آواکس هواپیمای هشدار زود هنگام
آواکس یک سیستم الکترونیکی رادار محور است که با هدف انجام گشت ها و عملیاتهای هوایی طراحی و ساخته شده است شده است.
تکنولوژی همیشه به نفع بشر پیشرفت نمی کند بلکه برای رسیدن به مقاصد مختلف و گاهی غیر انسانی تکامل مییابد. این امر در کلیه امور مصداق پیدا کرده و نمونه بارز آن را میتوان در صنایع نظامی و تسلیحاتی جستجو کرد.
صنایع هوایی در دنیا هم به این سمت جهت گرفته و محصولاتی را با اهداف مختلف از جمله ، جاسوسی ، نبرد هوایی و پشتیبانی نظامی به بازار عرضه داشته اند. هواپیماهای جاسوسی از پروژههای حساس و دارای طبقه بندی محسوب شده و همواه از لحاظ فیزیکی و تجهیزاتی دچار تغییرات میشوند
«سیستم کنترل و هشدار هوایی» (آواکس AWACS) یک سیستم الکترونیکی رادار محور است که با هدف انجام گشتهایهوایی، عملیاتهای C2BM (فرمان و کنترل، مدیریت جنگ) طراحی شده است و نیروهای هوایی دفاعی و تاکتیکی از آن استفاده میکنند. آواکس امروزه نامی آشنا برای همه است. پرنده هایی که بصورت پلهای ارتباطی و سکوهای مراقبت هوایی سطح وسیعی از مناطق کره زمین را درنوردیده و دیده بانی میکنند و اطلاعات بدست آمده را بمنظور استفاده فرماندهان نظامی و اطلاعاتی در اختیار آنان قرار میدهند. ایالات متحده آمریکا یکی از بزرگترین سازندگان و مصرف کنندههای این قبیل پرنده ها در جهان به حساب میآید. در چند سال اخیر نیز برخی کشورهای اروپایی نیز به جرگه سازندگان آواکس روی آورده و محصولات جالبی را معرفی نموده اند.
امروزه بسیاری از کشورهای صنعتی بدون توجه به حریم جغرافیایی و معنوی کشور ها از این پرنده ها استفاده کرده و اطلاعات ذی قیمتی را بدست میآورند. آواکس ها معمولاً هواپیماهایی بلند پرواز هستند و این قابلیت را دارند که کمی پایین تر از جو به پرواز خود ادامه دهند. همین ارتفاع بسیار بالا عاملی است که این عقاب ها را از دید رادار مصون نگه میدارد. البته برخی از این پرنده ها توسط رادارها در شرایط خاص رهگیری شده و مورد شناسایی قرار گرفته اند. آخرین نمونه از این دست را میتوان به فرود اجباری پرنده E-2Hawkeye ایالات متحده در خاک چین اشاره کرد. این آواکس مورد رهگیری رادارهای چینی قرار گرفته که پس از آن با اعزام هواپیماهای نیروی هوایی این کشور و برخورد یکی از آنها که منجر به کشته شدن خلبان میگردد، این هواپیما مجبور به فرود اضطراری در یک پایگاه نظامی میشود.
هواپیماهای آواکس در حقیقت اتاقهای الکترونیکی، مخابراتی و ردیابی در آسمان هستند. این پرنده ها از مجموعه وسیعی از تجهیزات الکترونیکی و ارتباطی مختلف بهره میجویند. حتی این قابلیت را دارند که عملیات جنگ الکترونیک را به انجام برسانند و یا ضد آن را عمل کنند.
پرندههای پهن پیکر ساخت کمپانی بوئینگ خصوصاً نوع ۷۰۷ و ۷۶۷ و ۷۴۷ تجربه خوبی را برای این منظور با خود به همراه دارند. آواکس ها دارای تجهیزاتی هستند که میتوانند به طرز چشمگیری به اهداف خود دست یابند. این تجهیزات همواره در حال ارتقاء و بهسازی میباشند .
سامانههای الکترونیکی یک آواکس :
۱ – سامانه جنگ الکترونیکی ECM و ضد آن ECCM – 2 سامانههای راداری RSIP -3 ، سامانههای اختلال Have Quick II -4، سیستمهای ناوبری در انواع مختلف و GPS 5- رایانههای قدرتمند نظامی ۶ – رادار تجسسی ABCCC -7 انواع اسکنرهای الکترونیکی ۸ – سامانههای جهت یاب رادیویی و بسیاری دیگر… .
