تعداد فلس بین باله چربی و خط جانبی این ماهی، بین ۱۴ تا ۱۹ عدد است. تعداد خارهای اولین کمان آبشش این ماهی نیز بین دو تا پنج عدد است که به شکل شمشیر بوده و در پایین به شکل دکمه درآمده‌اند. حداکثر طول بدن ماهی قزل‌آلا ۱۴۰ سانتیمتر و وزن آن تقریباً به پنج کیلوگرم می‌رسد.

 

 تاریخچه تکثیر و پرورش ماهی

با وجود سابقه طولانی پرورش ماهی در استخر، سابقه تکثیر مصنوعی ماهیـان کوتاه است. اولین گام در لقاح مصنوعی به وسیله دانشمند آلمانی لدویک یا وبی (۱۷۱۱-۱۷۸۴) برداشته شد. او از ماهی ماده و نر قزل‌آلای آماده بصورت جداگانه تخم واسپرم به دست آورد وآن‌ها را با هم مخلوط کرد که این اولین لقاح مصنوعی تخم ماهی بود. در مورد ماهیـان پرورشی گرمابـی در سال ۱۹۳۰ مولـدین آماده از محل‌های تخم ریزی طبیعی صید ولقاح مصنوعی داده شدند. ولی القاء تخم ریزی به مولدین با روش تزریق ، در سال ۱۹۳۴ به وسیله زیست شناسان برزیلی آغاز شد و بعد در آسیـا واروپـا وآمریکای شمالی توسعه یافت. در سال ۱۹۵۸ مولـدین کپور نقره ای وسرگنده پرورش یافته در استخرهای خاکی با تزریق عصاره غده هیپوفیز ماهی کپـور معولی به صورت مصنوعی تکثیـر شدند ودر حال حاضر مولـدین ماهیـان مختلف با استفاده از هورمـون‌های مصنـوعی وغده هیپوفیز ماهیان در سطح وسیع مورد تکثیر مصنوعی قرار می گیرند.

 

 چرا پرورش قزل‌آلا در ایران رونق دارد؟

نیاز به مواد پروتئینی سالم و کمبود منابع آبی در ایران باعث شده است بهره‌برداری دو یا چند منظوره از منابع آب همواره مورد توجه قرار گیرد. یکی از این بهره‌برداری‌های چند منظوره نیز پرورش ماهی است و ماهیان پرورشی از لحاظ دامنه تحمل دمایی به دو گروه سردابی و گرمابی تقسیم می‌شوند.

 

 پرورش قزل‌آلادر ایران

ماهیان سردابی در ۱۸-۱۲ درجه سانتیگراد رشد می‌کنند و دمای بالای ۲۴ درجه موجب تلفات این ماهی می‌شود. همچنین PH مناسب جهت پرورش قزل‌آلا۸/۴-۶/۸ است و PHخارج از این محدوده باعث تلفات این ماهی می‌شود. میزان اکسیژن محلول در آب برای پرورش این ماهی نیز، به فاکتورهای متعددی از جمله ارتفاع، دما، شوری و… بستگی دارد ولی در هر حال اکسیژن خروجی نباید کمتر از پنج میلی‌گرم در لیتر باشد. جهت افـــــزایش اکسیژن محلول راه‌های متعدد وجود دارد از جمله استفاده از هواده‌ها که امروزه انواع مختلف داشته و عملکردهای متعدد دارند. به طور کلی افزایش شوری آب موجب کاهش درجه اشباع اکسیژن می‌شود و آب‌های شیرین دارای شوری ppt۱-۰/۱ هستند و ماهی قزل‌آلا فقط تا شوری ppt ۳۰ را تحمل می‌کند. شوری مناسب برای ماهی قزل‌آلا نیز به میزان ppt ۱۰ است. باید در نظر داشت که قزل‌آلا ماهی شکارچی و گوشتخوار است و به همین دلیل شفافیت آب تاثیر به‌سزایی در رشد آن دارد. به عبارت دیگر ماهی باید غذای خود را ببیند تا آن را بخورد. به طور کلی در پرورش قزل‌آلاشفافیت باید تا کف استخر تامین شده باشد و میزان مواد معلق آن باید کمتر از ۳۰ میلیگرم در لیتر باشد.

با توجه به قدمت پرورش ماهی در دنیا ، این فعالیت در ایران با تکثیر تاسما هیان در سال ۱۳۰۱ وپرورش ماهی قزل‌آلای رنگین کمان از سال ۱۳۳۸ آغاز شده است. رشد اقتصادی و صنعتی وهمچنین لزوم تغذیه جمعیت رو به افزایش وکیفیت برتر پروتئین آبزیان در مقایسه با سایر گوشت‌ها ، موجب افزایش توجه به آبـزیان وصید در دریاها ومنابع آبی شد ودر نتیجه کاهش ذخایر آب‌ها را به دنبال داشت. بنابراین برای دستیابی به برابری تولید باتقاضا وبهره برداری مناسب از ذخایر چاره ای جز روی آوردن به پرورش آبـزیان در محیط‌های قابل کنترل وهمچنین تکثیر انواع ماهیان به منظور رهاسازی وبازسازی ذخایر نبود. بدین منظور سازمان شیلات ایران اقدام به احداث اولین ایستگاه بررسی تکثیر و پرورش کپور ماهیان پل آستانه در سال ۱۳۴۷-۱۳۴۸ کرد. پس از آن نیز مجتمع تکثیر و پرورش تاسماهیان سد سنگررشت در سال ۱۳۵۰ به بهره برداری رسید. با توجه به استعداد مناطق مختلف هزاران مزرعه پرورش ماهی در سطح کشور فعال است.

