کاشی‌سازی صنعتی در ایران

صنعت کاشی‌سازی بعد از اسلا م نیز در ایران رواج داشت و کم و بیش راه ترقی خود را طی می‌کرد و در دوران صفویه این هنر به اوج ترقی خود رسید به طوری که هنوز هم کاشی‌کاری‌هایی که در زمان شاه عباس در اصفهان انجام شده از لحاظ زیبایی و ثبات رنگ بی‌نظیر است. نمونه این کاشی‌کاری در مسجد شیخ لطف‌اله در اصفهان موجود است و زیباترین معرق‌کاری دنیا است ولی این صنعت بعد از آن تاریخ رفته رفته سیر نزولی طی کرد، مخصوصاً در دوران قاجاریه و همینطور تا حدود سال‌های ۱۳۳۰ صنعت کاشی‌سازی به کلی در ایران از بین رفت و کاشی‌های ما منحصر شد به قطعه آجری لعاب‌دار نامرغوب که ضخامت آن در حدود ۱۲ تا ۱۵ میلیمتر و دارای ابعادی ناگونیا بود که در اثر کوچک‌ترین حرارت لعاب روی آن ترک خورده و منظره‌ای ناخوشایندداشت.

از این سال به بعد رفته رفته صنعتگران ایرانی به فکر احیای این صنعت دیرینه افتادند و تا سال ۱۳۴۲ این صنعت با تشکیل اتحادیه‌های کاشی‌سازی رو به ترقی رفت و در این موقع ضخامت کاشی‌های ساخت ایران در حدود ۷ میلیمتر و ابعاد آن قدری گونیاتر و محصولی به مراتب تمیزتر و قابل استفاده‌تر از سابق به بازار عرضه شد و رفته رفته می‌رفت تا این صنعت در ایران پا گرفته و به عظمت دوران قبل نزدیک شود ولی در همین موقع چند کارخانه تمام اتوماتیک خارجی که محصولی بهتر و تمیزتر و همچنین در ابتدا ارزان‌تر از محصولات قبلی ایرانی داشتند به بازار کاشی ایران وارد شدند، در آن زمان صنعتگران ما از لحاظ اقتصادی یارای مقاومت در مقابل این کارخانه‌ها را نداشته و به طور کلی از بین رفتند و صنعت کاشی ما منحصر به محصولات این کارخانه‌ها که مواد اولیه و ماشین‌آلات آن بطور کامل از خارج به ایران وارد شده بود، گردید.

شرکت کاشی ایرانا IRANA اولین شرکت تولیدی کاشی و سرامیک در ایران می باشد.

روند تولید کاشی و سرامیک در ایران

به طور کلی تولید و رشد صنعت سرامیک ایران را می‌توان به چهار دوره کاملا مجزا تقسیم‌بندی کرد.

دوره اول از سال ۱۳۳۸ تا سال ۱۳۵۷:

سیاست‌گذاری‌های صنعتی قبل از انقلاب در قالب برنامه‌های ۵ ساله توسعه و به موازات آن ایجاد زیرساخت‌های لازم در ابتدای دهه ۳۰ به گونه‌ای شکل گرفت که سرمایه‌های حاصل از بخش تجاری کشور به مسیر ایجاد واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی و تولید هدایت شود. در بخش صنعت کاشی و سرامیک ایران نیز مشاهده می‌شود که موسسان و سرمایه‌گذارانی که برای اولین بار اقدام به احداث کارخانه کاشی نموده‌اند دارای پایگاه بازاری بوده و طبیعتا سرمایه حاصله نیز منشاء تجاری داشته است. سرمایه‌گذاری و احداث واحدهای اولیه کاشی و سرامیک براساس شرایط و امکانات ذیل صورت گرفت.