موارد استفاده آواکس :
۱- کنترل ، هدایت و راهبری نبرد هوایی ۲-جاسوسی هوایی خصوصاً درمناطقی که پرواز ممنوع اعلام گردیده ۳- مبارزه با قاچاق مواد مخدر ۴- مبارزه با قاچاق انسان و مهاجرت ۵-عملیات ژئوماتیک هوایی ۶- مراقبت الکترونیکی ۷-رله ارتباطی ۸- انجام ماموریتهای نگهبانی و …
آنتن آواکس برای چیست؟
این آنتن یک قطعه کروی تخت بوده و با سرعتی برابر با ۶ دور در دقیقه در حال چرخش است. در حقیقت این آنتن مجموعه ای از یک رادار مراقبت را در بر میگیرد. آنتنهای دیگری در قسمت دماغه ، قوس تحتانی و فوقانی و سکان عمومی نصب شده اند که هر یک علاوه بر داشتن قابلیتهای راداری مرتبط با فرستنده و گیرندههای رادیویی نیز میباشند.اطلاعات هواپیماهای آواکس توسط افسران ارشد مستقر در آن دریافت ، تجزیه تحلیل و بطور کامل ضبط میگردد و در مواقع لزوم این اطلاعات همزمان در ایستگاه زمینی قابل دریافت است.
آواکس ها در حالت طبیعی مسلح نیستند اما در صورت نیاز از تسلیحاتی اندک بهره میبرند و یا از اسکورت هوایی استفاده میکنند. نوع دیگری از این هواپیما ها با تجهیزات کمتر و جثه کوچکتر برای انجام ماموریتهای سریع استفاده میشود و برخی دیگر هم مستقیماً وارد صحنه نبرد خواهند شد.
مشخصات کامل آواکس ایران
همونطور که میدونید ما در جریان جنگ خلیج فارس ( اول) صاحب یک آواکس به نام عدنان شدیم . البته اینکه چطور صاحبش شدیم بماند بهش کاری نداریم .اسم واقعی این هواپیما A-50 هست که توضیحاتش رو در اینجا میخونید .
نام :A-50
نوع هواپیما: IL-76 MD
کد ناتو : Mainstay
در حدود دهه ۷۰ یک گروه از طراحان نیروی هوایی شوروی ، سعی کردند تا مدل پیشرفته ای از رادار هوایی شناسایی که قابلیت نصب برروی هواپیما را داشته باشند بسازند. در واقع قصد این طرح جاگزینی هواپیمای شناسایی جدیدی با هواپیمای قدیمی تر TU-126 بود، زیرا TU-126 نسبت به رقیب جدید آمریکایی خود یعنی E-3 ( AWACS ) ضعیف تر بود و قابل رقابت با ان نبود .
در سالهای ابتدایی دهه ۸۰ ، شرکتی تحقیقاتی – تولیدی شوروی به نام “ VEGA-M “ رادار پیشرفته ای به نام “ SHMEL” را طراحی کرده و ساخت . اما این رادار خالی از مشکل نبود و یک مشکل داشت ، آن هم تاخیر زمانی بیش از حد این رادار بود . اما تولید کنندگان با نصب یک کامپیوتر توانستند تا حد زیادی این مشکل را برطرف کنند . اما با این وجود این رادار نسبت به همتای آمریکایی خود E-3 در تعداد کانالهای راداری ضعف دارد و برد کمتری نیز نسبت به آن دارد ، اما در مکانهایی که زمین دارای عوارض زیادی است و پستی و بلندی زیادی دارد A-50 نسبت به E-3 برتری دارد . البته این برتری به اینجا خلاصه نمیشود بلکه A-50 در مورد هواپیماهایی که در ارتفاع پایین پرواز میکنند وهمچنین تشخیص موشکهای کروز و هواپیماهای پنهانکار نسبت به E-3 دارای برتری است .
در کل A-50 میتواند در آن واحد به شناسایی ۶۰ و هدایت ۱۲ هدف در شعاع ۲۲۰ کیلومتری بپردازد و اطلاعات مربوط به آنها را به هواپیماهای خودی و یا به ایستگاههای رادیویی زمینی ارسال کند و اهداف بزرگ را نیز که تا ۴۰۰ کیلومتر دورتر هستند شناسایی کند .هواپیمایی که برای حمل این رادار در نظر گرفته شد ، هواپیمای ترابری IL-76MD است که پس از نصب رادار به A-50 تغییر نام داده است و از سال ۱۹۸۴ در خدمت نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفته است .
(A-50 IL-76 ) برای برد بیشتر به یک مقر سوخت گیری هوایی در دماغه هواپیما مجهز شده که در شکل مشخص است . رادار نصب شده بر روی آن هم در قسمت فوقانی ، بین سکان عمودی عقب و انتهای بالهای هواپیما نصب شده است .
صفحه رادار نیز ۹ متر قطر دارد و طوری ساخته شده که در برابر هوای بد و ناپایدار مقاوم باشد و کنده نشود .
هواپیما مجهز به یک سیستم پیش اخطار مادون قرمز پیشرفته مجهز شده است تا در صورت هدف قرار گرفتن توسط جنگندههای دشمن، از این امر مطلع شود .
سیستم راداری نیز همانطور که گفته شد از نوع SHMEL است که دارای حالتهای تشخیص دوست از دشمن ، سیستم مخابره دیجیتالی ، و ارتباط پایگاههای زمینی و دریایی و هوایی با هم است .
