شرایط جغرافیایی کشت پنبه

پنبه بیشتر با شرایط آب­‌و‌هوایی گرم و معتدل سازگاری دارد و تا عرض ۴۳ درجه جغرافیایی مورد کشت قرار می‌گیرد. پنبه نیاز به یک دوره طولانی بدون سرما دارد، آفتاب زیاد و هوای گرم همراه با بارندگی متوسط و یا آبیاری بین ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌متر از شرایط اولیه مورد نیاز کشت پنبه است. ایران از لحاظ اقلیمی‌محیطی مناسب برای کشت پنبه محصوب می‌شود. کشت پنبه در ایران به ویژه در استان خراسان انجام می‌شود. اگرچه که می‌توان پنبه را به صورت دیم نیز کاشت، اما برای افزایش بهره­‌وری پنبه و تولید آن، روش‌های مختلف آبیاری توسط کشاورزان در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مطابق با آمار، نمودار مساحت زمین­‌های زیر کشت پنبه در بازه زمانی شصت ساله تغییر چندانی نکرده‌اند، اما میزان محصول برداشتی از آن­ها در همین بازه زمانی دارای نرخ افزایشی بوده است که نشان‌دهنده پاسخ مثبت این محصول نسبت به روش‌های آبیاری نوین می‌باشد.

 

کشت محصول پنبه

مراحل و شرایط کاشت پنبه

شرایط ایده‌آل برای کاشت پنبه دمای ۱۶ درجه‌ی سانتی­‌گراد در عمق ۱۰ سانتی‌­متری و در مناطق گرمسیرتر ۱۸ درجه­ سانتی‌گراد در عمق ۲۰ سانتی‌متر می‌­باشد. دمای مطلوب برای جوانه زدن گیاه از ۳۱ تا ۳۳ درجه‌ی سانتی‌گراد متغیر است و حداکثر دمای هوای مجاز برای جوانه زنی ۴۰ تا ۴۲ درجه­ سانتی‌­گراد خواهد بود. در صورت نبود گرمای کافی جوانه زنی با تاخیر صورت پذیرفته و باعث بروز بیماری‌های قارچی در گیاه می‌شود.

فاصله کرت‌ها به طور معمول یک متر در نظر گرفته می­‌شود با این حال نمونه‌های تحت کشت با فاصله‌های ۰.۵ متری هم برداشت محصول موفقیت‌آمیزی داشته‌اند و در بعضی مناطق فاصله ۰.۷۶ متری فاصله­ رایج کرت­‌ها می­‌باشد. به طور معمول تراکم بوته‌ها در هر متر مربع بین ۶ تا ۲۰ عدد می‌باشد. در بیشتر مواقع به منظور زهکشی مناسب و تابش مناسب آفتاب به سطح خاک پنبه در زمین‌های تخت و هموار کشت می‌گردد.

در شرایط مطلوب فرآیند جوانه زدن، رشد جوانه­ گل، گل دادن، شکفتن گل و در نهایت رسیدن گل، می‌تواند بازه­‌های زمانی متفاوتی داشته باشد که این بازه‌ی زمانی در آب هوای مناطق گرمسیری که ثبات دمایی بیشتری وجود دارد بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ روز به طول می­‌انجامد.

مرحله جوانه‌زنی بین ۳۰ تا ۳۵ روز به طول می‌انجامد.

مرحله شکل‌­گیری گل همراه با ادامه­ رشد رویشی انجام می­‌پذیرد که از ۵۵ تا ۷۰ روزگی گیاه پس از کاشت بذر جریان دارد.

گل­دهی­ گیاه همراه با بزرگ­تر شدن غوزه پنبه ادامه داشته و در روز‌های بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ به غوزه‌ها بلوغ رسیده و مرحله شکفتن گل صورت می‌­پذیرد.

با توجه به گونه­ کاشته شده تا ۶۰ درصد گل‌ها در بازه زمانی بین ۱۳۰ تا ۱۷۰ و ۱۴۱ تا ۱۸۶ به مرحله رسیدن می‌رسند.

یکی از شرایط مورد نیاز برای برداشت محصول با کیفیت در مرحله آخر دمای هوای بیش از ۲۴ درجه می‌­باشد.