 

 مزایای پرورش آبزیان

با وجود رشد کنونی جمعیت دنیا،تولید هر چه بیشتر پروتئین حیوانی از اهمیت زیادی برخوردار است. کشت آبزیان بدلایل زیادی به عنوان عمومی ترین و موثرترین راهکار جهت تولید پروتئین درآینده دنیا شناخته شده است.با مقایسه حیوانات پرورشی مهم دنیا مثل مرغ ، خوک ، ماهی وگاو با توجه به موارد ذیل اهمیت پرورش ماهی روشن می گردد.

 

 ویژگیهای ماهیان پرورشی

ماهیان پرورشی باید سریع الرشد بوده ودر دوران پرورش به وزن متعارف مورد انتظار برسند.

متناسب با ذائقه مردم منطقه بوده وبازارپسند باشند.

علاوه بر مصرف غذای طبیعی از اقلام غذایی ارزان قیمت ومصنوعی نیز تغذیه کنند.

نسبت به شرایط نامناسب رژیم فیزیکوشیمیایی آب وتغییرات حاصله از آن مقاوم بوده وسازگاری نشان دهد.

در مقابل تورکشی ودستکاری وبیماری‌ها مقاوم باشد.

زندگی در شرایط متراکم وفوق متراکم را به خوبی بتوانند تحمل نمایند.

امکان تکثیر انبوه آنها وجود داشته باشد.

امکان تهیه غذا ودیگر احتیاجات پرورش در منطقه وجود داشته باشد.

 

 لزوم توجه به تغذیه و رقم بندی قزل‌آلا

انتخاب نوع غذا و مقدار جیره روزانه مهمترین اصل در زمینه غذادهی هستند. تعداد دفعات غذادهی نیز بستگی به وزن ماهی دارد. مثلا بچه ماهی حدود ۱۰ گرم تا شش بار در روز و ماهیان پروراری یک تا دو بار در روز غذادهی می‌شوند.

در پرورش ماهی تامین غذا بیشترین هزینه تولید را دارد. پس هرچه بتوان در این قسمت مدیریت بهتری اعمال کرد، سودآوری کار بیشتر خواهد شد.

رقم بندی یکی از مهم‌ترین اصول پرورش ماهی قزل‌آلا است. در رقم‌بندی، پس از مدتی از پرورش ماهی، ماهی‌های کوچک و بزرگ از یکدیگر جدا می‌شوند. چون به دلیل ریز و درشت بودن ماهی و خطا در میانگین وزنی، محاسبه جیره غذایی دقیق نخواهد بود. همچنین ماهی‌های کوچکتر در رقابت غذایی با ماهی‌های بزرگتر موفق نبوده و بنابراین رشد نخواهند کرد یا رشد بسیار کندی خواهند داشت.

 

 پرورش قزل‌آلا- تغذیه و رقم بندی

بر این اساس رعایت نکات بهداشتی در امر پرورش ماهی تضمین کننده بقا و سودآوری یک مرکز پرورشی خواهد بود و با به‌کارگیری و توجه بــه یکسری مسائل کوچک می‌توانــد از بروز مشکلات بزرگ جلوگیری کرد.

در زمینه محل پرورش ماهی نیز باید به نکات مهمی توجه کرد مثلا اینکه شیب زمین چگونه باشد؟ شیب زمین باید به گونه‌ای باشد که فضولات کف همراه با جریان آب از استخر خارج شوند و آب به حالت ثقلی از استخر خارج شده و نیاز به صرف هزینه نباشد. همچنین ورودی و خروجی استخر باید به طور صحیح ساخته شود. خروجی باید به صورت سه شیاره ساخته شده تا بتوان اولا سطح آب را در استخر بسته به شرایط تنظیم کرد و ثانیا آب کف استخر خارج شود. همچنین آب قبل از وارد شدن به استخر به بالای برجک هواده منتقل شود تا گازهای مضر از آب جدا شوند.

 

 ماهیان سردابی

این ماهیان را می‌توان در محدوده حرارتی ۱۰-۱۸ درجه سانتیگراد پرورش داد . استخرهای بتنی برای پرورش آنها مناسب تر است ، و برای تولید یک تن نیاز به ۱۰ لیتر در ثانیه آب با دمای ۱۰-۱۸ درجه سانتی گراد می‌باشد .

بیشتر این ماهیان را خانواده آزاد ماهیان salamonidae بوده و مشتمل بر ماهیان آب شیرین و ماهیان مهاجر موجود در نیم کره شمالی می باشند.

امروزه گونه‌های مختلف ماهیان در کشورهایی که دارای شرایط آب و هوایی مناسب رشد این ماهیان در کشورهایی که دارای شرایط آب و هوایی مناسب رشد این ماهیان می باشند پرورش داده می شود. گوشت این ماهیان بسیار لذیذ بوده و از نظر اقتصادی از جمله ماهیان با ارزش خوراکی محسوب می گردند.

اغلب گونه‌های مختلف آزاد ماهیان در این دسته جای گرفته تقریبا بیشتر انواع این ماهیان به منظور حفظ ذخایر منابع آبی صید ورزشی تولید گوشت تکثیر و پرورش داده می شوند. از اختصاصات ویژه این ماهیان وجود دندان در دهان فلس‌های ریز نقره فام دهانی نسبتا بزرگ، باله مخرجی کوتاه، یک باله چربی کوچک، در روی ساقه دمی همو سرک است.

