عنبر چیست؟ چه‌کاربردهایی دارد؟

عنبر از کجا یافت می‌شود؟

عنبر یا Ambergris که یکی از ارزشمندترین و گران‌ترین مواد اولیه در صنعت عطرسازی است، از نوعی نهنگ به نام «نهنگ‌عنبر» – sperm whales – گرفته می‌شود. این ماده کمیاب است و رایحه‌ای که متصاعد می‌کند نیز کمیاب است. عنبر در عطرها به عنوان تثبیت‌کننده و نت پایه به‌کار می‌رود.

عنبر چیست ؟

عنبر که در فرانسه به آن عنبر خاکستری – Ambre Gris یا  Ambergris نیز می‌گویند در طیف رنگی بین خاکستری روشن تا مشکی وجود دارد، ماده‌ای قابل اشتعال بوده و در اندازه‌هایی از یک توپ کوچک تا به اندازه یک توپ فوتبال یافت شده است. این ماده در روده نهنگ عنبر تولید می‌شود.

این ماده را می‌توان در اقیانوس آتلانتیک یافت.در ماداگاسکار، افریقای جنوبی، برزیل، استرالیا، نیوزلند، چین،  ژاپن و مالدیو می‌توان این ماده رو یافت کرد.

تشکیل عنبر در روده وال به این صورت است که پس از بلعیدن آبزیان دیگر و در واکنش به خارش مداوم ناشی از پوزه تیز ماهی‌های مرکب و بخش‌های غیرقابل هضم آن‌ها (و یا شاید برای محافظت در مقابل آسیب از سوی آن‌ها) ترشحاتی تولید می‌کند. این ماده به دلیل خاصیت‌های دارویی و رایحه‌ خوش آن حتی در دوران باستان هم بسیار با ارزش بوده است. سپس نهنگ عنبر این تکه‌های سنگ مانند را بالا می‌آورد (استفراغ می‌کند) و این تکه‌های سنگ مانند در ساحل مانده و بر اثر هوازدگی و آفتاب تبدیل به ماده با ارزشی به نام عنبر می‌شوند که در صنایع عطر و ادکلن سازی کاربرد دارند.

امروزه در آمریکا استفاده از عنبر طبیعی ممنوع است ولی هنوز بسیاری از شرکت‌های فرانسوی از آن در ادکلن‌های خود استفاده می‌کنند.

عنبر چیست و چه کاربردهایی دارد؟

عنبر تازه، سیاه و نیمه چسبناک بوده، رایحه خوشی نداشته و در صنعت عطرسازی ارزشی ندارد. اما وقتی سال‌ها در معرض هوا و آفتاب اقیانوس قرار می‌گیرد، اکسید شده و به ماده‌ای با رایحه‌ دلپذیر تبدیل می‌گردد که روی سطح آب شناور است. عنبر یکی از عناصر اساسی عطرسازی است و به عنوان اسانسی برای تثبیت بوی مطبوع به کار می‌رود و گفته می‌شود دوام فوق‌العاده‌ای دارد. این ماده، با حرارت تقریباً به طور کامل تبخیر می‌شود.

کشف عنبر

بر اساس یکی از منابع در سال ۱۸۲۰ دو شیمی‌دان فرانسوی عنبر را کشف و ویژگی‌های آن را بررسی کردند و آن را عنبرین نامیدند که یکی از ترکیبات اصلی فعال معطر عنبر است. از آن موقع به بعد مطالب زیادی در مورد رایحه‌ عنبر به ویژه خوش‌بوترین مشتق اکسایشی عنبرین منتشر شد. این‌ها موادی هستند که در گونه‌های متنوع گیاهان، جانوران و میکروارگانیسم‌ها تشکیل می‌شوند.

از آنجا که عنبر، گران و کمیاب است در بیشتر عطرها به جای آن از مواد مصنوعی استفاده می‌شود. عنبرین جزء فعال اصلی عنبر است و بوی شیرینی شبیه کارامل و تنباکو دارد. نمک نیز یکی دیگر از اجزاء عطرهاست که بوی سبک و تازه دریا را که در عنبر نهفته است، به همراه دارد.

عنبر می‌تواند سال‌ها روی آب دریا شناور بماند. دقیقاً مشخص نیست که چه مدت زمان برای عمل آمدن آن لازم است اما معمولاً ۲۰ تا ۳۰ سال، مطلوب به نظر می‌رسد. نمی‌توان سن دقیق یک تکه عنبر را بر اساس ظاهر آن تخمین زد. با این حال می‌توان با دقت به عوامل مختلفی همچون ضخامت لایه سفید خارجی، رنگ داخلی و بو، عمر یک تکه عنبر را تخمین زد.

نحوه شناسایی

عنبر یک محصول بسیار تخصصی است و شناسایی دقیق آن به تجربه و تخصص نیاز دارد. در حالی‌که گاهی اوقات ممکن است با ظاهر کاملاً «معمولی» یافت شود، همچنین می‌تواند در اشکال و رنگ‌های بسیار غیر عادی نیز یافت شود و به همین دلیل شناسایی آن نیز دشوار است. آزمون «سوزن داغ» می‌تواند اطلاعات اولیه‌ای ارائه کند. نکته مهم و قابل توجه این است که Ambergris همیشه (با هر کیفیتی) پس از برخورد سوزن داغ به آن، ذوب شده و به مایعی براق، تیره رنگ و چسبنده تبدیل خواهد شد. اگر به هر ماده جامد و سخت دیگری به همین شکل حرارت دادید و ذوب نشد، پس نمی‌تواند عنبر باشد.