وقتی هواپیما در مسافتهای دور پرواز میکند نیز برای ارسال و دریافت اطلاعات از سیستم ماهوارهای استفاده میکند .
مشخصات کامل :
نام : A-50 ( IL-76 MD )
ساخت : شوروی ( روسیه )
خدمه : ۵ تا ۱۰ نفر
تاریخ ورود به خدمت : ۱۹۸۴
طول هواپیما : ۴۷ متر
طول بال : ۵۰ متر
ارتفاع : ۱۵ متر
وزن : ۱۹۰ تن
موتورها : ۴ موتور از نوع D-32KP-2
نیروی کشش : ۴ × ۱۲۰۰۰ کیلو گرم
حداکثر ارتفاع : ۱۳ کیلومتر
حداکثر سرعت : ۸۱۰ کیلومتر
برد : ۷۵۰۰ کیلومتر
نوع رادار : SHMEL
برد رادار : به شعاع ۲۲۰ کیلومتر
آواکسهای پیشرفته
بوئینگ (گروه دفاع و فضا) با استفاده از رادار وستینگ هاوس (که امروزه نورتروپ گرامان نام دارد) سیستم رادوم “راتودم” را طراحی کرده است که در هواپیمای سنتری E-3 (بوئینگ ۷۰۷) به کار میرود و نسخه اصلاح شده آن در بوئینگ ۷۶۷ کاربرد دارد. فقط خطوط هواپیمایی ژاپن از رادوم بوئینگ ۷۶۷ استفاده میکند. همه E-3های ناتو و آمریکا از نوع بوئینگ ۷۰۷ هستند.
سیستمهای آواکس پیشرفته میتوانند هواپیماهایی با فاصله ۴۰۰ کیلومتر (۲۵۰ مایل) را تشخیص دهند که این فاصله کاملاً دور از تیررس هر گونه سلاح ضد هوایی است. سیستمهای آواکس میتوانند با هواپیماهای خودی ارتباط برقرار کنند، میزان حساسیت آنها را افزایش دهند و آنها را از دید بقیه هواپیماها مخفی کنند چرا که در این حالت هواپیمای خودی از سیستم رادار آواکس استفاده میکند و نیازی به استفاده از سیستم رادار خود ندارد.
با این وجود، هواپیماهای آواکس میتوانند توسط هواپیماهای دشمن که خارج از محدوده شان قرار دارند ردگیری شوند. دلیل این امر این است که قدرت پالس با دور شدن از منبع کاهش مییابد. بنابراین سیگنالی که میبایست به هدف برخورد کند و برگردد میبایست آنقدر قوی باشد که دو برابر فاصله بین فرستنده و هدف را پوشش دهد.
طراحی برای ساخت اواکس با هواپیمای Iran-140 AWACS
نیروی هوایی در نظر دارد با استفاده هواپیمای ایران۱۴۰ اقدام به طراحی و ساخت یک آواکس کوچک نماید که برای دهه آینده در نظر گرفته شده است. هنوز اطلاعاتی از این طرح در دست نیست ولی به احتمال زیاد این آواکس از سیستم دیتالینک برای ارتباط با جنگنده شفق۲ برخوردار خواهد بود. نوع رادار هم مشخص نشده ولی به احتمال زیاد از یک رادار روسی در آن استفاده شود هر چند خبرهایی از نصب یک رادار فرانسوی با برد ۶۰۰ کیلومتر وجود دارد. به هر حال این هواپیما گزینه مناسبی برای پوشش هوایی منطقه ای کوچک و شرکت در میادین نبرد میباشد.
برد رادار: احتمالا ۶۰۰ کیلومتر
پوشش راداری: ۱.۱ میلیون کیلومتر مربع
مداومت پروازی: ۴ ساعت
برای ایفای نقش موثر در جنگهای امروزی این آواکس باید توانایی شناسایی هدفی با سطح مقطع راداری سه متر مربع از ۳۰۰ و یک متر مربع از ۲۰۰ کیلومتری را داشته باشد.
هزینه تولید هر فروند ایران۱۴۰ مسافربری ۸ میلیون دلار اعلام شده بود که هزینه تبدیل آن به آواکس میتواند قیمت را تا ۲۰ میلیون دلار افزایش دهد. این قیمت در مقایسه با قیمت آواکسی مانند E-3C که ۲۷۰ میلیون دلار است ناچیز بوده و با این رقم امکان ساخت حداقل ده آواکس ایران۱۴۰ وجود خواهد داشت.
فکر کنم ده فروند از این آواکس برای نیروی هوایی و دو فروند برای نیروی دریایی مناسب باشد.البته باید این رو هم اضافه کنم که نمونه اولیه این آواکس قرار بود در رژه روز ارتش سال ۹۲ رونمایی بشه ولی ظاهرا خبری از این آواکس نبود.