاندارد کیفیت هماهنگی ایجاد کنند.

۷ – علی رغم افزایش صادرات چای در جهان از ۱٫۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۰ به حدود ۱٫۸ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ از سهم آن نسبت به تولید (از ۴۳ درصد تولید به ۳۰ درصد) کاسته شده است.

۸ – موضوع نگران کننده، تاثیر نامطلوب پدیده تغییر اقلیم بر نواحی چایخیز جهان است که در برخی مناطق مانند هند سبب کاهش تولید شده است.

گزارش فائو میزان مصرف چای ایران را ۸۳٫۴ هزار تن و مقدار تولید چای ایران را در سال ۲۰۲۷ میلادی (۱۴۰۶ شمسی) ۳۶٫۴ هزار تن پیش بینی کرده است. این در حالی است که تولید چای خشک ایران در سال ۱۳۷۶ شمسی بالغ بر ۷۰ هزار تن بود.

سید محسن سنجری ،کارشناس چای