گونه پرورشی رایج در ایران قزل‌آلای رنگین کمان است که مشخصات آن به شرح ذیل می‌باشد:

 

 

 ویژگی‌های کلی ماهی قزل‌آلا

بچه ماهی قزل‌آلا را می‌توان در تمام طول سال در مزارع رهاسازی کرد و بهتر است وزن رهاسازی در حدود ۱۰ گرم باشد تا هم دوره پرورش خیلی طولانی نشود و هم تلفات کمتر باشد. (تلفات در وزن زیر ۱۰ گرم بیشتر است). به طور کلی به ازای هفت لیتر در ثانیه می‌توان یک تن ماهی برداشت کرد.

همچنین به طور کلی به زعم کارشناسان شیلات برای پرورش ماهی قزل‌آلا، حداقل به یک زمین ۱۰۰ متری احتیاج است.شرایط نسبتا آسان و هزینه کم پرورش قزل‌آلاباعث شده است که در شمال کشور عده‌ای در خانه‌هایشان اقدام به پرورش و فروش این نوع ماهی کنند.

 

 مدل‌های پرورش ماهی قزل‌آلا

پرورش قزل‌آلا در حوضچه

این استخرها یا از جنس پلاستیک یا فلز گالوانیزه یا بتن هستند. قطر این استخرها از ۳ تا ۱۰ متر و عمق ۱ تا ۳ متر است. در این استخرها می‌توان ماهی پنج تا ۷۰۰ گرم را پرورش داد . مدیریت تولید در این استخرها بسیار اصولی است و به‌علت استفاده از لوله‌های ورودی و خروجی آب به‌ صورت مجزا می‌توان سطح و تراکم استخرها را تنظیم کرد. معمولا در این شیوه از آب برگشتی استفاده می‌کنند و در این شیوه تجهیزات و ادوات فیلتراسیون و هوادهی و پمپ اینگ بسیار دقیق طراحی می‌شود.

 

پرورش قزل‌آلا در کانال‌های بتونی (آبراهه‌ها)

برای اولین بار این کانال‌ها در آمریکای جنوبی مورد استفاده قرار گرفتند و برای پرورش قزل الا به منظور افزایش و بازسازی ذخایر رودخانه‌ها و دریاها و برای صید با قلاب طراحی شده‌اند.

این کانال‌های دراز شامل کانال‌های آجری یا بتونی هستند که در عمق زمین یا بالاتر از سطح آن بر روی یک سطح محکم ساخته می‌شوند. این کانال‌ها از نظر طولی می‌توانند به صورت متوالی (ممتد) و حداکثر تا طول ۱۰۰ متر باشند که با دیواره‌های عرضی یا پرده به چندین بخش تقسیم می‌شوند اما دارای یک منبع تامین آب مشترک هستند که اب از همه انها از یک انتهای کانال به انتهای کانال دیگر جریان می یابد.

این آبراهه‌ها نسبتا باریکند؛ عرض آنها معمولا بین دو تا چهار متر و عمق آنها بهندرت به بیش از یک متر می‌رسد.

این شیوه، یکی از مرسوم‌ترین شیوه‌های پرورش ماهی قزل‌آلا است و در مکان‌هایی به کار می‌رود که منابع تامین آب از رودخانه‌ها و چشمه‌های پر آب باشد. مزایای این روش این است که نیازی به اکسیژن‌دهی به آب وجود ندارد و همچنین نیازی به تمیز کردن مداوم استخرها نیز نیست.

 

پرورش قزل‌آلا در استخر خاکی (سیستم دانمارکی)

مزرعه پرورش ماهی قزل‌آلا به روش دانمارکی شامل تعدادی استخر خاکی است که با خاک‌برداری یا حفر زمین در یک منطقه و رفتن به عمق چند متری زمین ساخته می‌شوند.

در صورت امکان ورود آب‌های موردی از استخرهای پرورشی باید به صورت ثقلی(به کمک نیروی جاذبه زمین)باشد، زیرا در این روش هزینه آبگیری استخرها کمتر است.

با استفاده از تلمبه می‌توان آ‌ب مورد نیاز مزرعه را از رودخانه یا دریاچه تامین کرد اما در اغلب موارد این روش باید به عنوان یک منبع فرعی و غیر اصلی برای تامین آب مصرفی و مورد نیاز استخرهای پرورش قزل‌آلادر نظر گرفته شود زیرا سیستم پمپاژ قادر به تامین کامل آب مصرفی مزرعه نیست.

مزایای این شیوه راحتی در ساخت و نداشتن هزینه اولیه ساخت است ولی معایب این شیوه در این است که نمی‌توان آلودگی آن را کنترل کرد و همچنین نمی‌توان این استخرها را تمیز کرد. علاوه بر این، اکسیژن‌دهی آب به آب سخت است و در فصول بارانی و سیلابی خطرآفرین است. همچنین ماهی‌ قزل‌آلا را نمی‌توان به‌صورت انبوه پرورش داد.

 

پرورش قزل‌آلا در قفس

یکی دیگر از شیوه‌های پرورش ماهی، پرورش آن در قفس‌های پرورش ماهی است. این قفس‌ها یک ظرف توری دار هستند که از یک یقه شناور در اب آویزانند. پهنه یقه شناور نیز در حدی است که از آن می‌توان به عنوان یک گذرگاه استفاده کرد. به کار گرفتن این قفس‌ها در دریا و اخیرا در دریاچه‌های آب شیرین ارزان‌ترین شیوه پروروش ماهی قزل‌آلا هستد.

برای پرورش ماهی قزل‌آلا در این شیوه، قفسی در اندازه شش متر در شش متر و به عمق چهار متر در نظر گرفته می‌شود. در این قفس‌ها، بزرگ‌ترین ماهی‌ها را می‌توان با بالاترین تراکم ذخیره سازی کرد. همچنین محل کارگذاری قفس‌های پرورش ماهی در آب شیرین باید به حد کافی عمیق بوده یا حرکت یا جابه جایی آب در محل طوری باشد که مانع از تجمع مواد دفعی در زیر قفس‌ها شود تا منجر به تلافات ناشی از آلودگی خودبه خودی آب در ماهی‌های پرورشی نشود.