دوره دوم از سال ۵۸ تا ۱۳۶۸:

مزیت نسبی مستتر در بسیاری از پارامترهای تولید مانند مواد اولیه، انرژی، نیروی کار و غیره.    تحولات اجتماعی و تغییرات الگوی تولید و مصرف در صنعت ساختمان و گرایش به استفاده از مصالح برتر در سال‌های پایانی دهه ۴۰ و شروع دهه ۵۰ خصوصاً در اقلامی مانند کاشی و سرامیک نیز تغییر یافت و گرایش به مصرف کالای لوکس خارجی پیدا کرد. به همین دلیل علاوه بر تولید داخلی، سالانه یک تا ۱/۵ میلیون مترمربع کاشی از کشورهای ایتالیا و اسپانیا وارد کشور می‌گردید اما شرایط تولید داخلی و بازار رقابتی به گونه‌ای تنظیم شده بود که این میزان واردات نه تنها هیچ‌گونه اثر سوء بر تولید داخلی نداشت، بلکه به لحاظ کیفیت و تنوع طرح‌های کاشی وارداتی، زمینه برای ارتقای سطح کیفی محصولات داخلی نیز فراهم می‌شد.

با پشت سر گذاشتن التهابات ناشی از انقلاب و تثبیت نظام جدید سیاست‌گذاری‌های صنعتی کشور براساس رویکرد خودکفایی در تولید به جای واردات شکل گرفت. تاثیر این سیاست‌گذاری در صنعت کاشی کشور در احداث واحدهای جدید و توسعه کارخانه‌های احداث شده قبل از انقلاب نمایان شد. در سال ۱۳۶۵ با نظارت وزارت صنایع با خرید انبوه برای تعداد ده واحد تولید کاشی شامل چهار واحد کاشی کف هر یک با ظرفیت اولیه ۷۵۰ هزار مترمربع و ۶ واحد کاشی دیوار هر یک با ظرفیت اولیه ۵/۱ میلیون مترمربع گشایش اعتبار شد. ماشین‌آلات کارخانه‌های مذکور از سال ۶۶ تدریجاً وارد کشور گردید و اولین واحد در سال ۱۳۷۲ و بقیه آنها تدریجاً تا سال ۱۳۷۵ به بهره‌برداری رسیدند. در این زمان مجموع ظرفیت تولید کاشی و سرامیک ایران به حدود ۲۰ میلیون متر مربع رسید. این موضوع نشان‌دهنده عزم راسخ سیاست‌گذاران صنعتی کشور و مسوولان به تحقق رویکرد خودکفایی و تولید جایگزین واردات بوده است. در ادامه به دلیل محدودیت‌های ارزی و همچنین ارتقاء کیفیت تولیدات کاشی و سرامیک کشور به سطح مطلوب، که همانا تامین نسبی نیازهای داخلی بود، محدودیت‌های تعرفه‌ای برقرار و ورود کاشی و سرامیک عملاً متوقف شد.

دوره سوم از سال ۶۸ تا ۷۹:

در این دوره به دلیل پایان یافتن جنگ و تثبیت شرایط داخلی و رونق گرفتن صنایع خصوصاً ساختمانی و نیاز روزافزون به مصالح ساختمانی از جمله کاشی و سرامیک، روند سرمایه‌گذاری و رشد صنعت کاشی و سرامیک با شتاب بیشتری ادامه یافت و با ورود تدریجی محصولات واحدهای جدید الاحداث به بازار داخلی و تامین کامل نیازهای بازار، بخشی از آن نیز روانه بازارهای بین‌المللی شد. متوسط رشد سالانه از سال ۵۸ تا پایان ۷۹ (به مدت ۲۰ سال) حدوداً معادل ۲/۸ درصد می‌باشد که این درصد رشد دقیقا براساس پارامترهایی مانند رشد جمعیت و رشد اقتصادی کشور بوده است.

