تاریخ پرورش مرغ بومی

تاریخچه:

مرغان بومی ایران مانند تمامی مرغان اهلی اقلیم‌های دیگر، از گونه Gallus Domesticus و جنس Gallus و تیره Phasianindae می‌‌‌باشند. اجداد مرغان بومی به صورت وحشی در حدود ۳۲۰۰ سال قبل از می‌‌لاد حضرت مسیح (ع) در مرکز و جنوب هندوستان زندگی می‌‌‌کردند و با دخالت انسان و آمیزش آنها با انواع دیگر، نژادهای متنوعی بوجود آمدند.

محل پرورش و نگهداری مرغان بومی در روستاها بود. این پرنده ارزشمند با گردش در حریم خانه‌های روستایی احتیاجات خود را تامین می‌‌‌نمود و در فصول معتدل و گرم سال، تعدادی محدود، تخم تولید می‌‌‌کرد. این تخم ها بخشی از مواد خوراکی روستائیان را تشکیل می‌‌‌داد و گاهی نیز به عنوان تخم نطفه دار در زیر مرغ‌های کرچ، منشاء تولید مثل آنها بود. جوجه‌های کوچک با مراقبت شدید مادران خود رشد می‌‌‌کردند. تعدادی از آنها به نیمچه خروس و تعدادی دیگر به نیمچه مرغ تبدیل می‌‌‌شدند.

بیشتر نیمچه‌های خروس به عنوان خوراکی مقوی برای افراد بیمار، کهنسال و یا کودکان ضعیف بنیه مورد استفاده قرار می‌‌‌گرفت ولی عموماً نیمچه‌هاى مرغ تا بلوغ جنسی و تولید تخم نگهداری می‌‌‌شدند و در نهایت گوشت مرغ و خروسی‌های پیر به عنوان خورش مورد استفاده قرار می‌‌‌گرفت. اغلب، وقتی روستائیان برای دیدن اقوام خود به شهر می‌‌‌رفتند تعدادی مرغ و خروس و بعضاً سبدی پر از تخم مرغ بومی که در می‌‌ان لایه هایی از کاه گندم حفظ شده بود به سوغات می‌‌‌بردند. به همین دلیل است که هنوز خاطره مطبوع گوشت مرغ و طعم کم نظیر تخم مرغ بومی در اذهان بسیاری از افراد باقی مانده است. مردم این تولید را بسیار با ارزش و پرخاصیت می‌‌دانند و برای تهیه آن با رغبت زیاد، پول بیشتریپرداخت می‌‌‌نمایند.

 

تاریخچه پرورش مرغ بومی در ایران

تا سال ۱۳۳۳ مصرف گوشت و تخم مرغ کشور ، بیشتر بر تولیدات مرغ بومی در روستاها تکیه داشت و در نتیجه منبع درآمدی برای روستائیان بود و شاید به لحاظ تقاضای بیشتر مردم، پرورش صنعتی مرغ با وارد کردن تعداد ۶۰۰۰۰ قطعه مرغ از نژادهای «نیوهمشایر، رد آیلند رد و پلیموث راک و توزیع آن بین روستائیان آغاز شد سپس با ایجاد موسسه جوجه کشی نارمک در تهران در سال ۱۳۳۹ توسط وزارت کشاورزی وقت گسترش یافت (ژاقری، مع، ۱۳۶۳).

هرچند امروزه پرورش مرغ گوشتی یا تخمگذار صنعتی، نیاز به گوشت مرغ و تخم مرغ کشور را تامین می‌‌‌نماید ولی تقاضای گوشت مرغ بومی جوان و تخم مرغ محلی هنوز جایگاه خود را حفظ نموده و طرفداران خاص خود را دارد و اصولاً توجه به کیفیت غذا، در بین بسیاری از اقشار مردم بیشتر شده و لذا برای آن بهای خوبی را پرداخت می‌‌‌کنند. بطوری که در بعضی کشورها، گوشت مرغ بومی تا دو برابر قیمت گوشت مرغ صنعتی به فروش می‌‌‌رسد.