انواع عنبر

عنبر سفید/خاکستری: عنبری است که لایه‌ خارجی سفید یا تقریباً سفید و رنگ داخلی روشنی دارد. معمولاً این انواع، از لحاظ اندازه کوچک‌تر هستند زیرا مدت بیشتری در اقیانوس بوده‌اند. رایحه آن‌ها نیز کمی شیرین است.

عنبر استاندارد: این ماده معمولاٌ قهوه‌ای/خاکستری یا به رنگ خاکستر است. بوی خوبی دارد اما کمی سفت است. این مدل تکه‌های بزرگ تری دارد و از چند لایه تشکیل شده است.

عنبر سیاه کم کیفیت: این مدل خیلی سفت، سخت یا خیلی نرم است.

شکل و رنگ عنبر

ظاهر خارجی عنبر از نظر بافت بسیار نزدیک به مواد مومی است. گاهی رنگ‌های متعدد این ماده، به آن شکل نزدیک به سنگ مرمر رنگی می‌دهند. عنبر دارای چندین رنگ از جمله آبی و خاکستری و همچنین سفید است و انواع مشکی نیز وجود دارد. هنگام چیدمان این رنگ‌ها از نظر کیفیت، متوجه می‌شویم که رنگ خاکستری بهترین نوع عنبر است، زیرا از کیفیت بالایی برخوردار است، پس از آن رنگ آبی و سپس رنگ زرد قرار دارد و در آخرین جایگاه رنگ مشکی آن است که بدترین نوع عنبر و کم کیفیت‌ترین محسوب می‌شود.

ترکیبات شیمیایی عنبر

بخش زیادی از ترکیب شیمیایی عنبر مربوط به ماده‌ای به نام آمبرین است، به گونه‌ای که نسبت این ترکیب در عنبر تقریباً ۲۵ درصد از ترکیب شیمیایی آن است. این ماده بوی مشک بسیار خوشی دارد. این ماده همچنین بوی خود را برای مدت طولانی تثبیت می‌کند؛ بنابراین، بهترین و گران‌ترین عطر‌ها از عنبر ساخته می‌شوند.

اغلب، عطر‌های گران قیمت و معروف را نمی‌توان بدون عنبر به عنوان یکی از اجزای اصلی آن‌ها تولید کرد. عنبر یکی از معدود منابع حیوانی است که از آن عطر تهیه می‌شود.

فواید عنبر چیست؟

عنبر به فرد آرامش روانی می‌بخشد و اضطراب و تنش را کاهش می‌دهد. از فلج انسان جلوگیری می‌کند. در مواردی که نمی‌خواهید غذا بخورید می‌توانید از آن به عنوان پیش غذا استفاده کنید. عنبر همچنین بدن را خوشبو کرده و بوی تازگی می‌دهد. کسانی که از درد در مهره‌های پشت رنج می‌برند، می‌توانند با استفاده از آن روی مهره‌ها تا زمان کاهش درد استفاده کنند.

استنشاق دود ناشی از عنبر بیماری‌های تنفسی را درمان می‌کند. همچنین سرماخوردگی را تسکین می‌دهد، سرفه را درمان می‌کند و به طور کلی به تسکین درد قفسه سینه کمک می‌کند. از عنبر می‌توان برای درمان آرتروز بدن استفاده کرد. اگر کمی عنبر با عسل مخلوط شود، می‌توان از این مخلوط برای درمان نیش ناشی از عقرب‌ها و سایر آفات استفاده کرد.

دود تولید شده توسط عنبر همچنین می‌تواند بیماری‌هایی را که بر مغز تأثیر می‌گذارد درمان کند. به دفع سموم و گاز‌های بدن کمک می‌کند. سردرد‌های میگرنی را درمان می‌کند. عنبر در فهرست ملین‌های معده قرار می‌گیرد؛ بنابراین، در موارد اختلالات گوارشی بسیار مفید است.

عنبر در عطرسازی

به عنوان فیسکاتیو مثل عطر نُت حیوانیِ دیگه عنبر هم توانایی خارق العاده‌ای توی قدرت دادن به ماندگاری عطر داره. وقتی به محصول نهایی عطر این ماده رو اضافه میکنن تک تک عناصر رو میاره روی پرده و بهشون قدرت میده. به عنوان یک فیکساتیو میشه بجای عنبر طبیعی از عنبرهای سنتتیک (مانند امبروکسان یا کتالوکس) هم بهره گرفت که روشی مقرون به صرفه و معقول هست. چرا که هزینه هنگفت پرداخت کردن برای ماده‌ای که فقط قراره فیسکاتیو باشه و زیبایی‌های بویایی خودش رو نشون نده منطقی نیست.

عنبر طبیعی بویی بسیار پیچیده و غنی داره که بسته به نوع، سن و حتی مواد غذایی که همراه شیره خارج شدن فرق میکنه اما در مجموع بویی گرم، حیوانی  شبیه اصطبل و مُشک، چوبی شبیه چوب باخته (چوب آب خوردۀ کنار دریا)، نمکی و دریایی شبیه بوی سنگهای ساحل، خاکی و زمینی، تنباکویی و وانیلی و کمی شبیه به روزنامۀ کهنه داره که وقتی توی ترکیب عطر نقش اول رو بازی میکنه کاملا مشهوده و حسی وصف نشدنی لوکس و اشرافی میده شبیه هاله‌ای از نور طلایی.