دوره چهارم از ابتدای سال ۱۳۸۰ تا کنون:

همانگونه که قبلا ذکر شد رشد صنعت کاشی و سرامیک ایران طی سه دوره اول (۱۳۷۹ -۱۳۳۸) رشد متوازن و منطبق بر نیاز بازار داخلی و توان صادراتی این صنعت بوده است. با تصویب برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی کشور و ایجاد تسهیلات برای سرمایه‌گذاری و تشکیل صندوق ارزی، هجوم سرمایه‌گذاران برای احداث واحدهای جدید با صدور سهل و آسان موافقت اصولی و پرداخت تسهیلات توسط شبکه بانکی کشور آغاز شد. به طوری که ظرف مدت دو سال بیش از ۵۰۰ میلیون متر مربع موافقت اصولی صادر گردید که بیش از ۲۲۰ میلیون آن وارد فاز اجرایی گردید. تولید و مصرف از نیمه دوم سال ۱۳۸۱ توازن بین مصرف و تولید به هم خورده و آثار مازاد تولید در بازارهای داخلی به صورت نابسامانی‌هایی در شبکه تولید و توزیع نظیر افزایش کمیسیون عاملین فروش، افزایش زمان دریافت وجه کالا، عرضه کاشی و سرامیک درجه ۱ و ۲ به قیمت کالاهای با درجه پایین‌تر، حذف درجه ۱ و ۲ از لیست قیمت‌ها و موارد دیگر نمایان شد. با گذشت زمان و افزایش سریع تولیدات و رسوب بخشی از تولیدات در سطح بازار و کارخانه‌ها و افزایش نابسامانی‌ها مرحله ورود به بحران از نیمه دوم سال ۱۳۸۲ آغاز گردید.

اولین کارخانه کاشی ایران

شرکت کاشی ایرانا

شرکت سهامی عام کارخانه ایران (ایرانا) (گروه کارخانجات چینی ایران) اولین و بزرگترین تولیدکننده کاشی دیواری به روش صنعتی در ایران بود که در سال  ۱۳۳۶ با سرمایه ۵۲۰ میلیون ریال تحت شماره ۵۹۰۴ به ثبت رسیده و در سال ۱۳۳۹ برای تولید کاشی دیواری مورد بهره برداری قرارگرفت، لیکن در قالب اهداف توسعه تغییرات عمده‌ای به جهت نصب تدریجی ماشین آلات وکوره ها صورت گرفته که به موجب آن ظرفیت سالیانه آن افزایش یافت.

دراجرای طرحهای توسعه درسال۱۳۷۲خط تولید کاشی صادراتی باظرفیت سالیانه ۵/۱ میلیون متر مربع مورد بهره برداری قرار گرفت.

همچنین درسال‌های۱۳۷۹ و۱۳۸۰ نیز کارخانه (سهیل کاشی) در دوفازبا ظرفیت اسمی ۷۵۰۰ مترمربع روزانه جهت تولیدکاشی کف راه اندازی گردید و در راستای بازسازی واحدهای قدیمی درسال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ نیز کارخانه سحرکاشی در دوفاز با ظرفیت اسمی ۱۴۰۰۰ مترمربع روزانه جهت تولیدکاشی دیوار و در سال ۸۸ کارخانه سپیدکاشی باظرفیت ۷۰۰۰مترمربع درروز جهت تولید کاشی کف راه اندازی گردید تا با راه اندازی این واحدها سبدکالای کارخانجات کاشی ایران تکمیل گردد ولی به هرحال پس از دوران رکود صنعت کاشی و سرامیک کشور، اولین کارخانه تولیدی کاشی و سرامیک کشور، در سال ۱۳۹۵ از تولید بازماند و در نهایت بطور کامل تولید کاشی در این کارخانه متوقف شد.

  کاشی سعدی

شرکت کارخانجات کاشی و سرامیک سعدی در سال ۱۳۳۹ هجری شمسی در زمینی به مساحت ۳۶ هکتار در شهر ری فعالیت خود را آغاز و در چهاردهم اسفند ماه ۱۳۴۰ با شماره ثبت ۸۱۱۴ در قالب شرکت کارخانجات کاشی و سرامیک سعدی در اداره ثبت شرکت ها به ثبت رسید. این کارخانه در زمره قدیمی ترین کارخانه های کاشی در ایران است که با تولید کاشی دیوار و کف در بازار حضور مستمر داشته است. در طول سالیان متمادی متناسب با نیاز مشتریان، برندهای مختلفی از این کارخانه به بازار عرضه شده که با نام های سعدی ، بوستان ،  پارسیان ، بهارستان و اروند شهرت یافته اند. تولید کاشی های ضد اسید برای نخستین بار در کشور و چاپ طرح های جدید با استفاده از تکنولوژیHD بر روی کاشی از جمله افتخارات این کارخانه در توسعه صنعت کاشی و سرامیک در ایران است.شرکت کارخانجات کاشی و سرامیک سعدی در حال حاضر با ظرفیت تولید ۴ میلیون متر مربع کاشی کف در سال، به عنوان با سابقه ترین کارخانه کاشی فعال در بازار ایران حضور دارد.