در زمان نگارش این مقاله در کشور مالزی حدود ۹۰ درصد از کشاورزان بین ۳ تا ۵ مرغ و ۱۰ درصد باقی مانده، بیش از ۳۰ قطعه مرغ بومی نگهداری نموده و از نظر تولید گوشت و تخم مرغ خودکفا هستند. ۲۵ درصد از سه می‌‌لیون و پانصدهزار خانوار شبه جزیره مالزی، در حیاط خلوت‌های خود مرغ بومی نگهداری می‌‌‌کنند. در تایلند، هر خانوار روستایی تقریباً ۴ تا ۵ مرغ پرورش می‌‌دهد. در اندونزی ۶۰ درصد از طیور این کشور را مرغ بومی تشکیل می‌‌دهد. در فیلیپین ۳۳ می‌‌لیون مرغ بومی وجود دارد که حدود ۵۷ درصد از تولید طیور آن کشور را تامین می‌‌‌کند. در برمه نیز ۲۷ می‌‌لیون مرغ بومی وجود دارد که ۸۵ درصد از کل تولید طیور آن کشور را شامل می‌‌‌شود(مجیدی، ع، ۱۳۷۳) و در ایران حدود ۴۷ می‌‌لیون مرغ بومی وجود دارد.

 

بنر دستگاه جوجه کشی

مرغ جنگلی سرخ جد اصلی مرغ اهلی محسوب می‌‌‌شود. زیستگاه اولیه این مرغ ها، جنوب شرقی آسیا می‌‌‌باشد. مرغ جنگلی سرخ یک نوع مرغ وحشی بود که هنوز هم در اکثر مناطق جنوب شرقی آسیا زندگی می‌‌کند. گفته می‌‌‌شود مرغ‌های اهلی شده حاصل ترکیب مرغ جنگلی سرخ و خاکستری می‌‌‌باشند. پس از قرن ها پرورش و ترکیب نژادهای مختلف، مرغ ها در رنگ ها، اندازه ها و اشکال مختلف به وجود آمدند. امروزه بیش از ۳۵۰ گونه مختلف مرغ با ویژگی‌های فیزیکی مختلف شناخته شده است.

 

اولین مرغ اهلی جهان کجا ثبت شده است؟

در یک مطالعه برجسته از موسسه جانور شناسی کونمینگ تحت آکادمی علوم چین محققان کشف کردند که اولین مرغ جهان ۹۵۰۰ سال پیش در جنوب شرقی آسیا هچ شده است. اما اینکه مرغ ها کی اهلی شده اند هنوز هم بحث برانگیز می‌‌‌باشد. تحقیقات اخیر آکادمی علوم چین حاکی از آن می‌‌‌باشد که ممکن است چندین سناریوی اهلی سازی دیگر در مناطق مختلف جنوب و جنوب شرقی آسیا، جنوب چین، تایلند، می‌‌انمار و هند وجود داشته باشند.

از آنجا که نسل وحشی و اجداد اصلی مرغ‌های اهلی هنوز هم زنده اند بنابراین تحقیقات در مورد زمان پیدایش مرغ‌های اهلی هنوز هم ادامه دارد. محققان سعی می‌‌کنند با بررسی رفتارهای مرغ وحشی و اهلی و ژنتیک آنها به نتایج برسند.

تا به امروزه اولین بقایای مرغ خانگی در شمال چین یافت شده که مربوط به ۵۴۰۰ سال قبل از مسیح می‌‌‌باشد اما اینکه آنها واقعا اهلی بوده اند هنوز هم بحث برانگیز می‌‌‌باشد. چرا که مدارک محکمی از مرغ‌های اهلی شده در چین تا ۳۶۰۰ سال قبل از مسیح وجود ندارد.

 

آیا پیدایش و ریشه ها مرغ‌های اهلی کشور چین می‌‌‌باشد؟

دو بحث اصلی در زمینه تاریخچه مرغ اهلی هنوز هم تا حدود زیادی بدون جواب باقی مانده اند. اولین اینکه هنوز معلوم نیست مرغ‌های اهلی در چین زودتر به وجود آمده اند و یا اینکه در جنوب شرقی آسیا. دوم اینکه آیا مرغ‌های pre-columbian زودتر در قاره آمریکا زندگی می‌‌کردند یا نه. بررسی‌های زیست محیطی در چین نشان می‌‌دهد که زیستگاه مساعدی برای مرغ‌های وحشی در آن زمان وجود نداشته است. همچنین مطالعاتی بر روی استخوان‌های اولیه مرغ انجام گرفته و گزارش شده که فقط تعداد انگشت شماری از آنها به مرغ ها تعلق دارند. بنابرین در این زمینه هنوز هم ابهامات زیادی وجود دارد.