یکی از محدودیت‌های این روش این است که در هوای نامناسب خدمات‌رسانی و نگهداری مجموعه قفس‌های کوچک می‌تواند مشکل و خطر ناک باشد .

 

پرورش ماهی قزل‌آلا در سواحل محصور

این سواحل نیز یکی از شیوه‌های پرورش ماهی هستند. این سواحل با استفاده از تور در یک ساحل شیب‌دار ایجاد شده و در آن از دیواره‌های توری دولایه استفاده می‌کنند که به ستون‌های فرورفته در ساحل به فواصل سه متری نصب می‌شوند.به این ترتیب یک نیم دایره در طول ساحل و در زیر پایین‌ترین خط جذر و مد ایجاد می‌شود. در هر یک از سواحل محصور در هر متر مکعب آب می‌توان هشت الی ده کیلوگرم ماهی قزل‌آلای رنگین کمان با وزن متوسط ۱-۳ کیلوگرم نگهداری کرد.

 

 انواع ماهی قزل‌آلا و زیست شناسی آن

ماهی قزل‌آلا در آبهای سرد غنی از اکسیژن و جاری زندگی می‌کند. در کشور ما دو نوع ماهی قزل‌آلا وجود دارد:

 

ماهی قزل‌آلا رنگین کمان

این ماهی بومی ساحل اقیانوس آرام آمریکای شمالی می‌باشدکه در سال ۱۸۸۰ میلادی به اروپا آورده شد و به تدریج به نقاط مستعد دنیا معرفی شد.بدن این ماهی پوشیده از خالهای سیاه ستاره ای شکل است.مان بالغ در دو طرف بدن نواری به صورت رنگین کمان دارند که به خصوص در ماهیان بالغ نر به خوبی نمایان می گردد. زمان تخم‌ریزی ماهی قزل‌آلای رنگین کمان از دی ماه تا اردیبهشت ماه است .گرچه نژادی به دست آمده که تخم‌ریزی را در آذر ماه و حتی جلوتر شروع میکند .وزن ماهی رنگین کمان در شرایط طبیعی در بعضی از دریاچه‌ها به ۹ کیلو گرم می رسد . به نظر می رسد که بهترین شرایط در رشد طبیعی در دریاچه‌های کم عمق با سنگهای آهکی و PH کمی قلیایی می‌باشد.

 

ماهی قزل‌آلای خال قرمز

این ماهی وابسته به آبهای کوهستانی می‌باشد و از لحاظ شکل و رنگ بسیار متنوع است و وجه تمایز آن با نوع رنگین کمان خالهای قرمز نارنجی می‌باشد . اندازه ماهی وابستگی به محیط و میزان غذای طبیعی دارد و به ندرت از ۴۵ سانتی متر تجاوز می‌کند . تخم‌ریزی در پاییز و اول زمستان روی بستر شنی با جریان کند آب انجام می گیرد . این ماهی گوشتخوار است و غذای اصلی آن انواع سخت پوستان ـ لارو حشرات و ماهیان ریز می‌باشد ، و در نزدیکی بستر رودخانه زندگی می‌کند و در مقایسه با نوع رنگین کمان که وابستگی بیشتر به سطح آب دارد متمایز است.

 قزل آلای رنگین کمان

oncorhynchus mykiss

مشخصات ظاهری:

بدن پوشیده از فلس‌های ریز ، وجود یک نوار پهن به صورت رنگین کمان در دو طرف بدن ، وجود باله چربی ، خالهای تیره رنگ روی باله دمی .

عادات غذایی:

در محیط‌های طبیعی از لارو حشرات و شکارسایر موجودات آبزی استفاده می‌کند و در استخرهای پرورشی بطور کلی جهت تغذیه آن از غذای کنسانتره استفاده می‌شود .

نام علمی ماهی قزل‌آلای رنگین کمان salmo gairdneri rich بوده است که با توجه به شباهت تاکسونومیک آن به گونه oncorhynchus mykiss یا آزاد ماهیان کبیر به تبدیل و مورد تصویب دانشمندان قرار گرفت. قزل‌آلای رنگین کمان در سراسر جهان منتشر گردیده و بدون شک بعد از ماهی کپور عمده تر ین و قدیمی تر ین ماهی پرورش محسوب می گردد و همچنین این ماهی یکی از مهمترین ماهیان برای صید ورزشی قلمداد می گردد.

علیرغم تحقیقات وسیع و همه جانبه ای که در سطح جهانی بر روی این ماهی صورت گرفته است ، ماهی شناسان در خصوص نام علمی این ماهی اتفاق نظر نداشته اند و تاکنون بیش از ۳۰ نام علمی برای این ماهی پیشنهاد گردیده است. حدود ۸۰ سال قبل ریگان Raygan پیشنهاد داد که ماهیان قزل‌آلای وابسته به اقیانوس کبیر با توجه به اندازه و شکل بین دو چشم آنها رده بندی گردد.( کیابی -۱۳۷۲)

تجارب قبلی دانشمندان نیز حاکی از آن است که DNAمیتو کندری زل آلای رنگین کمان شباهت زیادی بهDNA میتو کندری ماهی آزاد اقیانوس کبیر در مقایسه با ماهی آزاد اقیانوس اطلس دارد . این شباهت به شاه ماهی آزاد اقیانوس کبیر حتی به مراتب بیشتر از شباهت آن بهDNA میتو کندری ماهی قزل‌آلای قهوه ای است. در سال ۱۹۸۸ جامعه شیلاتی آمریکا American fisheries society نام جنس را برای ماهی قزل‌آلای رنگین کمان پیشنهاد داد . پس از اینکه معلوم شد ماهی قزل‌آلای رنگین کمان تقریبا تمامی ویژگیهای ماهی آزاد کامچاتکا را دارد نام علمیoncorhynchus mykiss برای آن پیشنهاد گردید تا جای نام علمی Salmo gairdneri rich را بگیرد.