کاشی اصفهان

شرکت صنایع کاشی اصفهان با قدمتی نزدیک به نیم قرن در اوایل دهه ۵۰ شمسی راه اندازی شد و در طی این دوران فراز و نشیب های فراوانی را تجربه کرد. این کارخانه یکی از بزرگترین کارخانه تولید کننده کاشی در منطقه اصفهان است که در شهر تاریخی اصفهان با مساحتی بالغ بر ۴۵ هکتار واقع شده است. این کارخانه چندی پیش متوقف شد و خوشبختانه با تلاش مسئولین مربوطه مجدد راه اندازی شد و هم اکنون به فعالیت خود ادامه می دهد.

کاشی پارس

شرکت کاشی پارس یکی از اولین کارخانجات تولید کننده کاشی دیواری (دوپخت) در ایران می باشد که در سال ۱۳۵۲ تاسیس شده و در سال ۱۳۵۶ مورد بهره برداری قرار گرفته است. پس ازگذشت ۴ دهه  تولید مستمر و حضور در بازارهای داخلی بعنوان یکی از قویترین تولید کنندگان کاشیهای تک پخت و دو پخت، این شرکت در سال ۱۳۷۹ برمبنای مطالعات پایه ای گسترده و با اجرائی نمودن برنامه نوسازی، کلیه خطوط تولید خود را جمع آوری نموده و نسبت به جایگزینی آن با ماشین آلات منطبق با آخرین تکنولوژی روز دنیا نمود تا علاوه بر ارتقاء کیفی محصولات تولیدی و جایگاه خود در بازارهای داخلی، با افزودن تکنولوژی تولید کاشی پرسلانی این محصول را برای اولین بار در ایران تولید نماید.

فاز ۱ : احداث خط تولید کاشی دو پخت دیوار به ظرفیت ۲,۰۰۰,۰۰۰ متر مربع.

فاز ۲ : احداث خط تولید جدید کاشی کف به ظرفیت ۳,۵۰۰,۰۰۰ متر مربع انواع محصولات پرسلان لعابدار.

فاز ۳: احداث خط تولید جامع تولید کاشی پرسلانی (با تکنولوژی TWIN PRESS) با قابلیت تبدیل به انواع تولیدات FULL BODY, SOLUBLE SALT & GLAZED PORCELAIN به ظرفیت ۱,۰۰۰,۰۰۰ متر مربع با نام PARSTON

 کاشی نیلو

کاشی نیلو یکی از شرکت های قدیمی تولیدی کاشی و سرامیک کشور است که عملیات احداث آن در سال ۱۳۵۳ آغاز شد. این شرکت در طول دوران فعالیت خود با فزار و نشیب های فراوانی مواجه شد و به دلایل مختلف در چند سال گذشته، مدتی فعالیت آن متوقف شد ولیکن با همت مسئولین، این واحد قدیمی تولیدی که از تکنولوژی بالایی برای تولید انواع کاشی برخوردار است مجدداً فعالیت خود را در سال های گذشته آغاز کرد.

کاشی حافظ

ارخانجات کاشی حافظ با بیش از چهار دهه سابقه فعالیت در صنعت سرامیک کشور از نخستین مجموعه‌های تولید کاشی و سرامیک در کشور و از خوش‌نام‌ترین و معتبر‌ترین تولیدکنندگان داخلی این صنعت است که فعالیت خود را در سال ۱۳۵۵ خورشیدی با احداث کارخانه‌ای به وسعت ۴۱ هکتار در نزدیکی شهر شیراز آغاز کرده است. این شرکت تا کنون در چندین مرحله با تجهیز و نوسازی خطوط تولید خود فناوری‌های نوین را به عرصه صنایع کاشی و سرامیک کشور معرفی کرده است و توانسته است به عنوان یکی از پیشگامان  این صنعت پیشرفت چشم‌گیری در کیفیت و کمیت محصولات خود به وجود آورد.