 

مراحل رشد محصول پنبه

روش‌های آبیاری محصول پنبه

به طور کلی روش‌ها مورد استفاده برای آبیاری پنبه عبارتند از آبیاری غرقابی، آبیاری تحت فشار، آبیاری قطره‌ای و آبیاری قطره‌ای زیر سطحی. هرکدام از این روش‌ها دارای مزیت‌ها و معایب خاص خود بوده که با توجه به شرایط حاکم بر زمین کشاورزی، منبع آب در دسترس، آب و هوای حاکم بر منطقه، دسترسی به نیروی انسانی و… کشاورزان با همکاری مشاوران و پیمانکاران و متخصصان حوزه آبیاری اقدام به تهیه و نصب هر یک از این روش‌ها می‌نمایند.

 

نیاز آبی پنبه

نیاز آبی پنبه بستگی به عواملی نظیر فصل رشد، آب­ و ­هوا، رقم کشت شده و اهداف تولید دارد که بین ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌متر متغیر است.

طبق تحقیقات صورت پذیرفته استفاده از روش‌های آبیاری مکانیزه نظیر آبیاری قطره­ای می­تواند بهره­ وری مصرف آب را تا ۵۰ درصد افزایش دهد.

روش آبیاری قطره ای که در شرایط آب و هوایی و مناطق مختلف جغرافیایی بررسی شده میزان مصرف آب را بین ۴۱۰ تا ۷۲۰ میلی­‌متر و در دشت­‌های مرتفع که میزان تعریق و تبخیر آب بیشتر است به ۵۶۰ تا ۷۸۰ میلی‌­متر می‌رسد. لازم به توضیح است که میزان مصرف آب ارتباط مستقیمی‌با راندمان تبخیر و تعرق آب در هر محیط جغرافیایی دارد.

 

نیاز آبی در مراحل مختلف رشد پنبه

پنبه از جمله محصولات کشاورزی است که در مرحله­ رویشی نیازمند آب می‌باشد و نباید در این مرحله اجازه داد گیاه ­پنبه دچار تنش آبی و کم آبی شود. برخلاف مرحله رویشی، در زمان تشکیل جوانه گل و فرآیند تشکیل غوزه آبیاری بیش از حد موجب ریزش گل­‌های اولیه و غوزه‌های جوان می‌گردد که می‌­بایست، در این مرحله نیز با داشتن برنامه ریزی مناسب آبیاری از بروز تنش آبی جلوگیری کرد. بعد از مرحله گلدهی نیز برای رشد کافی برگ‌ها و قسمت‌های فیبری گیاه برای آماده شدن محصول برای برداشت نیاز به آبیاری متناسب هست تا باز هم از تنش آبی جلوگیری شود. همانطور که ملاحظه می‌­کنید آبیاری گیاه پنبه نکاتی دارد که با اجرای درست برنامه آبیاری می‌توان به افزایش بهره ­وری و کاهش هر چه بیشتر تنش‌های آبی کمک کرد.

نیاز­های کود زمین تحت کشت پنبه هم بسته به شرایط زیست محیطی و انتظارات از عملکرد محصول بین ۱۰۰ تا ۱۸۰، ۲۰ تا ۶۰ و ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار متغیر است.

 

آبیاری بارانی پنبه

آبیاری بارانی معمولا در مناطقی که دارای خاک‌هایی با بافت متوسط و درشت است مورد استفاده قرار ­می­‌گیرد و کشاورزان معمولا در کنار کشت پنبه از سبزیجات به عنوان محصول مکمل استفاده می‌نمایند.

 

مزایای آبیاری بارانی پنبه

از جمله مزیت‌های این روش برای آبیاری پنبه می‌­­توان به:

قابل استفاده­ بودن در زمین­‌ها با اشکال مختلف

آبیاری تاج محصول هنگام آبیاری

کاهش نیاز به نیروی ­انسانی

اشاره کرد که بازدهی محصول و میزان مصرف آب را به میزان قابل توجهی بهبود می‌­بخشد. در نتیجه به خوبی می‌توان از این سیستم برای آبیاری محصول پنبه در جهت افزایش بهره‌­وری استفاده نمود.

 

سیستم آبیاری بارانی پنبه

زمان آبیاری پنبه در آبیاری بارانی

در آبیاری مکانیزه فواصل زمانی زیر مطلوب بوده و از احتمال ایجاد تنش آبی برای گیاه می­‌کاهد.