 

ویژگی‌ها و خصوصیات قزل‌آلای رنگین کمان

ماهی قزل‌آلای رنگین کمان به مراتب آسانتر از قزل‌آلای خال قرمز نسبت به محیط سازگاری حاصل نموده تمایل بیشتری به اهلی شدن داشته و از غذای دستی آسانتر استفاده می نماید.این ماهی به درجه حرارت‌های بالا و کمبود اکسیژن مقاوم بوده و در آبهایی که به اندازه کافی تجدیدی گردد می‌تواند درجات ۲۰ الی ۲۲ درجه سانتی گراد را تحمل نماید.

قزل آلای رنگین کمان نسبت به بیماریها و بخصوص بیماریfurunculosis به مراتب مقاومتر می‌باشد .

نمو تخم در مدت کوتاهتر انجام شده و رشد آن سریعتر است. این ماهی گوشتخوار می‌باشد فلذا ماهیان کمتری را شکار می نماید این ماهی از انواع کرمها و نرم تنان تغذیه میکند و این موجودات را در بستر آبگیر جستجو می نماید .از همین طعمه‌ها برای صید ورزشی استفاده می کنند.

این ماهی دارای رشد سریع می‌باشد و در صورتی که خوب تغذیه شوند و در یک سالگی به وزن ۱۰۰ گرم و در سالگی به ۲۵۰ الی ۳۰۰ گرم و در چهار سالگی به ۴۰ الی ۴۵ سانتی متر می رسد حداکثر وزن آن به ۷ کیلو و حد اکثر طول گزارش شده به ۷۰ سانتی متر است. این ماهی نسبت به whirling diseaseبیماری حساس می‌باشد و گوشت آن از حیث کیفیت نازلتر از گوشت قزل‌آلای خال قرمز می‌باشد.

ماهی قزل‌آلای رنگین کمان مناسب تر ین ماهی سرد آبی جهت پرورش می‌باشد بطوریکه آسانتر به غذای دستی عادت کرده و نسبت به درجه حرارت و کیفیت آب کمتر حساس می‌باشد و بدین جهت در سراسر دنیا اساسی تر ین ماهی آزاد مورد پرورش جهت تغذیه می‌باشد. از این ماهی می‌توان جهت ماهی دار کردن آبگیر‌های طبیعی استفاده نمود.

 

قزل آلای رنگین کمان و مهاجرت

خیلی از ماهیان آب شیرین ساکن می باشند اردک ماهی در یک منطقه محدود اقامت می‌کند مخصوصاً در دوران جوانی . یک دسته سیخ باله یا یک جفت لای ماهی اغلب در محل مورد علاقه خود برای مدتهای طولانی باقی می مانند و معمولاً به هر سنگ و مخفیگاه در آن منطقه آشنا می باشند . ماهیان مهاجر در مقایسه به سفرهای طولانی دست می زنند مخصوصاً قبل یا بعد از فصل تولید مثل گروههایی از ماهیان جهت تخم‌ریزی به بالی رودخانه مهاجرت می کنند عده ای به پایین رودخانه . ماهیان خاویاری آزاد به بالای رودخانه می روند علت مهاجرت ماهی‌ها هورمون‌هایی است که توسط بلوغ غدد جنین ترشح می شود. آنها در این هنگام دارای احساسات جدیدی میشند . بصورتی که دیگر قادر به تحمل محیط اطراف خود نبوده و نیاز مبرمی به عوض کردن جایگاه خود را دارند این ماهیان جهت پیدا کردن مکانهای مناسب دست به مهاجرت می زنند .

آزاد ماهیان و از جمله ماهی قزل‌آلای رنگین کمان قدرت فوق العاده ای در به خاطر سپردن محیط آبهای محل تولد خود دارند. بطور کلی زندگی ماهی قزل‌آلای رنگین کمان شبیه ماهی قزل‌آلا می‌باشد دوره تخم‌ریزی از اواخر زمستان تا اواخر بهار بوده و تعداد تخم‌ها بین ۱ تا ۵ هزار عدد می‌باشد بچه ماهیان تقریبا زمانی که ۱۵ سانتی متر طول دارند دارای ۱۱-۱۲ عدد لکه‌های تیره رنگ بر روی بدن می باشند.

مشاهداتی که در خصوص قزل‌آلای رنگین کمان و قزل‌آلای خال قرمز انجام گرفته است گویای این نکته می‌باشد که قزل‌آلای رنگین کمان ، قزل‌آلای خال قرمز را از محل خویش دور می‌سازد. این ماهی مناطقی از رودخانه را انتخاب کرده و تحت تسلط خویش قرار می‌دهد.

قزل‌آلای رنگین کمان در مقابل تغییرات درجه آب اکسیژن آب زیاد حساس نمی‌باشد در صورتیکه ماهی قزل‌آلای خال قرمز نسبت به تغییرات فوق‌الذکر و همچنین نوسانات مواد غذایی حساسیت خاصی از خود نشان می‌دهد . این ماهی بعد از سازش تدریجی می‌تواند به خوبی در آب اقیانوس زندگی کند .