 کاشی یزد

شرکت کاشی یزد بعنوان اولین تولید کننده کاشی کف در ایران در منطقه یزد، با استفاده از ماشین آلات روز دنیا فعالیت خود را در زمینه تولید سرامیک کف از سال ۱۳۵۶ آغاز نمود. این شرکت همچنین تولید کاشی دیوار را از سال ۱۳۹۴ آغاز نموده است.

مجتمع کاشی میبد

مجتمع کاشی میبد در سال ۱۳۶۲ در شهر میبد و در کنار شهر زیبا و تاریخی یزد با ظرفیت ۵/۱ میلیون متر مربع به بهره برداری رسید. تولید کاشی های دیوار تک پخت و کاشی های کف در طرح ها و اندازه های متفاوت و استفاده از بهترین مواد اولیه و فناوری پیشرفته سبب شد تا موقعیت های عدیده ای نصیب این گروه شود و در نتیجه طرح های توسعه این شرکت نیز یکی پس از دیگری اجرا گردد. اکنون مجتمع کاشی میبد با تولید سالیانه ۹ میلیون متر مربع کاشی کف و دیوار فعالیت دارد.

کاشی الوند

کارخانه کاشی الوند در سال ۱۳۶۳ با نام “پارس نو” با شماره ثبت ۵۳۰۶۳ به به منظور تولید انواع کاشی، ظروف چینی و سرامیکی، انواع لعاب و فرآورده های مشابه و وابسته، در اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی تهران به ثبت رسید و در سال ۱۳۶۷ به نام صنایع کاشی و سرامیک الوند تغییر نام داده شد و در سال ۱۳۷۱ به بهره برداری رسید. فاز اول طرح توسعه این شرکت در سال ۷۲، فاز دوم آن در سال ۷۶ تکمیل شد و در سال ۱۳۷۸ عملیات طرح توسعه به منظور تولید کاشی کف به اتمام رسید.

امروزه این شرکت انواع کاشی دیوار، کف و پرسلان پولیشی و … را در سبد کالای خود دارد.

کاشی سمنان

شرکت کاشی سمنان در سال ۱۳۶۱ تاسیس و در فروردین ۱۳۷۴ به بهره‌برداری رسید. این شرکت یکی از شرکت های پیشتاز در زمینه تولید کاشی دیوار، کف و پخت سوم می باشد و جزو اولین شرکت هایی است که از تکنولوژی چاپ دیجیتال استفاده نموده است.

 کاشی تبریز

کارخانه صنایع کاشی تبریز در سال ۱۳۶۲ تأسیس و در سال ۱۳۷۴ در زمینی به وسعت ۱۵ هکتار و با ۵۰ هزار متر مربع زیر بنا احداث و به بهره برداری رسید. از سال ۱۳۷۷ با تغییر اساسی مدیریت و تغییرات اساسی در خطوط تولید ، منجر به تولیدات مرغوب و ایجاد تحولی چشمگیر در صنعت کاشی کشور گردید. ظرفیت تولید فعلی این کارخانه در حال حاضر بالغ بر ۱۰ میلیون متر مربع در سال می‌باشد.

کاشی مرجان

شرکت کاشی مرجان کار خود را از سال ۱۳۷۱ آغاز نموده و در زمینه تولید انواع کاشی های بدنه قرمز (با جذب آب کمتر از ۳%)، کاشی های پرسلان لعاب دار و کاشی های با کاربرد تخصصی از جمله کاشی های ضد اسید صنعتی، کاشی ویژه نما و کاشی های ویژه پارکینگ با بهره گیری از مختصصین مجرب , استفاده از باکیفیت ترین مواد اولیه و تکنولوژی روز دنیا به فعالیت خود ادامه داده است.