خاک شنی – ۳ تا ۴ روز

خاک شنی ، ماسه لومی‌، لومی‌- ۴ تا ۶ روز

خاک شنی ، رسی – ۵ تا ۸ روز

لازم به توضیح است که فواصل آبیاری نیز وابسته به ضریب و میزان تبخیر و تعرق آب، جنس خاک و محل کشت محصول است. یکی از معایب آبیاری بارانی تاثیر شرایط جوی بر کیفیت آبیاری می‌­باشد که معمولا این سیستم در شرایط جوی با باد شدید با کاهش کارایی همراه است. در مجموع این روش می‌تواند جایگزین خوبی برای افزایش بهره­‌وری و مدیریت آب به نسبت روش غرق­ابی باشد بخصوص که کشور ما در سال­‌های آینده با تنش­‌های آبی بیشتر و کمبود منابع آبی مواجه خواهد بود.

 

آبیاری قطره ­ای پنبه

آبیاری قطره‌‌­ای یکی دیگر از روش‌هایی است که جهت آبیاری پنبه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش آبیاری به دلیل سهولت و سرعت بالای اجرا، وجود ملزومات و ابزار­های تولید شده با کیفیت خوب و کم بودن هزینه­‌های تعمیر و نگهداری، هزینه‌ها در قیاس با سیستم زیر سطحی اقتصادی‌تر می‌­باشند. نوار تیپ به دلیل عدم شکنندگی و مقاومت در برابر فشار بالا آب می­‌تواند جایگزین مناسبی برای لوله‌های PVC در سیستم‌­های آبیاری تحت فشار باشد.

آبیاری قطره‌­ای با استفاده از میزان مشخص آبیاری در دوره‌های رشدی گیاه، از ایجاد تنش جلوگیری می‌کند.

قبل از شکوفه ‌¾- ۱‌- اینچ در هفته

شکوفه ­دهی ۱‌- تا ۲ اینچ در هفته

گل دهی برای اولین بار ۰/۷۵‌- اینچ در هر هفته

این میزان بسته به بافت خاک، پتانسیل نفوذپذیری، میزان تبخیر و تعرق، شرایط محصول و… متفاوت خواهد بود.

افزایش و کاهش نرخ آبیاری در خاک‌های شنی، بارش همراه با ایجاد روان‌­آب، پیش بینی خشکی و گرمی‌هوا (تیر، مرداد، شهریور) که باعث سریع پژمرده شدن در زمان شکوفه­‌دهی می‌­شود هم از عوامل مهم در مدیریت آبیاری زمین مزروعی ­می‌­باشد.

 

آبیاری قطره ای پنبه

اجزای سیستم آبیاری قطره ای پنبه

یک سیستم آبیاری قطره ای پنبه از اجزای زیر تشکیل شده است:

واحد پمپ

سر کنترل

خطوط اصلی و فرعی و جانبی

قطره چکان یا نوار تیپ

 

آبیاری قطره ای زیر سطحی پنبه

آبیاری قطره ­ای زیر­سطحی که به اختصار SDI (Subsurface Drip Irrigation) نامیده می‌شود یکی از روش­‌های آبیاری محصولات ­کشاورزی است که در مقایسه با سایر روش‌­های آبیاری مزیت­‌های زیادی دارد. استفاده از این روش باعث کاهش تعداد نیروی­ انسانی مورد نیاز در زمین ­کشت شده و همچنین سطح خشک خاک باعث کاهش بیماری و کنترل­ علف‌­های هرز در آن می­‌شود. از طرفی در این روش می­‌توان به صورت تخصصی‌تر برنامه­ تامین آب و مواد مغذی مورد نیاز خاک و گیاه را برنامه‌ریزی نمود.

آبیاری قطره‌ای زیر سطحی معمولا به صورت یک سیستم دائمی‌شناخته شده و به همین دلیل طراحی و اجرای آن مستلزم دقت زیاد است تا در زمان بهره‌برداری کود و مواد شیمیایی به صورت یک نواخت و کارآمد در شبکه توزیع اعمال شوند. به یاد داشته باشید که قبل از طراحی سیستم آبیاری زیر سطحی باید محل مورد نظر از لحاظ تامین آب با کیفیت و توپوگرافی زمین مورد بررسی قرار‌گیرد.

 

کیفیت آب آبیاری

به طور کلی کیفیت آب را در آبیاری قطره ای زیر سطحی از دو جنبه­ مختلف مورد برسی قرار می‌گیرد. اولین مورد تأثیر کیفیت ­آب آبیاری بر محصول و دومین مورد دغدغه مربوط به شستشوی سیستم است. در مناطق مرطوب به دلیل عدم تجمع مواد معدنی نظیر نمک در اطراف ریشه تماس آب آبیاری با ریشه مشکلی ایجاد نمی‌­کند که در نتیجه در این مناطق معیار­های مربوط به عامل اول یعنی تأثیر کیفیت آب در محصول اهمیت بیشتری می‌­یابد که کیفیت آب مشخص کننده­ الزامات سیستم‌های فیلتراسیون برای مراقبت از محصول است.

