تاریخچه کشت برنج
سوابق تاریخی نشان میدهد که از قرن اول قبل از میلاد برنج در ایران کشت شده است. برابر شواهدی که در دست است، حدود دو هزار سال پیش در ایران زراعت برنج رواج داشته است. در زمان هخامنشیان نیز کشت آن در ایران متداول بوده است.
یکی از تاریخ نویسان که اسکندر مقدونی را در سفر به ایران همراهی مینمود در سفر نامه خودمی نویسد: سه قرن پیش از میلاد در نواحی بابل (عراق کنونی) و شوش ( خوزستان کنونی) و بلخ برنج را دیده و از آن یاد نموده است.
در زمان انوشیروان دانه برنج توسط برزویه طبیب همراه کلیله و دمنه به ایران آورده شد و در نواحی کادوسیان (گیلان و مازندران) کشتگردید.
عبدالغفار خان نجم الدوله در کتاب علم فلاحت که از دوره غازان خان باقی مانده، در باره برنج نوشته است که برنج از هندوستان به ایران آمد و در زمان انوشیروان توسط برزویه طبیب با کلیله و دمنه و از رقمی هندی به نام ” سته ” یاد کردهاند.
در زمان اشکانیان، چانک کین، سفیر و سردار معروف چین در سال ۱۲۶ پیش از میلاد برای امپراطور چین راجع به کشت برنج در ترکستان و پارتیا و کلده یاد کرده است. به نظر میرسد، کشت برنج در دو هزار سال پیش توسط پارتیا، در نواحی شمالی ایران رواج داشته باشد.
در گزارش چینیها، از زمان ساسانیان در نواحی کاشمر، ختن و تاشکند نام برده شده، ولی مورخان در قرون میانه از کشت برنج در نواحی خوزستان، طبرستان، دیلمان و گیلان یاد نمودهاند.
اصطخوی نویسنده کتاب ممالک الممالک در باره محصولات خوزستان میگویند: پس از گندم و جو، برنج بزرگترین محصول خوزستان بوده که با آن نان میپختند و از آن در اعیاد جهت تزیین سفره استفاده مینمودند.
در کتاب عالم آرای عباسی، اسکندربیک ترکان، منشی شاه عباس از کلمه پلو یاد شده است. چنین به نظر میرسد، کلمه پلو از کلمه پلا گرفته شده و در زبانهای مختلف راه یافته باشد.
در مورد اینکه دقیقا خاستگاه برنج وحشی در چه منطقهای از جهان بوده اختلاف نظرهایی وجود دارد اما اکثر محققان بر این عقیده اند که بیش از چهارده هزار سال پیش برنج به صورت خودرو در شرق آسیا و افریقا رشد میکرده است.
امروز ایران یک تولید کننده متوسط برنج است که در سال ۲۰۰۳ از منطقهای حدود ۵۶۰،۰۰۰ هکتار برداشت شده است.
سرزمین ایران مملو از انواع معطر برنج است که منحصر به ایران است و تقاضای بالا در میان مصرف کنندگان ایرانی دارد که اولویت آنها را به کیفیت برنج پخته شده خود اختصاص میدهند. حدود ۸۰ درصد از منطقه برنج کشت شده در دو استان شمالی، گیلان و مازندران در نزدیکی دریای خزر قرار دارند.برنج ایرانی بلافاصله پس از جشن سال نوروز در ماه خرداد کاشته میشود و در ماه مرداد با استفاده از دست و یا برداشت مکانیکی درو میشود.
کاشت برنج ایرانی پس از نوروز انجام شده و فصل برداشت مرداد ماه میباشد.
انواع برنج شمال گیلانی حدود ۱۰۰ گونه است و بر حسب کوتاه و بلند بودن در سه دسته جای میگیرند، به گروه دانه بلند اصطلاحا «صدری» میگویند، گروه دانه متوسط که به «بینام» معروفاند و دانه کوتاهها به نام «چمپا» معروف هستند.
با گذشت روزها و قرنها برنج دچار تغییرات فراوان شد و از آنچه امروز باقی مانده دقیقا نمیتوان گفت کدام یک ارقام اولیه هستند. روند این تغییرات از دهه ۴۰ تاکنون شتاب بیشتری گرفته است. امروزه کاشت اکثر ارقام بومی که در گذشته از سطح زیر کشت بالایی برخوردار بودند کم شده و از دسته زراعت گیلانیها حذف شده و از بین رفته است.
در گذشته برنج به عنوان واحد پرداختها در نظر گرفته میشد و اغلب آن را به جای پول ملاک قرار میدادند. سهم اجاره و مالک را با برنج پرداخت میکردند. دستمزد کارگران، نجار، بنا، سلمانی و آهنگر را با برنج میدادند. اما اکنون با مدرن تر شدن فضای جامعه میبینیم که حتی روی خرید برنج تاثیر گذاشته تا آن جا که ما توانستیم فروشگاه اینترنتی برنج تالش را راه اندازی کنیم.