محققان آلمانی معتقد هستند که شواهد نادری وجود دارد که بخواهیم بگوییم اهلی سازی مرغ ها برای اولین بار در شمال و یا مرکز چین اتفاق افتاده است. آنها معتقد هستند که به احتمال قوی مرغ‌های وحشی در جنوب چین یا جنوب شرقی آسیا اهلی سازی شده اند.

 

در قدیم به مرغ چه می‌‌‌گفتند؟

به اولین مرغ‌های اهلی شده کلمه مانوک manuk گفته می‌‌شد که یک کلمه به زبان استرونزی است. این کلمه زبان بومیان منطقه جنوب شرقی آسیا بود به همین دلیل گفته می‌‌‌شود منشأ پیدایش مرغ‌های اهلی جنوب شرقی آسیا می‌‌باشد. یونانی‌ها نیز زمانیکه برای اولین بار از ایران به یونان مرغ بردند به آن لقب “آلارم ایرانی” و “پرنده پارتی” اختصاص دادند.

 

چرا پرورش مرغ بومی؟

افراد کهنسال بخوبی بیاد دارند که در ۵۰ یا ۶۰ سال گذشته و قبل از آن، تمامی نیاز مردم کشور به گوشت و تخم مرغ از طریق مرغان بومی پرورش یافته در روستاها تامین می‌‌‌شد. در آن زمان هیچ اثری از پرورش مرغ صنعتی نبود و بدون تردید می‌‌توان ادعا نمود که در آن روزگار عموماً خوراک سالم (و محصولات ارگانیک) عرضه می‌‌‌شد.بی انصافی است اگر این حقیقت را مخفی کنیم که در روزگاران قدیم در مقایسه با امروز، مردم کمتر گوشت مرغ مصرف می‌‌‌کردند و یکی از دلایل توسل جوامع به پرورش مرغ صنعتی و تولید أنبوه محصولات این پرنده مفید، افزایشی جمعیت، رشد فرهنگ تغذیه، تقاضای بیشتر خوراک و محصولات پروتئینی بود. با این حال، توصیه و انگیزه سرمایه گذاری و پرورش مرغ بومی می‌‌‌تواند به دلایل زیر باشد:

 

طعم مطبوع گوشت مرغ بومی

تا چند وقت پیش اگر شخصی در نتیجه بیماری ضعیف می‌‌‌شد پزشکان سنتی توصیه می‌‌‌کردند جوجه خروسی ذبح کرده و با افزودن سبزیجات و اندکی چاشنی آنرا آب پز نموده و به شخص مریض بخورانند. این خوراک در کنار داروهای سنتی واقعاً موثر بود و سبب تجدید قوا و بهبودی وی می‌‌‌شد!

در بسیاری از مناطق، مرغ و خروس بومی با گردش و تفرج در محیطهای باز محافظت شده، با توانائی بالایی که خداوند تبارک و تعالی در ذات این پرنده نهفته است خوراک مورد نیاز و شاید بتوانیم ادعا نمائیم خوراک دلخواه خود را جستجو کرده و مصرف می‌‌‌کنند. این خوراک تا حدی توسط پرورش دهنده تامین می‌‌‌شود و مرغان با مصرف سایر اقلامی که از محیط اطراف جمع آوری می‌‌‌کنند، نیاز خود را تکمیل می‌‌‌نمایند.

طعم و مزه بهتر گوشت مرغ و خروس بومی تا اندازه ای به خصوصیات ژنتیکی و قابلیتهای ذاتی پرنده مربوط می‌‌‌شود و تا حدی نیز متاثر از خوراکی است که مصرف می‌‌‌کند و به همین سبب است که امروزه آن دسته از پرورش دهندگان نیمه صنعتی و تولید کنندگان گوشت مرغ بومی، که مرغان خود را در سالن پرورش می‌‌‌دهند به صورت مستمر و تا حد ۳ تا ۴ درصد از خوراک روزانه پرندگان را با سبزیجات و قسمتی از آنرا با سبزی‌های معطر تامین می‌‌‌کنند تا علاوه بر سلامتی پرنده، بر طعم گوشت آنها نیز اثر مطلوبی بگذارد.

این حقیقت غیر قابل انکار است که طعم و مزه گوشت نیمچهای بومی بسیار بهتر و مطبوع تر از کوشت نیمچه صنعتی است.