امروزه پرورش این ماهی در دریا در سبدهایی محصور صورت می گیرد که جمعیت‌هایی از ماهی‌ها از همین سبدها فرار کرده به دریا راه یافته اند قزل‌آلای رنگین کمان در شرایط طبیعی در آب شیرین و مناطق معتدل که حرارت در تابستان حدود ۱۲ درجه سانتی گراد است زندگی می‌کند این ماهی در شرایط خوب پرورش می‌تواند نوسانات صفر تا ۲۵ درجه سانتی گراد را تحمل نماید. تاکنون مطالعات بسیار زیادی بر روی اصلاح نژاد قزل‌آلای رنگین کمان صورت پذیرفته است.

 

جنسیت و تولید مثل قزل‌آلای رنگین کمان

جنس نر و ماده قزل‌آلای رنگین کمان از لحاظ ظاهری شبیه به هم می‌باشد فصل تولید مثل با بلوغ جنسی رنگ نرها غلیظتر ده و تغییرات قابل ملاحظه ای در نرها ایجاد می شود در خارج از فصل تخم‌ریزی غدد جنس کاملاً کوچک هستند و فقط با نزدیک شدن فصل تولید مثل بزرگ شده و کیسه مواد تخم و اسپرم را به وجود می آورد.

نکته : با این که بلوغ غدد جنسی توسط هورمونها کنترل می شود ولی قبل از انجام تخم‌ریزی آب باید دارای دمای مناسب باشد. تخمک‌ها و اسپرم‌ها آزادند و در آب رها شده و لقاح در آنجا صورت می گیرد و تخم شفاف که کمی از آب سنگینتر بوده و قدری چسبناک هستند تا توانند به سنگها و گیاهان متصل شوند را به وجود می آورند.

قابلیت رشد و مقاومت ماهیان اصلاح شده افزایش یافته است بطوری که آنرا برای پرورش مصنوعی و با غذاهای کنتسانتره بخوبی مهیا ساخته است محل طبیعی زندگی این ماهی در قسمتهای علیای رودخانه‌ها و دریاچه‌های خنک و در محیطی که سرشار از اکسیژن و غذای کافی است می‌باشد.

این ماهی ظریف، عصبی، فوق‌العاده چالاک است . دارای عکسس العمل‌های شدید می‌باشد گوشت این ماهی فوق‌العاده لذیذ و خوش طعم و دارای رنگی زیبا می‌باشد که این مطلب باعث علاقه ماهیگیران ورزشی به این ماهی شده است.

 

رنگ بدن قزل‌آلای رنگین کمان

پوست و اندام شفاف و گلگون و از فلسهای ریزی پوشیده شده است رنگ آن در رودخانه‌های مختلف تغییر می‌کند و در رودخانه‌هایی که در سایه واقع گردیده است بسیار تیره رنگ می گردد. از اهم مشخصات دیگر آن داشتن دندان‌های ریز در دهان و باله چربی بالای ساقه دمی است.

ماهیانی که معمولاً در لایه‌های بالایی آب زندگی می کنند دارای بدن و فلسی نقره ای هستند . این رنگ به خاطر انعکاس نور از بلورهایی بی رنگ و میکروسکوپی به نام کوانینCUANIN است . این بلورها در واقع محصول فرعی یک سوخت و ساز شیمیایی است که در زیر فلس یا در لایه مخصوص رنگ در پوست ایجاد می شود ماهیان نیمه شفاف مثل کفالها فاقد این ماده فلسهایشان می باشند. دانه‌های رنگی قرمز زرد و سیاه هزاران سلول رنگی Chromtophore تجمع یافته اند . این دانه به توسط عمل انقباض یا انبساط به هم نزدیک یا از هم دور می شوند و این فرآیند اساس قابلیت تغییر رنگ در ماهی می‌باشد . غلظت رنگ در ماهیان به خط سلول رنگی و تراکم دانه در هر سلول بستگی دارد.

 

 مقایسه دو نوع قزل‌آلا

بنا به دلایل زیر قزل‌آلای رنگین کمان به مراتب برای پرورش مناسب‌تر است:

این ماهی به مراتب آسانتر از قزل‌آلا خال قرمز نسبت به محیط سازگاری حاصل می‌نماید ، تمایل بیشتری به اهلی شدن دارد و از غذای دستی آسانتر استفاده می‌کند، نسبت به درجات آب و کمبود اکسیژن مقاوم است .

این ماهی نسبت به بیماریها به مراتب مقاومتر است .

نمو تخم در زمان کوتاه‌تری انجام می شود و رشد آن سریعتر است ، کمتر گوشت‌خوار است و ماهیان کمتری را شکار می‌کند . دارای رشد سریع است. از انواع کرمها و نرم تنان تغذیه می‌کند و تحت مدیریت خوب و در صورت برخورداری از تغذیه مناسب در درجه حرارت مطلوب رشد ۷ـ۹ روز طول می‌کشد که بچه ماهی با وزن ۲ گرم به وزن ۲۵۰ گرم برسد.

 

اکوسیستم مناسب جهت پرورش قزل‌آلا

این ماهی در جاهایی که بستر شنی و آب شفاف ، سرد ، سرشار از اکسیژن می‌باشد اقدام به تخم‌ریزی می‌کند . قزل‌آلای رنگین کمان می‌تواند حرارت بالاتر و اکسیژن کمتر را نسبت به سایر آزاد ماهیان تحمل نماید و در شرایط یکسان، رشد سریعتری نسبت به قزل‌آلای قهوه ا ی دارد. تخمهای قزل‌آلا در ۸۲ روز و ۵ درجه کامل می شود اما همین عمل در حرارت ۱۰ درجه ۴۱ روز طول می کشد با دو برابر شدن دما همین ۲۰ درجه فقط در مدت ۵ روز کامل می شوند. قزل‌آلای رنگین کمان دیرتر از ماهی قزل‌آلای خال قرمز تخم‌ریزی می نماید.