کاشت برنج ایرانی در گیلان دارای آداب و رسوم، آیینها و ادبیات ویژهای است. مردم گیلان با کاشت برنج ایرانی و ترکیب آن با سایر مواد غذایی الگوی غذایی خاصی را سامان دادند که از نظر تنوع و طعم ویژگیهای منحصر به فردی در بین غذاهای ایرانی دارد.
کاشت برنج ایرانی به طور پیوسته افزایش مییابد، عمدتا به دلیل پذیرش گستردهای از ارقام مقاوم در برابر پرکاری و مقاوم در برابر بیماری است.
بسیاری از مورخین بر این باور هستند که برنج ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد به وجود آمده است و رشد و نمو آن مربوط به آن زمان میباشد.
باستان شناسان در طی حفاریهای خود در هندوستان دریافتند که رشد برنج در این سرزمین به ۴۵۳۰ سال قبل از میلاد بر میگردد اما در ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد، باستان شناسان به کشف برنج در چین دست یافتند. امپراطور چینی به نام شن نانگ، متوجه گردید که برنج تا چه اندازه برای مردم او مهم است بنابراین او آغاز کننده جشن هر ساله برای برنج شد. او در زمان کشت برنج جشنی بزرگ در کشور بر پا میکرد و اولین فردی بود که خود دانههای برنج را در زمینها میپاشید تا به مرحله رشد برسند. شبیه این جشن و فستیوال به مرور زمان در اکثر کشورها به وجود آمد.
امروزه در چین این جشن در روزهای آغازین سال جدید بر پا میگردد که از اهمیت خیلی بالایی برخوردار است، البته با تمام این توضیحات باید بدانید هنوز باستان شناسان و مورخین به طور یقین نمیدانند که اولین خانه برنج کدام کشور بوده است و اختلاف نظر بین چین، هندوستان و تایلند وجود دارد و مورخین فقط به طور قطعی میتوانند بگویند که برنج در آسیای جنوبی رشد کرده و کشف شده و سپس به سمت اروپا و آمریکا رفته است و زاد گاه اصلی برنج را در کشورهای آسیای جنوبی میدانند. ما میدانیم که دانه برنج توسط جهانگردان، سربازان، بازرگانان و یا تاجران به کشورها و قارههای دیگر رفته است و افراد دانههای برنج را در سرزمین خود کاشته و به عمل رساندهاند. در هر صورت این سفر دانههای برنج با موفقیت صورت گرفته است زیرا ما امروزه شاهد کشورهای زیادی هستیم که دارای زمینهای زراعی برنج میباشند.
امروزه چین، هند، بنگلادش و ویتنام جزء کشورهای اصلی در تولید برنج هستند. جالب است بدانید برزیل و ایالات متحده آمریکا نیز در دستهبندی بزرگترین کشورهای جهان در تولید و صادرکردن برنج قرار دارند.
اما برخی اسناد باستان شناسی نشان میدهد کاشت برنج نخستین بار حدود ۹ هزار سال پیش در کشور چین و در منطقهای به نام دره یانگ تسه شناسایی شده و به صورت یک محصول کشاورزی تبدیل شده است و یا به اصطلاح اهلی شده است.
بعد از کاشت برنج در آسیای شرقی این محصول به تدریج راه خود را به سمت جنوب و غرب آسیا باز نمود و از انجا به اروپا نیز راه یافت.
البته قدمت کاشت برنج در اروپا چندان زیاد نیست. نخستین بار در اواسط قرن سیزدهم میلادی برای نخستین بار برنج در انگلستان کشت و مورد استفاده قرار گرفت. کلمه rice (برنج در انگلیسی) نیز ریشه ی یونانی دارد.
بر اثر سلطه اروپاییها بر آمریکا (در هنگام کشف این قاره) برنج به آمریکا نیز وارد شده و مورد کشت قرار گرفت. نخستین بار در سال ۱۶۴۹ برنج در ایالت کارولینای امریکا کشت گردید. این برنج به لطف بردگان به عمل میآمد و بازار آن در مدت زمان کوتاه رونق بسیاریگرفت.
با وجود آنکه کاشت برنج در بسیاری از کشورهای جهان صورت میگیرد اما همچنان کشورهای هند و چین بزرگترین تولید کنندگان برنج در کل جهان هستند. البته ۶۰ درصد مصرف کنندگان برنج نیز در قاره ی آسیا هستند.
عدهای دیگر عقیده دارند که برنج وحشی ابتدا در منطقههایی در استرالیا رشد کرده و سپس اهلی شده است. اما این ادعا چندان قوتی ندارد و به نظر می رسد که نخستین کاشت برنج توسط انسان در همان شرق آسیا میباشد. انواع برنجهای امروزی مانند برنج ایندیکا (هندی) و جاپونیکا (ژاپنی ) میتواند شاهدی بر این ادعاباشد.