 

طعم بهتر تخم مرغ بومی

احتمالا مصرف کنندگان تخم مرغ بومی مشاهده نموده اند که برای تهیه آن ، مبلغ بیشتری در مقایسه با تخم مرغ صنعتی پرداخت می‌‌‌کنند. معمولا توجه مصرف کننده به سه خصوصیت ویژه تخم مرغ بومی است :

۱ -تازه بودن تخم .

۲ -طعم و مزه بهتر.

۳ -رنگ زرده.

مرغ-بومی

در رابطه با سه ویژه گی فوق الذکر و چگونگی تولید تخم مرغ با کیفیت بعداً به تفصیل صحبت خواهیم کرد. و در این مبحث همین قدر کفایت می‌‌‌کند که بدانیم یکی از دلایل طعم بهتر تخم مرغ بومی همان گردش پرنده و مصرف خوراک دلخواه است که از نقطه نظر «آرگانولچیک، بر طعم و مزه تخم مرغ بومی تاثیر خوبی می‌‌‌گذارد. از دیگر دلایلی که پرورش مرغ بومی را توجیه می‌‌‌کند. تولید تخم مرغی است که قیمت فروش آن خوب و مورد درخواست مصرف کنندگان است.

 

محصول ارگانیک

اصلا به جهت کوچک بودن یک واحد پرورش مرغ بومی ، مدیریت آن آسانتر است و بهتر می‌‌‌توان آنرا کنترل کرد. با کمی دقت و مراقبت می‌‌‌توان ” تخم مرغ ارگانیک ” تولید کرد.

روش کار آسان است. ولی نظارت و دقت زیادی را طلب می‌‌‌کند کافیست مرغان تخمگذار سالمی در اختیار داشته باشیم که ترانس ژنتیک نباشند( دستکاری ژنتیکی نشده باشند، معمولاً آب شرب مورد استفاده این مرغان از نقطه نظر مقدار فلزات سنگین مانند مس، جیوه، سرب و غیره مورد بررسی آزمایشگاهی قرار می‌‌‌گیرد. چنانچه این موارد مورد توجه قرار گیرند تخم مرغ تولید شده را ارگانیک» می‌‌‌نامند. چنین محصولی اگر برچسب تازگی هم داشته باشد فوق العاده ارزشمند است.

بسیاری از مردم کشورهای اروپایی که برای سلامتی خود ارزش خاصی قائلند فایده چنین محصولی را خوب می‌‌دانند و برای تهیه آن پول خوبی می‌‌‌پردازند. در ضمن بسیاری از پزشکان در مسیر درمان بیماریهای صعب العلاج، مصرف «محصولات ارگانیک» را بسیار توصیه نموده و آنرا بخشی از روند و مراحل درمان آن بیماری قلمداد می‌‌‌نمایند.

 

مقاومت در مقابل بیماری ها

اصولاً در طیور صنعتی، هرچه نژاد خالص تر باشد مقاومت آن در مقابل بیماری ها کمتر می‌‌‌شود. همخوانی که حاصل تولید نژادهای خالص است موجب می‌‌‌شود عارضه هایی مانند بد فرمی اعضاء بدن، رشد نامطلوب، کاهش مقاومت در مقابل بیماری ها و … ایجاد شود. این موارد در مرغان بومی که حاصل آمیخته گری‌های متفاوت بوده اند کمتر مشاهده می‌‌‌شود. مقاله بیماری‌های مرغ را مطالعه نمایید.

مرغان بومی به دلیل اینکه سالها در محیط طبیعی زندگی کرده اند کم کم تاثیراتی از محیط کسب نموده اند و مقاومت شان در مقابل بیماری ها بیشتر شده است.در حقیقت در طی مراحل مختلف و در مواقع روز بیماری ، مرغان ضعیف و نامطلوب به بیماری آلوده شده و تلف شده اند . ولی پرندگان مقاوم زنده مانده و نسل فعلی را تشکیل داده اند.(در موضوع مقاومت به بیماری ها باید به این نکته توجه نمود که مرغان قوی و سالم مقاومت بهتری از خود نشان می‌‌‌دهند و اصلا نباید از مرغان ضعیف و پرندگانی که تحت سوء تغذیه پرورش یافته اند ، انتظار داشت که در مقابل بیماری ها مقاوم باشند).