البته امروزه واریته‌هایی حاصل گردیده که تخم‌ریزی آنها حتی جلوتر شروع می شود . بهترین درجه حرارت برای رشد و نمو و سلامت طبیعی آن ۱۲ سانتی گراد است (۷ تا ۹ دکتر عمادی) حال آنکه عالی ترین گرما برای رشد و نمو اقتصادی آن در صورت مناسب بودن کیفیت آب بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد ( عمدتا ۱۷ درجه سانتی گراد) می‌باشد.

فصل تخم‌ریزی قزل‌آلا نسبت به محل و درجه حرارت متفاوت می‌باشد ماهی قزل‌آلای رودخانه ای و قزل‌آلای قهوه ای در پاییز و ماهی قزل‌آلای رنگین کمان در بهار تخم‌ریزی می نمایند . در برخی از رودخانه‌های کالیفرنیا کمتر ماهی داز سال می‌باشد که حداقل نوعی ماهی قزل‌آلایا ماهی آزاد تخم‌ریزی نکند.(عمادی)۱۳۶۰

فصل و زمان تخم‌ریزی را می‌توان به طرق مختلف جلو انداخت این روشها شامل تخم گیری گزینشی – مصرف نور مصنوعی با کنترل زمان تابش –و تزریق هورمون هیپوفیز می‌باشد . تخم گیری گزینشی حائز اهمیت فراوان بوده و از این طریق توانسته اند قزل‌آلای رنگین کمان بهاره نژاد‌هات کریک Hotcreek را تولید کنند . احتمالاً هیچ عاملی در تنظیم نمو جنین و رشد آن به اندازه درجه حرارت مهم نمی‌باشد . تجربه نشان داده است ماهی قزل‌آلای رنگین کمان در درجه حرارت ثابت ۵/۱۵ درجه سانتی گراد هر ماه ۵/۲ سانتیمتر رشد می‌کند و در حرارت ۲/۷ درجه سانتی گراد کمتر از ۶۲۵/. سانتی متر در ماه رشد می‌کند .

ماهی قزل‌آلای یکساله و بالغ می‌تواند درجه حرارت بیشتر از ۲۰ درجه سانتی گراد را برای مدتی بدون آنکه متحمل آسیب شود به خوبی پشت سر بگذارد .به منظور تولید تخم خوب ماهی قزل‌آلای رنگین کمان بایستی حداقل ۶ ماه قبل از – تخم‌ریزی در اینکه بیشتر از ۳۰/۱۳ درجه سانتی گراد و ترجیحا بیشتر از ۲/۱۲ درجه سانتی گراد نباشد نگهداری شود(عمادی۱۳۶۰)

برای تولید ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان با سرعت رشد زیاد و تخم‌ریزی در سن ۲ سالگی در ۱۶ ماه اول بایستی آنها را در درجه حرارت نسبتا ثابت ۱۵ درجه سانتی گراد نگهداری کرده و هنگام رسیدن به سن بلوغ حرارت را به حداکثر ۲/۱۲ درجه سانتی گراد کاهش داد.

 

غذای ماهی قزل‌آلا

اگر مزرعه‌ای به بهترین شکل ممکن ساخته شود و بهترین بچه ماهی هم در آن رهاسازی گردد ولی مدیریت تغذیه در آن اعمال نگردد مسلما این مرکز به سودآوری نخواهد رسید. انتخاب نوع غذا و مقدار جیره روزانه مهمترین اصل در زمینه غذادهی است. تعداد دفعات غذادهی نیز بستگی به وزن ماهی دارد به طوریکه بچه ماهی‌های حدود ۱۰ گرم تا ۶ بار در روز و ماهیان پروراری ۱تا ۲ بار در روز غذادهی می‌شوند.

در پرورش ماهی تامین غذا بیشترین هزینه تولید را دارد. پس هرچه بتوان در این قسمت مدیریت بهتری اعمال نمود سودآوری کار بیشتر خواهد شد. برای اینکار باید به یک سری نکات توجه کرد:

– با محاسبه میانگین وزنی ماهیان و مشخص کردن مقدار ماهی موجود در استخر(بیومس) ودمای آب مقدار دقیق غذای روزانه مشخص شود.

از مکمل‌های معدنی و ویتامینی در جیره غذایی استفاده شود.

نحوه غذا دهی باید به شکلی باشد تا همه ماهیان استخر از غذا استفاده نمایند و غذا هدر نرود.

غذای مورد نیاز باید در مکانی خنک و دور از نور مستقیم خورشید قرار گیرد و هنگام خرید غذا حتما به تاریخ تولید و مصرف آن توجه شود.

پاکتهای غذا باید بر روی پالت چوبی قرار گیرد.

تهویه انبار باید به نحو مطلوب انجام گیرد.

شرایط فیزیکی و شیمیایی مناسب آب جهت پرورش قزل‌آلا

دما

دمای مناسب جهت پرورش قزل‌آلا۱۲ تا ۱۸ درجه سانتیگراد می باشد. البته مناسب ترین دما برای پرورش این ماهی ۱۵ درجه سانتیگراد است. دمای بالاتر و پایین تر از این محدوده باعث کاهش رشد می‌شود و دمای بالاتر از ۲۴ درجه موجب تلفات میگردد.

PH  آب یا اسیدیته

مناسبترین PH جهت پرورش قزل‌آلا۸.۴ الی ۶.۸ می باشد.

اکسیژن محلول

میزان اکسیزن محلول در آب به فاکتورهای متعددی از جمله ارتفاع، دما، شوری و… بستگی دارد ولی در هر حال اکسیژن خروجی نباید کمتر از ۵ میلیگرم در لیتر باشد. جهت افزایش اکسیژن محلول راههای متعدد وجود دارد از جمله استفاده از هواده‌ها که امروزه انواع مختلف داشته و عملکردهای متعدد دارند.