 

طراحی سیستم آبیاری زیر سطحی

با توجه به این که ممکن است از سیستم آبیاری زیر سطحی برای آبیاری بیش از یک محصول استفاده شود باید برای بیشترین تقاضای آب طراحی شود. عواملی مانند شرایط آب ­و­ هوایی، نوع محصول و نوع خاک در طراحی منابع آبی تاثیرگذار خواهند بود.

۱ – شرایط آب­ و ­هوایی: در مناطق مرطوب به دلیل کاهش میزان تبخیر و تعرق میزان آب کمتری به نسبت مناطق خشک مورد نیاز است. عوامل دیگری مانند دما، نور خورشید و باد بر تبخیر و تعرق خاک اثرگذارند اما در آبیاری زیر سطحی تبخیر آب بسیار ناچیز بوده زیرا سطح خاک معمولا مرطوب نیست.

۲ – محصول: مهم‌ترین قسمت در طراحی سیستم آبیاری نوع محصول زیر کشت است که با در نظر گرفتن بیشترین نیاز آبی محصول طی دوره‌های مختلف رشد گیاه اندازه‌گیری می‌شود. همچنان که بارش باران می‌تواند به عنوان منبع آبی که قسمتی از آب مورد نیاز گیاه را تامین کرده و در نقش یک مکمل برای سیستم آبیاری عمل کند اما در محاسبات آب مورد نیاز محصول در نظر گرفته نمی‌شود چرا که احتمال محقق نشدن بارش باران وجود دارد. بنابراین از بارش باران در زمان محاسبه آب مورد نیاز چشم پوشی می‌شود. همچنین دبی آب به همراه فشار توصیه شده درون سیستم آبیاری و نیز راندمان عملکردی قطره چکان‌ها برای محاسبه مد نظر قرار می‌گیرد.

۳ – خاک: ویژگی‌­هایی نظیر بافت و جنس خاک و نیز سرعت نفوذ آب در آن می‌تواند در طراحی سیستم آبیاری زیر سطحی اثرگذار باشد. خطوط قطره ای در خاک ماسه­‌ای باید با فاصله­ بیشتری تعبیه شوند زیرا پخش جانبی آب از خطوط قطره­‌ای نسبت به خاک با بافت ظریف تر، کمتر خواهد بود. به طور کلی عمق خطوط قطره‌­ای باید در خاک­‌های با بافت درشت کمتر و در بافت‌های ریز بیشتر باشد.

 

اقتضائات مدیریتی در سیستم آبیاری زیر سطحی

در هنگام طراحی آبیاری زیر سطحی، سیستم برای استفاده در یک بازه­ی زمانی بلند مدت تعریف می‌شود، بنابراین می­بایست همه­ محصولاتی که در برنامه ۱۰ تا ۱۵ سال آینده امکان کشت دارند را مد نظر قرار داد. چند سوال اساسی در حوزه مدیریت و بهره برداری وجود دارند که حتما باید پرسیده شوند ۱) آیا در فصل کشت کل مزرعه زیر کشت یک محصول قرار می‌گیرد یا با تقسیم‌بندی مزرعه چند محصول در کنار هم کاشت شوند؟ ۲) آیا هر ساله یک محصول زیر کشت قرار می‌گیرد یا نوع محصول به صورت متناوب است و هر ساله تغییر می‌­کند؟ ۳) آیا هزینه‌های تعمیر و نگهداری نسبت به سایر سیستم‌ها دارای مزیت و صرف­ه اقتصادی است و از نظر زمانی برای ما صرفه جویی به همراه دارد یا خیر؟

 

چند نکته مهم در آبیاری محصول پنبه

ظرفیت سیستم و مدت زمان مورد نیاز برای آبیاری را مشخص کنید.

در برنامه ریزی آبیاری بارندگی معنی‌دار باید بیشتر از ۰/۲-۰/۳ اینچ باشد تا در برنامه ­ریزی آبیاری تغییرات لازم لحاظ شود.

میزان نفوذپذیری خاک، شیب زمین و احتمال ایجاد روان‌آب را در برنامه­ی آبیاری خود مد نظر قرار دهید.

خشکسالی کوتاه مدت یا بی‌آبی می‌تواند تأثیرات منفی قابل توجهی بر عملکرد محصول داشته باشد.