 

تولید آسان :

کم نیستند منازل ویلایی و حیاط داری که در گوشه ای از آن ، تعداد مرغ و خروس بومی در کنار مصرف مقداری گندم ، ضایعات آشپزخانه را نیز مصرف کرده و تولیدی با کیفیت عرضه می‌‌‌نمایند. پرورش تعداد دو تا سه مرغ بومی بشرط رعایت کامل بهداشت در بالکن منازل آپارتمانی نیز می‌‌سر است. کسانی که باغی محصور دارند می‌‌‌توانند اتاقکی را در گوشه ای از آن برای پرورش مرغ بومی اختصاص داده و تولیدی با ارزش را با کار و زحمت بسیار اندک بدست آورند.

مرغ بومی بر حداقل نهاده ها تکیه دارد و کار جانبی فعالیت‌های کشاورزی است. پرورش مرغ بومی نقش مهمی در تامین پروتئین جوامع محلی دارد. با اینحال توصیه ما ایجاد یک واحد نیمه صنعتی پرورش مرغ بومی است که بدون تردید تولید بیشتری داشته و هر چند مقداری از وقت پرورش دهنده را به خود اختصاص می‌‌‌دهد ولی می‌‌‌تواند در حد یک شغل خوب ، درآمد داشته باشد. در چنین واحدی بشرط رعایت اصول مدیریت پرورش طیور و رعایت مسائل بهداشتی ، می‌‌‌توان بدست آوردن تولیدی با ارزیش و مطمئن را تضمین نمود.

 

از کجا و چگونه شروع کنیم؟

اگر تخصص و تبحر کافی در زمینه پرورش مرغ بومی ندارید. اولین نیاز کسب اطلاعات اولیه در خصوص مدیریت صحیح پرورش مرغ بومی است. هدف ما در این نوشته در همین راستا و آموزش مدیریت پرورش مرغ بومی در اندازه نیمه صنعتی است ضمن آنکه اشاراتی سودمند برای پرورش این پرنده مفید در حد و اندازه خانگی نیز ارائه خواهیم نمود. متقاضی پرورش مرغ بومی در اولین مرحله باید تصمیم بگیرد و به سئوالات زیر پاسخ دهد:

۱‌- چه واحدی و با چه ظرفیتی می‌‌‌خواهد ایجاد نماید؟

۲‌- آیا امکانات مالی، مکانی و تجهیزاتی لازم را در اختیار دارد؟

۳‌- آیا شرایط محلی (مجوزها) و همسایگان به او اجازه فعالیت در این زمینه را می‌‌‌دهند؟

۴‌- آیا پرورش مرغ بومی در مکان مورد نظر، مزاحمتی برای همسایگان ایجاد نمی کند؟

۵‌- پرندگان مورد نیاز را از کجا باید فراهم کند؟

۶‌- خوراک پرندگان را چگونه باید تامین نماید؟

۷‌- محصول تولیدی خود را چگونه باید به فروش برساند؟ ( بسیار مهم) برای پاسخ به اولین سئوال، چشم انداز آینده باید شفاف باشد. بدین معنی که، متقاضی پرورش‌مرغ بومی باید‌بداند چنانچه در این زمینه سرمایه‌گذاری کند، محصول واحد او می‌‌‌تواند تمامی موارد زیر باشد:

۱‌-‌تخم مرغ بومی (محصولی تازه و اورگانیک).

۲‌- گوشت مرغ و خروس بومی(با طعم بهتر و ارزشی بالاتر).

۳‌- خروس زنده (برای قربانی کردن که با قیمت خوبی به فروش می‌‌رسد).

۴‌- تخم نطفه دار(با قیمتی بالاتر برای کسانی که جوجه یکروزه بومی تولید می‌‌‌کنند).

۵‌- جوجه یکروزه (موجب ارزش افزوده خواهد شد).

۶‌- نیمچه بومی(با قیمت مناسب، برای کسانی که قصد دارند مرغ بومی پرورش دهند).

و به عنوان یک محصول جانبی، کود مرغی.

ممکن است وی بخواهد یک یا چند مورد از موارد بالا را تولید کند. در هر صورت بعد از تصمیم نهایی بهتر است تمامی مراحل و مخارج را بر روی کاغذ آورده و حساب و کتاب کند. – .برای آغاز کار ابتدا باید «جایگاه پرورش» مرغ بومی» ایجاد شود.