شوری

به طور کلی افزایش شوری آب موجب کاهش درجه اشباع اکسیژن می‌شود. آبهای شیرین دارای شوری ۰.۱ الی ۱PPM می باشند و ماهی قزل‌آلا تا شوری ۳۰ PPM را تحمل می کند. شوری به میزان ۱۰ PPM برای ماهی قزل‌آلا مناسب است.

شفافیت

قزل آلا ماهی است شکارچی و گوشتخوار به همین دلیل شفافیت آب تاثیر بسزایی در رشد آن دارد به عبارت دیگر ماهی باید غذای خود را ببیند تا آنرا بخورد. به طور کلی در پرورش قزل‌آلاشفافیت باید تا کف استخر تامین شده باشد و میزان مواد معلق آن باید کمتر از ۳۰ میلیگرم در لیتر باشد.

 

جلوه‌های ظاهری قزل‌آلا و تاثیرات محیطی

تفاوت‌های رنگی، وضعیت فیزیکی، سن و چشم‌ها هریک می توانند بی درنگ اطلاعات زیادی در مورد قزل آلایی که صید کرده اید به شما بدهند. رنگ و نقش‌ها می توانند تا حد زیادی تحت تاثیر سن و سلامتی ماهی، محیط اطراف، فصل و تغذیه تغییر یابند.

قزل آلایی با سن کمتر از یک سال ، طولش به ندرت از ۱۵ تا ۲۰ سانت تجاوز می کند و روی بدنش خط‌های عمودی پهن دارد که یکی در میان در امتداد خطوط جانبی دیده می شوند. این خط‌ها به مرور زمان و با بالا رفتن سن محو می شوند. اما قزل آلاها، به خصوص Cutthroat، Golden، Brook و خال قرمز، در رودهای خیلی کوچک و خیلی سرد که غذای محدودی در دسترسشان است ممکن است تا پایان عمر این خط‌ها را حفظ کنند و پررنگ باقی بمانند. در قزل آلاهای پیر (۸ تا ۱۲ سال و بیشتر) رنگ و نقش‌ها محو و تیره، خال‌ها پهن تر و پرتعدادتر، لبه باله‌ها گرد، سر بزرگ تر و آرواره‌ها و دندان‌ها بزرگ تر می‌شود.

ظاهر قزل آلاها در محیط‌های مختلف تغییر می یابد و این به استتار آنها در محیط کمک می کند. قزل آلاها در رودهای نرمه سنگی (freestone) نسبتا کم عمق، شفاف و پرغذا، رنگی ترین حالت بدن و بیشنرین خال را دارند و نقش‌های شفاف در آنها بیشتر دیده می‌شود. اگر در محیط زندگی شان سخت پوستان و حشرات آبزی فراوان باشد، از درون و بیرون رنگی تر از این هم می شوند.

قزل آلاها در حوضچه‌های تیره و تنگ پرورش ماهی از قسمت پشتی تا شکم رنگ خاکستری تیره و غیر شفاف دارند. آنهایی که در رودهایی با آب کدر می زیند رنگ پریده اند. قزل آلاهایی که در دریاچه‌های بزرگ با آب نسبتا شفاف و اقیانوس‌ها سکونت دارند و آنهایی که تازه از دریا بازگشته اند کمرنگ یا نقره ای هستند و خال‌های کمتر و کوچک تری دارند.

قزل آلاها و سالمون‌ها با شروع دوره تخم ریزی پررنگ می شوند، به خصوص نرها. صورتی به قرمز، قرمز به قرمز خونی با بنفش، زرد به زرد تیره و طلایی، نارنجی و قرمز تا قهوه ای متوسط می گراید. اغلب خال‌های اضافی پیدا می کنند و حتی امکان تغییر رنگ خال‌ها از سیاه به نارنجی وجود دارد. با کامل شدن تخم ریزی، رنگ سر، کناره‌ها و باله‌ها ممکن است دارای رگه‌های  تیره و کناره‌های پایینی بدن خاکستری تیره  یا سیاه شوند. بعد از تخم ریزی و با فراوان شدن غذا، رنگ این ماهی‌ها به تدریج به حالت عادی باز می گردد. به خاطر این که تخم ریزی تا حد زیادی قوای فیزیکی ماهی‌ها (به خصوص ماهی‌های مهاجر مثل قزل آلای دریایی، Steelhead و Atlantic Salmon) را می گیرد، تا فرا رسیدن نوبت بعدی تخم ریزی ممکن دو یا سه سال طول بکشد.

قزل آلاها در هر محیط آبی که باشند، رنگ خود را با محیط تنظیم می کنند تا به راحتی از سوی شکارچیان درون و بیرون آب دیده نشوند. پولک‌ها با وجود کوچکی، در واقع هزاران واحد جذب کننده و بازتابنده رنگ و نور هستند و با عملکردی دقیق در همه شرایط لز قزل آلاها محافظت می کنند. پشت قزل آلا همیشه با رنگ کف رود هماهنگ است تا شکارچیان نتوانند آنها را از بالا تشخیص دهند. طرفین بدن هم تا حد ممکن به محیط اطراف در زیر آب هماهنگ است تا ماهی از شکارچیان درون آب در سطح دید یکسان در امان بماند. قسمت زیرین بدن قزل آلاها معمولا رنگ روشنی دارد تا هنگامی که از زیر در معرض دید قرار می گیرد با حالت نقره ای مانند سطح آب تشابه داشته باشد.

نوشته Dave Whitlock